Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo ar c'huriom ; Cm eo e arouez kimiek, 96 e niver atomek ha 247,070 e dolz atomek.
An eizhvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

Kuriom
AmerikiomKuriomBerkeliom

Gd
Cm
Taolenn beriodek, Kuriom
Perzhioù hollek
Niver atomek 96
Rummad kimiek Aktinidoù
Strollad Aktinidoù
Trovezh 7
Bloc'h f
Tolz atomek [247]
Aozadur elektronek
Aozadur elektronek an atomoù
[Rn] 5f7 6d1 7s2
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 25, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur +4, +3
(Oksidenn ueleizhidik)[1]
Tredanleiegezh 1,30 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur 1 : 578,08 kJ/mol
2 : 1 200 kJ/mol
3 : 1 940 kJ/mol
Skin atomek 175 pm
Skin kenamsav 166 pm
Skin Van der Vaals (stlenn ebet)
Perzhioù fizikel
Arvez Kaled
Douester (≈20 °C) 13,510 g/cm3
Teuzverk 1 340 °C
Bervverk 3 110 °C
Tredanharzusted (stlenn ebet) nΩ•m (e 20 °C)

Arabat eo droukveskañ gant Keriom 58Ce !

E 1944 e voe kevanaozet kuriom-242 a-ratozh-kaer e Skol-veur Berkeley (Kalifornia) gant skipailh Glenn Theodore Seaborg, Ralph A. James, Leon Owen Morgan hag Albert Ghiorso dre skinata plutoniom-239 gant rannoùigoù α en ur c'hiklotron bihan 1,5 m e dreuzkiz :

239 Pu + 4 He —→ 242 Cm + 1 n
94 2 96 0

Pevar neutron a voe ouzhpennet d'ar plutoniom-239 a-benn kenderc'hañ Cm-242 hag un neutron. E Skol-veur Chicago e voe gwiriekaet kavadenn ar c'huriom.
E miz Meurzh 1945, dre an hevelep dazgwered, e voe kenderc'het Cm-240 ha tri neutron.
E dibenn an Eil Brezel-bed, d'an 11 a viz Du 1945, e voe kemennet dizoloadenn an elfennoù 95 ha 96 gant G. T. Seaborg e-unan e-kerzh un abadenn skingomz evit ar vugale, Quiz Kids, ma oa bet pedet evel skiantour evit respont da c'houlennoù ar selaouerien. Er sizhunvezh war-lerc'h, d'ar 16 a viz Du, e voe embannet ez-ofisiel en emvod an American Chemical Society.
En enor d'ar fizikourien Pierre ha Marie Curie, o devoa dizoloet ar radiom, e voe roet an anv curium d'an elfenn 96.

Priz Nobel ar Gimiezh 1951 a yeas gant Glenn T. Seaborg evit bezañ dizoloet kimiezh an elfennoù pounneroc'h eget an uraniom, hag evit bezañ klokaet taolenn drovezhiek an elfennoù de ouzhpennañ an aktinidoù. Da Edwin Mattison McMillan e voe roet ar Priz ivez, p'en devoa dizoloet an neptuniom e 1940.

Perzhioù

kemmañ

Ur metal kalet liv an arc'hant eo ar c'huriom. Par da re e amezeg al lantanid 64Gd eo e berzhioù fizikel, daoust d'ar c'huriom bezañ tost da ziv wezh douesoc'h eget ar gadoliniom :

Douester
(g/cm3
Teuzverk
(°C)
Bervverk
(°C)
Tredanharzhusted
(µΩ•m, e 20 °C)
64Gd 7,870 1 313 3 273 1,31
Kuriom 13,300 1 345 3 110 1,25

Kimiek

kemmañ

Disheñvel diouzh re an aktinidoù 90Th ha 92U eo perzhioù kimiek ar c'huriom, ha par da re an amerikiom 95Am ha da re lod lantanidoù ez int kentoc'h.

Izotopoù

kemmañ

N'eus izotop stabil ebet d'ar c'huriom ; war-dro ugent skinizotop ha 7 izomer derc'hanel anezhañ zo anavezet, eus 233Cm betek 252Cm.

Izotopoù stabilañ ar c'huriom
Izotop % en natur Hanter-vuhez Digevanidigezh
242Cm louc'h 162,8 devezh α238Pu

243Cm

louc'h

29,1 bloavezh

α → 239Pu
ε243Am
244Cm louc'h 18,1 bloavezh α → 240Pu
245Cm louc'h 8 500 bloavezh α → 241Pu
246Cm louc'h 4 730 bloavezh α → 242Pu
247Cm louc'h 1,56x107 bloavezh α → 243Pu
248Cm louc'h 3,4x105 bloavezh α → 244Pu
250Cm kevanaozet 9 000 bloavezh β-250Bk

Kenderc'hadur

kemmañ

Fizikel

kemmañ

Abaoe ma 'z eus dazgwerederioù derc'hanel da genderc'hañ tredan (1951, e Stadoù-Unanet Amerika) ez eus bet dastumet un nebeud kilogrammoù Cm-242 ha Cm-244, hag un nebeud grammoù pe viligrammoù eus izotopoù pounneroc'h. Ken kemplezhek eo e hiniennekaat a-douez an dilerc'hioù skinoberiek ma 'z eo aesoc'h ha marc'hadmatoc'h kevanaozañ kuriom dre zazgweredoù derc'hanel diouzh an ezhomm.
E-lec'h tremen dre an dazgwered Pu-239 → Pu-243 → Am-243 → Am-244 → Cm-244 (a roio Pu-240 dre zigevanad α) e kaver gwelloc'h tremen dre zigevanad ar c'haliforniom :

252 Cf α
————→
2,645 b.
248 Cm
98 96

Dedennus eo Cm-248 abalamour d'e hanter-vuhez hir.
Tu zo da zastum Cm-245 dre zigevanidigezh Cf-249, a zeu diwar zigevanidigezh ar berkeliom-249 :

249 Bk β-
————→
330 d.
249 Cf α
————→
351 b.
245 Cm
97 98 96

Kimiek

kemmañ

Lantanidoù hag aktinidoù oksidet zo en trelosk a zo bet arveret en dazgweredoù derchanel, a anver trelosk MOX (Mixed OXides, "oksidennoù mesket"). Ret eo tennañ ar plutoniom hag an uraniom eus ar MOX kent didoueziañ al lantanidoù oksidet hag an aktinidoù oksidet ; goude-se e tivesker an amerikiom hag ar c'huriom a-douez an aktinidoù oksidet.
Dre goazhañ fluoridenn ar c'huriom e teuer a-benn da c'hounez ar metal glan : CmF3 + 3 LiCm + 3 LiF

  • E-touez an elfennoù skinoberiekañ emañ 96Cm. Ganerioù skinoù α galloudus eo Cm-242 ha Cm-244, setu e c'hallont bezañ arveret da c'henel tredan ha gwrez en egorlistri met ken kreñv eo o skinadur neutronoù ha skinadur gamma ma ranker herzel outo gant skrammoù 20 gwezh tevoc'h eget ar re a zo rekis pa implijer Pu-238 ; dilezet eo bet an arver-se neuze, met Pu-238 a c'haller kenderc'hañ dre Cm-242.
  • Cm-244 zo bet arveret evel andon rannoùigoù α ar skalfadventerioù dre skinoù X a zo el listri-ergerzh bet kaset betek Meurzh a-benn dielfennañ reier.

Notennoù

kemmañ
  1. Gouest eo da zazgwerediñ koilz evel un drenkenn pe ur vazenn, diouzh stad e oksidadur.

Daveennoù

kemmañ
Kimiezh | Elfennoù kimiek

Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anvTaolenn beriodek
Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok