Przejdź do zawartości

Geografia Papui-Nowej Gwinei

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Położenie Papui-Nowej Gwinei
Położenie Papui-Nowej Gwinei
Łańcuch Gór Centralnych na Nowej Gwinei

Geografia Papui-Nowej Gwinei – dziedzina nauki zajmująca się badaniem Papui-Nowej Gwinei pod względem geograficznym.

Papua-Nowa Gwinea zajmuje wschodnią część wyspy Nowa Gwinea oraz sąsiadujące z nią archipelagi: Archipelag Bismarcka (Nowa Brytania 36 514 km², Nowa Irlandia 8651 km², Wyspy Admiralicji 2098 km²), północną część Wysp Salomona (Bougainville 10 049 km², Buka 611 km²), Wyspy Trobrianda (440 km²), Wyspy d’Entrecasteaux i Luizjady. Graniczy z indonezyjską prowincją Papua. Oblewają ją wody Oceanu Spokojnego: Morza Nowogwinejskiego i Salomona od północy i Koralowego od południa.

Mapa Papui-Nowej Gwinei

Położenie, powierzchnia i granice

[edytuj | edytuj kod]

Papua-Nowa Gwinea leży na Oceanie Spokojnym, na południe od równika, oddzielona od Australii Cieśniną Torresa[1].

Zajmuje wschodnią część wyspy Nowa Gwinea oraz sąsiadujące z nią archipelagi: Archipelag Bismarcka (Nowa Brytania 36 514 km², Nowa Irlandia 8651 km², Wyspy Admiralicji 2098 km²), północną część Wysp Salomona (Bougainville 10 049 km², Buka 611 km²), Wyspy Trobrianda (440 km²), Wyspy d’Entrecasteaux i Luizjady (łącznie ok. 600 wysp)[2]. Jej łączna powierzchnia wynosi 462 840 km²[3][4].

Graniczy z indonezyjską prowincją Papua a łączna długość granicy wynosi 824 km[3]. Granica przebiega wzdłuż 141° południka, poza 80 km które biegną wzdłuż rzeki Fly[4].

Ukształtowanie powierzchni

[edytuj | edytuj kod]

Papua-Nowa Gwinea to kraj górzysty[3]. Centralną część wyspy Nowej Gwinei, na której znajduje się Papua-Nowa Gwinea, zajmują Góry Centralne – łańcuch górski ciągnący się przez całą wyspę[5][6]. Ma on wiele pasm, w tym wiele nienazwanych.

Większe pasma na terytorium Papui-Nowej Gwinei to (z północnego zachodu na południowy wschód):

Na północnym wschodzie Nowej Gwinei ciągnie się łańcuch Gór Nadbrzeżnych[5], oddzielony od Gór Centralnych dolinami rzek Ramu i Markham. Dzieli się on na pasma: Finisterre, Saruwaged (Bangeta – 4121 m n.p.m.)[10], Rawlinson i Góry Cromwella[5][11].

Na północy i południu wyspy rozciągają się dwa największe obszary nizinne w dolinach rzek Fly i Sepik. Obszar na południu ma charakter bagnisty[4]. W północno-zachodniej i południowo-zachodniej, w obrębie dolin rzecznych i w strefie nadmorskiej rozciągają się aluwialne i częściowo zabagnione równiny zalewowe. Obszary te są często wysunięte w morze przez działalność akumulacyjną rzek w strefie delt. Tereny nizinne zajmują niewielką część skupiając się jak wyżej wspomniano w zachodniej części kraju. Wąski pas nadbrzeżnych nizin ciągnie się na całej długości linii brzegowej. Na północy ciągnie się ponadto niskie pasmo Północnych Gór Przybrzeżnych nie przekraczające 2000 m n.p.m.

Na północy terytorium Papui-Nowej Gwinei znajduje się łuk wulkaniczny, rozciągający się od Wysp Schoutena do półwyspu Huon i dalej na wschód przez Nową Brytanię, gdzie się rozwidla – jedno ramię biegnie na północny zachód przez Nową Irlandię i Wyspy Admiralicji a drugie na południowy wschód przez wyspy Buka, Bougainville oraz Wyspy Salomona[4].

Pozostałe większe wyspy są również górzyste i osiągają 2000–3000 m n.p.m.

Geologia

[edytuj | edytuj kod]

Papua-Nowa Gwinea leży wzdłuż pacyficznego pierścienia ognia (ang. Pacific "Ring of Fire")[3]. Na Nowej Gwinei i kilku sąsiednich wyspach wznosi się wiele czynnych wulkanów, m.in. Ulawun, Rabaul, Lamington czy Manam[3]. Są to obszary sejsmiczne często nawiedzane przez trzęsienia ziemi[3]. Ostatnie silne trzęsienie ziemi o sile 7° w skali Richtera nawiedziło obszar 17 lipca 1998 roku. Wywołane przez nie fale tsunami spowodowały śmierć 2,2 tys. osób.

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Wszystkie regiony Papui-Nowej Gwinei leżą w strefie klimatu równikowego[4]. Występuje piętrowość klimatyczna, powyżej 1500 m n.p.m. panuje górska odmiana klimatu równikowego, a ponad 1800 m n.p.m. klimat nabiera cech umiarkowanych. Na wysokościach ok. 3000 m n.p.m. klimat przechodzi w wysokogórską strefę.

Z uwagi na ilość opadów związaną z dwoma systemami wiatrów – pasatów i monsunów[4], wyróżnia się dwie pory roku – porę bardziej wilgotną od grudnia do marca (związaną z monsunem północno-zachodnim), mniej wilgotną od maja do października (z przewagą wiatrów południowo-wschodnich)[2].

Na nizinach średnie maksymalne temperatury roczne wahają się od +30 to +32 °C, a minimalne od +23 and +24 °C[4]. W partiach górskich temperatura za dnia utrzymuje się powyżej +22 °C bez względu na porę roku, a w nocy, na wysokości powyżej 2100 m n.p.m. często występują przymrozki[4]. Średnia temperatura dobowa na nizinach to ok. +26 °C, a na wysokości 2500–3000 m — poniżej 10 °C[2].

Opady są obfite – roczna suma opadów waha się od 1500 mm do 7500 mm[2]. Od 1000 do 2000 mm rocznie na południu Nowej Gwinei, 2500–4000 mm na północy oraz 6000 mm w Górach Centralnych[5]. Równie wysokie opady występują na pozostałych wyspach kraju. Opady mają zróżnicowany charakter, w różnych rejonach kraju i w okresach roku mogą mieć postać opadów ciągłych jak i ulew. Często mają miejsce opady, gdzie w ciągu doby spada do 70 mm deszczu. Na wysokości 2500–3000 m występują opady ciągłe w postaci drobnego deszczu, niekiedy gradu[2]. Obszar Papui nawiedzany jest przez sztormy tropikalne o dużym natężeniu.

Średnia temperatura i opady dla Port Moresby, Papua-Nowa Gwinea
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 31.8 31.5 31.4 31 30.8 30.1 29.7 29.9 30.4 31.3 32.1 32.2 31

Rekordy minimalnej temperatury [°C] 23.1 23 22.9 22.7 22.8 22.1 21.7 22.0 22.3 22.8 22.8 23.1 22,6
Opady [mm] 184 193 212 137 72 48 26 31 33 37 67 130 1170
Źródło: wetterkontor.de[12] 14 stycznia 2018

Hydrografia

[edytuj | edytuj kod]

Sieć rzeczna dobrze rozwinięta, rzeki liczne i zasobne w wodę[4]. Największe rzeki są na Nowej Gwinei: Fly, Sepik, Ramu i Purari[4].

Papuę pokryją głównie gleby laterytowe i żyzne czerwonoziemy. W dolinach rzek występują gleby błotne i aluwia. Wyższe partie gór to tereny zajęte przez wyługowane lateryty i gleby górskie.

Roślinność i świat zwierzęcy

[edytuj | edytuj kod]

Roślinność Papui-Nowej Gwinei ze względu na urozmaicone ukształtowanie terenu i różnice klimatyczne jest dość zróżnicowana, występuje wiele gatunków endemicznych, np. na wyspie Nowej Gwinei, ok. 2/3 gatunków roślin to gatunki endemiczne[5]. Na ogół przeważają bujne i trudne do przebycia lasy równikowe. Na wybrzeżach znaleźć można gęste namorzyny, na podmokłych nizinach – równikowe lasy bagienne, w suchszych regionach – sawanny, na wyżynach – wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, a w górach – lasy z dębem, bukiem i sosną[4].

Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez wiele gatunków endemicznych (np. motyle z rodzaju Hannara). Fauna zbliżona do australijskiej[5]. W Papui żyją m.in. kangury, kolczatki i wiele gatunków gryzoni. Bogaty jest świat ptaków, ponad 500 gatunków. Charakterystyczne są takie ptaki np. kazuar hełmiasty czy ok. 40 gatunków chronionych ptaków rajskich[4].

Na wyspie Nowa Gwinea znajdują się dwa parki narodowe: Park Narodowy Varirata i Park Narodowy Mac Adam[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Ingrid Gascoigne: Papua New Guinea. Marshall Cavendish, 2008, s. 7. ISBN 978-0-7614-3416-0. [dostęp 2018-01-14].
  2. a b c d e Papua-Nowa Gwinea. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-14].
  3. a b c d e f CIA: The World Factbook: PAPUA NEW GUINEA. [dostęp 2018-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-16)]. (ang.).
  4. a b c d e f g h i j k l Papua New Guinea, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
  5. a b c d e f g Nowa Gwinea, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-14].
  6. Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-7-11967-5. (pol.).
  7. Victor Emanuel Range, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
  8. Bismarck Range, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
  9. Owen Stanley Range. W: The Australian encyclopaedia. T. 6. Michigan State University Press, 1958, s. 430. [dostęp 2018-01-14]. (ang.).
  10. Saruwaged Range, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
  11. The Great Geographical Atlas. Rand McNally & Company, 1989. ISBN 528-83384-7. (ang.).
  12. Wetterkontor.de: Das Klima in Port Moresby. [dostęp 2018-01-14]. (niem.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Encyklopedia Geograficzna Świata: Australia, Oceania, Antarktyda. Wyd. OPRES Kraków 1997 ISBN 8385909-24-9