Abuztuaren 1
data
Abuztuaren 1a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta hamahirugarren eguna da, 214.a bisurteetan. 152 egun falta dira urtea amaitzeko.
.jpg)
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1589 – Henrike III.a Nafarroakoa, gerora Henrike IV.a Frantziakoa izango zena, Frantziako errege koroatu zuten.
- 1794 - Donostiako alkate zen Juan Jose Vicente Mitxelenak idatzi bat helarazi zien hiria inguratzen ari ziren tropa frantziarrei, hiriaren giltzak eskainiz “baldin eta hiriari errespetatzen bazizkioten gobernua, foruak, askatasunak, jabetzak eta errentak”.
Mundua
aldatu- 1492 – Errege-erregina Katolikoek, Isabel eta Fernandok, juduak kanporatu zituzten Espainiatik.
- 1834 – Esklabotza ezeztatu zen Britainiar Inperio osoan.
- 1927 - Txinako Alderdi Komunistaren kideek Nanchangeko Matxinada hasi zuten.
- 1966 – Estatu Batuak, Austinen (Texas): Charles Whitman Austingo Unibertsitateko dorre batera igo zen eta tiroka hasi zen. 16 pertsona hil ziren ondorioz, haien artean Whitman.
- 1980 – Urkixoko markesen hilketa gertatu zen.
- 2006 – Fidel Castrok gaixotasunagatik boterea bere anaia Raul Castrori laga zion.
- 2017 – Espainiako Gobernuak Garoñako zentral nuklearra behin betiko itxiko zuela iragarri zuen.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1944 – Anne Frankek azken egunekoa idatzi zuen egunkarian.
- 1954 – Rear Window ("Atzealdeko Lehioa") filma estreinatu zen, Alfred Hitchcockek zuzendu eta James Stewart eta Grace Kellyk antzeztu zutelarik.
- 1980 – The Final Countdown ("Amaierako Atzera Kontua") filma estreinatu zen, Don Taylorek zuzendu eta Kirk Douglas, Martin Sheen, Katharine Ross, James Farentino, Ron O'Neal eta Charles Durning aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1689 – Pedro Calatayud, nafar misiolari jesuita (h. 1773).
- 1702 – Guillaume d'Arche, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa, Bordelen (h. 1774).
- 1792 – Pierre Salomon Ségalas, baxenafar medikua, urologian aditua (h. 1875).
- 1827 – Julian Buztintza, bizkaitar emigratzailea, lur-neurtzaile eta politikaria Argentinan (h. 1888).
- 1840 – Federico Etxebarria, bizkaitar industrialaria eta enpresaburua (h. 1932).
- 1922 – Francisco Pérez Luzarreta, nafar EAE alderdiko kidea (h. 2018).
- 1926 – Alfonso Ventura, nafar kazetaria eta idazlea (h. 2009).
- 1929 – Iñigo Cavero, gipuzkoar politikari, abokatu eta noblea (h. 2002).
- 1936 – Ángel Cuetos, euskal kirolari ohia, grekoerromatar borrokan aditua, Meruelon.
- 1942 – Abel Enbeita, bizkaitar bertsolaria eta bertso-irakaslea.
- 1952 – José María Sánchez Carrión, Txepetx, euskal hizkuntzalari espainiarra, Cartagenan.
- 1957 – Inaki Irazabalbeitia, euskal idazle eta zientzia-dibulgatzailea, Elhuyar Fundazioaren sortzaileetako bat.
- 1959 –
- Iñaki Arteta, bizkaitar argazkilari eta zinema zuzendaria.
- Álvaro Bermejo, gipuzkoar gaztelaniazko-idazle eta kazetaria.
- Francisco Gallego Eraso, gipuzkoar xakelaria, Nazioarteko Maisu maila duena.
- 1962 – Mac Lesggy, Baionan jaiotako zientzia arloko kazetaria.
- 1964 – Luixa Reizabal, gipuzkoar psikologo, ikertzaile eta EHUko irakaslea.
- 1967 – Alberto Ladrón, nafar idazlea.
- 1968 – Ignacio Aldalur, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1969 – Arturo Cisneros, nafar kontzertu-antolatzailea eta zinema-zuzendaria.
- 1973 – Edurne Pasaban, gipuzkoar alpinista, munduko hamalau zortzimilakoak igo dituen lehen emakumea.
- 1974 – Igor Yebra, euskal herritar ballet-dantzaria.
- 1977 – Gorka de Carlos, nafar futbolari ohia.
- 1978 – Begoña Maestre, bizkaitar aktorea.
- 1983 – Beñat Auzki, lapurtar errugbilaria.
- 1984 –
- Guillermo Lana, nafar txirrindularia.
- Xanti Uterga, nafar erremontelaria eta politikaria.
- 1987 – Mathieu Acebes, lapurtar errugbilaria.
- 1989 – Erik Berganza, Abereh, bizkaitar abeslaria.
Mundua
aldatu- 126 – Pertinax, erromatar enperadorea (h. 193).
- 1495 – Jan Van Scorel, holandar pintore, arkitekto eta ingeniaria (h. 1562).
- 1520 – Sigismundo II.a Poloniakoa, Poloniako erregea eta Lituaniako Duke Handia (h. 1572).
- 1579 – Luis Vélez de Guevara, espainiar dramagilea eta eleberrigilea (h. 1644).
- 1659 – Sebastiano Ricci, italiar margolaria (h. 1734).
- 1714 – Richard Wilson, galestar margolaria (h. 1782).
- 1719 – Pedro Pablo Abarca de Bolea, X. Arandako kondea, espainiar noble, militar eta estatu-politikaria (h. 1798).
- 1744 – Jean-Baptiste Lamarck, frantziar naturalista (h. 1829).
- 1756 – Pierre Louis Prieur, frantziar politikaria, ezker muturreko iraultzailea (h. 1827).
- 1770 – William Clark, estatubatuar esploratzailea (h. 1838).
- 1799 – Ségurreko kondesa, errusiar jatorriko frantziar idazlea (h. 1874).
- 1815 – Richard Henry Dana, estatubatuar abokatu, politikari eta idazlea (h. 1882).
- 1818 – Maria Mitchell, estatubatuar astronomoa (h. 1889).
- 1819 – Herman Melville, estatubatuar idazlea (h. 1891).
- 1837 – Mary Harris, Mother Jones, gizarte-mugimenduen eta sindikatuen aldeko irlandar-amerikar borrokalaria (h. 1930)
- 1841 – Lilli Suburg, estoniar kazetari, idazle eta feminista (h. 1923).
- 1863 – Gaston Doumergue, Frantziako Hirugarren Errepublikako presidentea (h. 1937).
- 1865 – Euken Suediakoa, suediar printze, margolari, mezenas eta arte-bildumagilea (h. 1947).
- 1883 – Edith Pretty, ingeles lurjabea, Sutton Hoo ontziaren ehorzketarekin lotua (h. 1942).
- 1885 – George de Hevesy, hungariar erradiokimikaria, 1943ko Kimikako Nobel Saria (h. 1966).
- 1893 – Alexandro Greziakoa, Greziako erregea (h. 1920).
- 1894 – Ottavio Bottecchia, italiar txirrindularia (h. 1927).
- 1901 – Pancho Villa, filipinar boxeolaria, historiako borrokalari asiarrik onenetakotzat hartua (h. 1925).
- 1902 – Lola Iturbe, espainiar anarkosindikalista eta feminista libertarioa (h. 1990).
- 1905 – Helen Sawyer Hogg, estatubatuar-kanadar astronomoa (h. 1993).
- 1910 – Gerda Taro, gerrako argazkilari eta kazetari alemaniarra (h. 1937).
- 1914 – J. Lee Thompson, britainiar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. 2002).
- 1916 – Olimpio Bizzi, italiar txirrindularia (h. 1976).
- 1920 –
- Gilles Hénault, kanadar poeta, kazetari eta arte-kritikaria (h. 1996).
- Henrietta Lacks, aforamerikar emakumea, HeLa zelula hilezkorren emailea (h. 1951).
- Zhou Xuan, txinatar abeslari eta aktorea (h. 1957).
- 1923 – Jean Prat, frantziar errugbilaria (h. 2005).
- 1924 –
- Abdullah Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea (h. 2015).
- Georges Charpak, poloniar-frantziar fisikaria eta irakaslea, 1992ko Fisikako Nobel Saria (h. 2010).
- 1925 – Ernst Jandl, austriar idazlea (h. 2000).
- 1926 – Theo Adam, alemaniar opera-abeslaria, baxua (h. 2019).
- 1930 – Pierre Bourdieu, frantziar soziologoa, antiglobalizazio eta altermundialismo mugimenduen inspiratzaile intelektualetako bat (h. 2002).
- 1931 – Seán Ó Riada, irlandar musikagilea eta musika taldeko zuzendaria (h. 1971).
- 1933 – Toni Negri, italiar politikari, irakasle eta filosofo komunista (h. 2023).
- 1936 – Yves Saint Laurent, frantziar moda-diseinatzailea eta enpresaburua, Yves Saint Laurent goi-joskintzako arropa markaren sortzailea (h. 2008).
- 1938 – Paddy Moloney, irlandar musikaria, The Chieftains taldeko liderra (h. 2021).
- 1939 – Mo Anthoine, britainiar mendizale eta alpinista (h. 1989).
- 1940 – Totó La Momposina, kolonbiar musika folklorikoko abeslaria.
- 1941 – Jordi Savall, kataluniar biola-jotzailea eta orkestra-zuzendaria.
- 1942 –
- Jerry Garcia, estatubatuar gitarra-jotzailea (h. 1995).
- Giancarlo Giannini, italiar aktorea.
- 1944 –
- Iuri Romanenko, sobietar kosmonauta ohia, bi aldiz Sobietar Batasuneko heroia.
- Carme Solé Vendrell, kataluniar marrazkilari eta ilustratzailea.
- 1945 – Douglas Osheroff, estatubatuar fisikaria, 1996ko Fisikako Nobel Saria.
- 1947 - Chantal Montellier, frantziar komikigile, prentsako marrazkilari, eleberrigile eta margolaria.
- 1948 – Carmen Lomana, espainiar enpresaburua, telebistako laguntzailea, idazlea eta Espainiako goi mailako joskintza bildumazalea.
- 1949 –
- Kurmanbek Bakiev, Kirgizistango presidente ohia.
- Santiago Ramos, espainiar aktorea.
- 1950 – Loles León, kataluniar zinema, telebista eta antzerkiko aktorea.
- 1952 – Zoran Đinđić, Serbiako lehen ministroa (h. 2003).
- 1955 – Anna Moï, vietnamdar-frantziar idazle eta diseinatzailea.
- 1957 –
- Milton Cruz, brasildar futbolari ohia.
- Yoshio Kato, japoniar futbolari ohia.
- 1959 – Satoshi Yamaguchi, japoniar futbolari ohia.
- 1960 –
- Micheál Martin, Irlandako Taoiseacha.
- Cristina del Valle, asturiar abeslaria, musikagilea eta aktibista.
- 1961 – Nieves Concostrina, espainiar kazetaria.
- 1963 – Coolio, estatubatuar rap abeslaria (h. 2022).
- 1965 – Sam Mendes, ingeles antzerki eta zinema zuzendaria.
- 1967 – Mona Eltahawy, egipto-estatubatuar kazetari, idazle eta aktibista feminista.
- 1969 – Ana Celentano, argentinar aktorea.
- 1970 – Helena Maleno, giza eskubideen defendatzaile, kazetari, idazle eta ikerlari espainiarra.
- 1973 – Eduardo Noriega, espainiar aktorea.
- 1974 – Toshiyuki Abe, japoniar futbolari ohia.
- 1975 – Ane Dahl Torp, norvegiar aktorea.
- 1976 –
- Iván Duque Márquez, Kolonbiako presidentea.
- Sultan Saeed, maldivar atleta, 100 m-ko proban espezializatua.
- 1979 –
- Lyona, kataluniar artista multifazetikoa.
- Jason Momoa, estatubatuar aktorea.
- 1984 –
- Valery Ortiz, puertorricar abeslaria, aktorea, modeloa eta konpositorea.
- Bastian Schweinsteiger, alemaniar futbolari ohia.
- 1985 – Sara Giraudeau, frantziar antzezlea.
- 1987 – Iago Aspas, galiziar futbolaria.
- 1988 – Ana Girardot, frantziar aktorea.
- 1989 – Leonor Martín, espainiar aktorea.
- 1990 –
- Jack O'Connell, ingeles aktorea.
- Elton Jantjies, hegoafrikar errugbilaria.
- 1992 – Kevin McDowell, estatubatuar triatleta.
- 1997 – Sergio Higuita, kolonbiar txirrindularia.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1391 – Gaston III.a Foix-Biarnokoa, Foixko konde eta Bearnoko bizkondea (j. 1331).
- 1981 – Álvaro de Laiglesia, gipuzkoar eleberrigilea, antzerkigilea eta kazetaria, Manchesterren (j. 1922).
- 1999 – Paloma Miranda de Lage, donostiar historiagilea eta ikerlaria (j. 1943).
- 2001 – Enrique Iartza, gipuzkoar futbolaria (j. 1930).
- 2002 – Javier Garcia Egotxeaga, gipuzkoar politikari eta enpresaburua, Castro Urdialesen (j. 1940).
- 2009 – Rafael Mendizabal, donostiar antzerkigile eta negozio-gizona, Barbaten (j. 1940).
- 2019 – Anton Uriarte, gipuzkoar geografoa, klimaren historiaren ikertzailea (j. 1949).
Mundua
aldatu- 527 – Justino I.a, Bizantziar Inperioko agintaria.
- 1137 – Luis VI.a Frantziakoa, Frankoen erregea (j. 1081).
- 1252 – Giovanni da Pian del Carpini, frantziskotar apaiza, San Frantzisko Asiskoaren dizipulua (j. c. 1182).
- 1402 – Edmundo Langleykoa, York etxearen sortzailea (j. 1341).
- 1457 – Lorenzo Valla, italiar humanista, filosofoa eta latinezko idazlea.
- 1464 – Cosimo Medici, florentziar bankari eta estatu gizona (j. 1389).
- 1546 – Pierre Favre, santu, jesulagun eta teologo eta Jesusen Lagundiaren sortzaileetako bat (j. 1506).
- 1557 – Olaus Magnus, suediar idazle, kartografo eta apaiz katolikoa (j. 1490).
- 1638 – Joachim Wtewael, manierismoko margolari nederlandarra (j. c. 1566).
- 1708 – Edward Tyson, britainiar mediku eta zientzialaria.
- 1714 – Ana Britainia Handikoa, Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregea (j. 1665).
- 1760 – Adrien Manglard, frantziar margolari eta marrazkilaria (j. 1695).
- 1787 – Alfontso Maria Ligoriokoa, italiar misiolari eta teologoa (j. 1696).
- 1827 – Pauline de Meulan, frantziar idazle eta kazetaria (j. 1773).
- 1866 – Luigi Carlo Farini, Italiako lehen ministroa (j. 1812).
- 1869 – Alexine Tinne, herbeheretar argazkilaria eta esploratzailea, Saharako basamortua gurutzatzen saiatu zen lehenengo emakumea (j. 1835).
- 1900 – Rafael Molina Sánchez, Lagartijo, espainiar toreatzailea (j. 1841).
- 1903 – Calamity Jane, Estatu Batuetako Mendebalde Urrunaren konkista urteetako pertsonaia (j. 1852).
- 1912 - Leonor Izquierdo, Antonio Machado poeta andaluziarraren emaztea (j. 1894).
- 1913 – Lesya Ukrainka, ukrainierazko poeta eta antzerkigilea (j. 1871).
- 1917 –
- Enric Prat de la Riba, kataluniar politikari eta abokatua (j. 1870).
- Angelina Vidal, portugaldar kazetaria, itzultzailea, irakaslea, olisipografoa eta idazlea (j. 1853).
- 1920 – Bal Gangadhar Tilak, indiar politikari abertzalea, matematikaria eta filosofoa (j. 1856).
- 1922 – Harry Boland, irlandar errepublikar politikari eta ekintzailea (j. 1887).
- 1936 – Louis Blériot, frantziar ingeniari, hegazkin egile eta gidaria (j. 1872).
- 1938 – Andrei Bubnov, errusiar militante boltxebikea (j. 1883).
- 1944 –
- Jean Prévost, frantziar idazle, kazetari eta Frantziako Erresistentziaren kidea (j. 1901).
- Manuel Quezón, Filipinetako burujabetasunaren aldeko mugimenduaren buruzagia (j. 1878).
- 1962 – Leon Kruczkowski, poloniar idazlea (j. 1900).
- 1963 – Theodore Roethke, estatubatuar olerkaria (j. 1908).
- 1967 – Richard Kuhn, alemaniar kimikaria, 1938ko Kimikako Nobel Saria (j. 1900).
- 1968 – Isabel González González, Azucena Roja, kanariar aktibista politikoa, publizista eta militante komunista (j. 1890).
- 1969 – Miguel Labordeta, gaztelaniaz idazten zuen aragoitar poeta (j. 1921).
- 1970 –
- Frances Farmer, estatubatuar aktorea eta telebista eta irratiko aurkezlea (j. 1913).
- Otto Heinrich Warburg, alemaniar biokimikaria, 1931ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1883).
- 1973 –
- Gian Francesco Malipiero, italiar musikagilea (j. 1882).
- Walter Ulbricht, alemaniar politikaria, Alemaniako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (j. 1893).
- 1977 – Francis Gary Powers, estatubatuar hegazkinlari eta espioia, U-2ren istripuaren protagonista (j. 1929).
- 1981 –
- Paddy Chayefsky, estatubatuar antzerkigile, gidoilari eta eleberrigilea (j. 1923).
- Kevin Lynch, INLAko kidea, 1981eko Irlandako gose greban (j. 1956).
- 1987 – Pola Negri, poloniar-estatubatuar antzezlea, zinema mutuko izar handienetako bat (j. 1897).
- 1990 – Norbert Elias, alemaniar idazle eta soziologoa (j. 1897).
- 1992 – Margarita Aliger, sobietar poeta, liburuzain, kazetari eta itzultzailea (j. 1915).
- 1993 –
- Abraham Guillén, espainiar militante anarkista, sozialismo autogestionarioaren teorikoetako bat (j. 1913).
- Alfred Manessier, frantziar margolaria (j. 1911).
- 1995 – Julián Berrendero, El negro de los ojos azules, espainiar txirrindularia (j. 1912).
- 1996 – Tadeus Reichstein, suitzar biokimikaria, 1950eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1897).
- 1997 – Sviatoslav Richter, ukrainar pianista (j. 1915).
- 1999 – Paris Pişmiş, mexikar astronomoa, Mexikoko lehen astronomo profesionala (j. 1911).
- 2003 – Marie Trintignant, frantziar aktorea (j. 1962).
- 2005 –
- Fahd Saudi Arabiakoa, Saudi Arabiako erregea (j. 1921).
- Constant Nieuwenhuys, herbeheretar margolari, eskultore eta musikaria (j. 1920).
- 2009 – Corazón Aquino, Filipinetako presidentea (j. 1933).
- 2015 – Cilla Black, ingeles abeslari, aurkezle, telebistako aktore, artista eta hedabideetako pertsonaia (j. 1943).
- 2016 – Ana Borboi-Parmakoa, Borboi-Parmako printzesa (j. 1923).
- 2017 – Goldy McJohn, kanadar teklatu jotzailea, Steppenwolf taldeko kidea (j. 1945).
- 2018 – Celeste Rodrigues, portugaldar abeslaria (j. 1923).
- 2019 – Sadou Hayatou, Kamerungo lehen ministroa (j. 1942).
- 2020 – Wilford Brimley, estatubatuar aktorea (j. 1934).
- 2022 –
- Hugo Fernández, uruguaiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1945).
- Andrejs Rubins, letoniar futbolaria (j. 1978).
- 2023 – Henri Konan Bédié, Boli Kostako presidentea (j. 1934).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Itziar eta Pierres.
- Suitza: Independentziaren Eguna.
- Benin: Independentziaren Eguna.
Kanpo estekak
aldatu