Człowiek

Encyklopedia PWN

istota żywa wyróżniająca się wśród innych najwyższym rozwojem psychiki i życia społecznego, jedyna posiadająca kulturę i zdolna do jej tworzenia, pod względem biologicznym gatunek człowiekowatych (Homo sapiens) żyjący od schyłku plejstocenu;

człowiek kopalny,

w szerokim pojęciu wszystkie gatunki wyróżniane w obrębie rodzaju Homo (człowiek — Antropologia), opisane na podstawie zachowanych szczątków kostnych z końca pliocenu i z plejstocenu, od najstarszych: Homo habilis, przez Homo erectus do Homo sapiens (antropogeneza); w bardziej zawężonym zakresie, zwyczajowo pojęcie to obejmuje Homo sapiens ze środkowego paleolitu, w tym archaiczne pod względem anatomicznym formy człowieka rozumnego, neandertalczyka (neandertalski człowiek), i anatomicznie współczesnego, z paleolitu górnego, dawniej określane jako Homo sapiens fossilis.

neandertalski człowiek, Homo sapiens neanderthalensis,

podgatunek człowieka kopalnego, czasem traktowany jako gat. Homo neanderthalensis. Zamieszkiwał tereny Europy i Azji Mniejszej w okresie od ok. 180 tys. do ok. 35 tys. lat temu.

ludzie księgi,

termin koraniczny oznaczający wyznawców religii objawionych, → ahl al-kitab.

prawa człowieka,

podstawowe, niezbywalne i uniwersalne prawa przysługujące człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie, stan zdrowia i inne.

Europejska konwencja praw człowieka, ang. European Convention on Human Rights, właśc. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ang. Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms,

umowa międzynar. o charakterze regionalnym, dotycząca ochrony praw człowieka, podpisana 4 XI 1950 w Rzymie przez państwa należące do Rady Europy (weszła w życie 3 IX 1953, uzupełniona przez 12 protokołów dodatkowych, ostatni 2000); część protokołów (2, 3, 5, 8, 10 i 11) została wpisana do konwencji, protokół 9 przestał obowiązywać.

luźni ludzie, hultaje, ludzie swawolni, wagabundzi, wałęsy, włóczęgi,

w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych do schyłku XVIII w. kategoria ludności nieposiadająca majątku, stałego miejsca zamieszkania i stałego zajęcia, a w rezultacie niepozostająca w zależności osobistej i nieobciążona powinnościami na rzecz klasy feudalnej;

Deklaracja praw człowieka, Powszechna deklaracja praw człowieka,

rezolucja uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 XII 1948;

ekologia człowieka,

dziedzina interdyscyplinarna, z pogranicza ekologii i antropologii, badająca człowieka jako gatunek biologiczny w jego związkach ze środowiskiem oraz zależności wewnątrzgatunkowe i międzypopulacyjne.

Europejski Trybunał Praw Człowieka,

sądowy organ Rady Europy powołany zgodnie z Europejską konwencją praw człowieka z 1950, działający od 1959.

ontogeneza człowieka,

antropol. rozwój osobniczy człowieka, biomorfoza, bieg życia, także termin oznaczający naukę o rozwoju człowieka, dział antropologii;

Pakty Praw Człowieka,

dwie umowy międzynarodowe z dziedziny praw człowieka, uchwalone jednomyślnie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ i otwarte do podpisu w Nowym Jorku 16 XII 1966, obejmujące niemal wszystkie zagadnienia dotyczące sytuacji jednostki w społeczeństwie.

żywienie człowieka,

dostarczanie organizmowi ludzkiemu pokarmów pobieranych w stanie naturalnym lub przetworzonym — jako różnorodne potrawy i napoje (żywność), zapewniających utrzymanie jego podstawowych funkcji życiowych.

genom człowieka,

kompletny zestaw informacji genetycznej człowieka;

Komisja Praw Człowieka ONZ,

1945–2006 organ pomocniczy Rady Gosp.-Społ. ONZ;

odmiany człowieka, rasy główne,

antropol. podział gatunku ludzkiego na 3 wielkie grupy wyłącznie na podstawie cech morfologicznych (gł. pigmentacji), wprowadzony 1812 przez G. Cuviera (pod nazwą ras), nazywane obecnie odmianami człowieka, wykształconymi w procesie rasogenezy;

biała odmiana człowieka, europeidzi,

antropol. jedna z trzech gł. odmian (ras) człowieka, wyodrębnionych 1812 przez G. Cuviera i przyjętych także obecnie przez wszystkie systemy taksonomii człowieka;

Europejska Komisja Praw Człowieka,

organ Rady Europy powołany do kontroli przestrzegania przez państwa-strony zobowiązań wynikających z Europejskiej konwencji praw człowieka;

wiek biologiczny człowieka,

antropol. stan zaawansowania rozwojowego jednostki lub grupy ludzi w każdej fazie życia. Termin „wiek biologiczny człowieka” jest oceną jednostki lub grupy w stosunku do standardu, jaki wyznaczają normy rozwojowe, będące wartością średnią cechy dla danej klasy wieku.

czarna odmiana człowieka, negroidzi,

jedna z 3 tzw. wielkich odmian człowieka wyróżnionych 1812 przez J. Cuviera, charakteryzująca się największą ilością pigmentu melaniny w skórze właściwej (karnacja od brunatnej do prawie czarnej), w tęczówce oka i włosach; typowa dla mieszkańców Afryki, poza jej północnymi terenami;

Encyklopedie i leksykony PWN – zobacz ofertę >>