Człowiek
Encyklopedia PWN
człowiek, Homo sapiens,
istota żywa wyróżniająca się wśród innych najwyższym rozwojem psychiki i życia społecznego, jedyna posiadająca kulturę i zdolna do jej tworzenia, pod względem biologicznym gatunek człowiekowatych (Homo sapiens) żyjący od schyłku plejstocenu;
w szerokim pojęciu wszystkie gatunki wyróżniane w obrębie rodzaju Homo (człowiek — Antropologia), opisane na podstawie zachowanych szczątków kostnych z końca pliocenu i z plejstocenu, od najstarszych: Homo habilis, przez Homo erectus do Homo sapiens (antropogeneza); w bardziej zawężonym zakresie, zwyczajowo pojęcie to obejmuje Homo sapiens ze środkowego paleolitu, w tym archaiczne pod względem anatomicznym formy człowieka rozumnego, neandertalczyka (neandertalski człowiek), i anatomicznie współczesnego, z paleolitu górnego, dawniej określane jako Homo sapiens fossilis.
neandertalski człowiek, Homo sapiens neanderthalensis,
podgatunek człowieka kopalnego, czasem traktowany jako gat. Homo neanderthalensis. Zamieszkiwał tereny Europy i Azji Mniejszej w okresie od ok. 180 tys. do ok. 35 tys. lat temu.
termin koraniczny oznaczający wyznawców religii objawionych, → ahl al-kitab.
podstawowe, niezbywalne i uniwersalne prawa przysługujące człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie, stan zdrowia i inne.
Europejska konwencja praw człowieka, ang. European Convention on Human Rights, właśc. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ang. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms,
umowa międzynar. o charakterze regionalnym, dotycząca ochrony praw człowieka, podpisana 4 XI 1950 w Rzymie przez państwa należące do Rady Europy (weszła w życie 3 IX 1953, uzupełniona przez 12 protokołów dodatkowych, ostatni 2000); część protokołów (2, 3, 5, 8, 10 i 11) została wpisana do konwencji, protokół 9 przestał obowiązywać.
luźni ludzie, hultaje, ludzie swawolni, wagabundzi, wałęsy, włóczęgi,
w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych do schyłku XVIII w. kategoria ludności nieposiadająca majątku, stałego miejsca zamieszkania i stałego zajęcia, a w rezultacie niepozostająca w zależności osobistej i nieobciążona powinnościami na rzecz klasy feudalnej;
Deklaracja praw człowieka, Powszechna deklaracja praw człowieka,
rezolucja uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 XII 1948;
dziedzina interdyscyplinarna, z pogranicza ekologii i antropologii, badająca człowieka jako gatunek biologiczny w jego związkach ze środowiskiem oraz zależności wewnątrzgatunkowe i międzypopulacyjne.
sądowy organ Rady Europy powołany zgodnie z Europejską konwencją praw człowieka z 1950, działający od 1959.
antropol. rozwój osobniczy człowieka, biomorfoza, bieg życia, także termin oznaczający naukę o rozwoju człowieka, dział antropologii;
dwie umowy międzynarodowe z dziedziny praw człowieka, uchwalone jednomyślnie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i otwarte do podpisu w Nowym Jorku 16 XII 1966, obejmujące niemal wszystkie zagadnienia dotyczące sytuacji jednostki w społeczeństwie.
dostarczanie organizmowi ludzkiemu pokarmów pobieranych w stanie naturalnym lub przetworzonym — jako różnorodne potrawy i napoje (żywność), zapewniających utrzymanie jego podstawowych funkcji życiowych.
kompletny zestaw informacji genetycznej człowieka;
1945–2006 organ pomocniczy Rady Gosp.-Społ. ONZ;
odmiany człowieka, rasy główne,
antropol. podział gatunku ludzkiego na 3 wielkie grupy wyłącznie na podstawie cech morfologicznych (gł. pigmentacji), wprowadzony 1812 przez G. Cuviera (pod nazwą ras), nazywane obecnie odmianami człowieka, wykształconymi w procesie rasogenezy;
biała odmiana człowieka, europeidzi,
antropol. jedna z trzech gł. odmian (ras) człowieka, wyodrębnionych 1812 przez G. Cuviera i przyjętych także obecnie przez wszystkie systemy taksonomii człowieka;
organ Rady Europy powołany do kontroli przestrzegania przez państwa-strony zobowiązań wynikających z Europejskiej konwencji praw człowieka;
antropol. stan zaawansowania rozwojowego jednostki lub grupy ludzi w każdej fazie życia. Termin „wiek biologiczny człowieka” jest oceną jednostki lub grupy w stosunku do standardu, jaki wyznaczają normy rozwojowe, będące wartością średnią cechy dla danej klasy wieku.
czarna odmiana człowieka, negroidzi,
jedna z 3 tzw. wielkich odmian człowieka wyróżnionych 1812 przez J. Cuviera, charakteryzująca się największą ilością pigmentu melaniny w skórze właściwej (karnacja od brunatnej do prawie czarnej), w tęczówce oka i włosach; typowa dla mieszkańców Afryki, poza jej północnymi terenami;
Ilustracje, multimedia
Tabele, zestawienia
Słownik języka polskiego PWN
biały człowiek «człowiek o białej skórze, w odróżnieniu np. od człowieka czarnoskórego lub o skórze żółtej»
człowiek I
• człowieczy • człowieczysko
1. «istota żywa wyróżniająca się najwyższym stopniem rozwoju psychiki i życia społecznego»
2. «reprezentant najlepszych cech ludzkich»
3. «osoba dorosła»
4. pot. «pracownik fizyczny»
• człowieczy • człowieczysko
człowiek II pot. «w funkcji zaimka osobowego: ja, lub w funkcji zaimków nieokreślonych: ktoś, ktokolwiek»
człowiek jaskiniowy, pierwotny «człowiek z okresu przedhistorycznego»
człowiek rozumny zob. homo sapiens.
człowiek śniegu zob. yeti.
człowiek za burtą «hasło alarmowe na łodzi, statku wzywające do ratowania tonącego»
ludzie forma liczby mnogiej rzeczownika człowiek.
ekologia człowieka «dyscyplina naukowa badająca korzystny i szkodliwy wpływ środowiska na człowieka»