Przejdź do zawartości

Pętla (film 1957)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pętla
Gatunek

psychologiczny, dramat filmowy

Rok produkcji

1957

Data premiery

20 stycznia 1958

Kraj produkcji

Polska

Język

polski

Czas trwania

96 minut

Reżyseria

Wojciech Jerzy Has

Scenariusz

Wojciech Jerzy Has
Marek Hłasko

Główne role

Gustaw Holoubek

Muzyka

Tadeusz Baird

Zdjęcia

Mieczysław Jahoda

Scenografia

Roman Wołyniec

Kostiumy

Andrzej Cybulski

Montaż

Zofia Dwornik

Produkcja

Tadeusz Karwański

Wytwórnia

Zespół Filmowy Iluzjon

Pętla – czarno-biały polski film fabularny z roku 1957, w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa, z Gustawem Holoubkiem w głównej roli, na motywach opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem z tomu Pierwszy krok w chmurach (1956). Pętla była pierwszą z ekranizacji prozy Marka Hłaski i jednocześnie debiutem fabularnym reżysera.

Fabuła

[edytuj | edytuj kod]

Kuba Kowalski jest alkoholikiem. Wieczorem, po 18., ma się udać ze swoją narzeczoną Krystyną do lekarza w celu rozpoczęcia kuracji odwykowej przy pomocy tabletek Antabus. W oczekiwaniu na narzeczoną odbiera telefony od przyjaciół, którzy pod pozorem troski o jego zdrowie kryją zwyczajne wścibstwo. Nie mogąc znieść oczekiwania, poirytowany wychodzi. Wdaje się w dyskusję z dwoma napotkanymi po drodze ludźmi. Wymiana zdań kończy się awanturą. Przechodzący milicjant zabiera wszystkich na lokalną komendę MO. Zwolniony idzie do knajpy „Pod Orłem” i zamawia wódkę. Przyłącza się do niego inny alkoholik, Władek. Razem piją. Władek opowiada o swoim pobycie w szpitalu psychiatrycznym. Kiedy Władek wypowiada słowa: „Kto pije, będzie pił. To zabawa bez mety”, Kuba traci kontrolę i bije Władka. Sam zostaje pobity przez mężczyzn z personelu knajpy i porzucony na ulicy. Odnaleziony przez znajomego taksówkarza Kostka wraca do domu. Przed mieszkaniem czeka na niego Krystyna, która wciąż chce walczyć o jego trzeźwość. Umawiają się, że ona przyjdzie następnego dnia o 8. rano. Gdy rano zegar wybija godzinę 8., a Krystyna wchodzi do bramy kamienicy, Kuba popełnia samobójstwo, wieszając się na sznurze od telefonu[1].

Obsada

[edytuj | edytuj kod]

Źródło: Filmpolski.pl[1]

Produkcja

[edytuj | edytuj kod]
Wojciech Jerzy Has, reżyser filmu

Pętla powstała na bazie opowiadania Marka Hłaski pod tym samym tytułem. Pierwowzorem jej bohatera miał być Władysław Broniewski, poeta, komunista, alkoholik i przyjaciel Marka Hłaski[3]. W swej prozie Hłasko przejawiał fascynację brzydotą, tendencjami naturalistycznymi i ekspresjonistycznymi, co zbliżało go do ideowo do amerykańskiego kina noir[4].

Dla Wojciecha Jerzego Hasa Pętla była pełnometrażowym debiutem. Reżyser cenił prozę Hłaski za jej „fotogeniczność”[5]. Przyszły twórca Pożegnań pozostawił scenariusz Hłaski niemal bez zmian, z wyjątkiem jednej – nadał nałogowemu alkoholikowi granemu przez Gustawa Holoubka profesję artysty. Co za tym idzie, reżyser pozbawił adaptację Hłaski zawartych w opowiadaniu elementów ironii. Dlatego też wizja świata przedstawionego stała się znacznie bardziej pesymistyczna[4]. W roli Krystyny wcieliła się Aleksandra Śląska, celowo wybrana przez reżysera jako aktorka „o zimnej powierzchowności, o spojrzeniu z błyskiem pewnego okrucieństwa”, która według Hasa jest fatum Kuby „albo po prostu śmiercią wciągającą w swe sidła”[6].

Autorami scenografii do Pętli byli Roman Wołyniec i Andrzej Cybulski; ten ostatni specjalizował się w ekspresjonistycznych dekoracjach teatralnych. Jako autora zdjęć Has wybrał Mieczysława Jahodę, z którym Has pracował już przy realizacji filmów dokumentalnych Karmik Jankowy czy Zielarze z Kamiennej Doliny. Ze względu na mozolną akcję filmu Jahoda starał się urozmaicić film pod względem wizualnym, stosując punktowe oświetlenie i komponując kadr tak, aby odzwierciedlał stany psychiczne Kuby[4]. Jak pisała Iwona Grodź w analizie fotogeniczności Pętli, jej „plastyczna gra olśniewających i niesamowitych linii [...], np. linearny ornament na drzwiach, fantasmagoryczne kształty lampy, pionowe pasy na tapecie wywołują podobny efekt, co gra świateł, wyraźne zarysowanie brył, ostry kontur przedmiotów, krzywizny, niepokojące linie: wertykalne, diagonalne w malarstwie ekspresjonistycznym”[7]. Wizja samego miasta w filmie Hasa była ponadto inspirowana wyglądem Łodzi[8].

Odbiór

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik Gustawa Holoubka, odtwórcy roli Kuby, na międzyzdrojskiej Promenadzie Gwiazd

Premiera Pętli odbyła się 20 stycznia 1958 roku[9], a film wywołał różnorodne reakcje. Bolesław Michałek zauważył, że w debiucie Hasa brakuje biologicznego impetu, cynizmu i wulgarności. O ile w opowiadaniu Hłaski wyczuwa się zdaniem Michałka „rodzaj cwaniactwa”, o tyle film nie jest tak brutalny i cechuje się większą elegancją[4]. Juliusz Kydryński uznał Pętlę za „dzieło na miarę europejską”[4]. Konrad Eberhardt odnalazł w filmie Hasa dzieło o „dojrzałym doborze stylu”[5]. Stanisław Janicki twierdził, iż Pętla jest zbudowana z dwóch warstw: subiektywnej i metaforycznej, które na korzyść filmu przenikają się wzajemnie[10].

Film natomiast wywołał zmieszanie wśród krytyków marksistowskich: Aleksander Jackiewicz na łamach „Trybuny Ludu” pisał o dziwnościach artystycznych filmu, a anonimowy recenzent „Dziennika Zachodniego” twierdził, że filmowi nie udało się odtworzyć „nastroju beznadziejności życia i grozy alkoholizmu”, a Danuta Kępczyńska z „Ekranu” uznała, że odrealnienie opowiadania przyniosło szkodę filmowi jako całości”[10].

Jak podsumowuje odbiór Pętli Iwona Grodź: „Najczęściej w kontekście debiutu Hasa pisano o niespotykanej dojrzałości warsztatowej reżysera, literackości dialogów, scenograficznych udziwnieniach (między innymi turpistycznej zewnętrzności, sprowadzającej się do symboliczności przedmiotów, sztuczności kreowanej rzeczywistości), pesymizmie i melancholii rodem ze Straconego weekendu Billy’ego Wildera czy pism egzystencjalistów, ekspresjonizmie bliskim temu z Zimowego zmierzchu Stanisława Lenartowicza czy filmom lat dwudziestych XX wieku, a nawet o ukrytym freudyzmie”[4]. Sam Has odrzucał interpretacje swego filmu w duchu ekspresjonistycznym:

Film opowiada przy pomocy intensywnych obrazów, wykorzystuje grę symboli itd., ale to wcale nie znaczy, że zaraz jest ekspresjonistyczny. Jeżeli jest w nim ekspresjonizm, to przefiltrowany przez surrealizm[10].

Oceniając Pętlę z perspektywy czasu, Eberhardt w 1967 roku stwierdził, iż „oglądana dzisiaj Pętla ani trochę się nie zestarzała; jest osobliwym przykładem debiutu legitymującego się pełną dojrzałością, ale podobnie jak dziesięć lat temu – jest filmem stojącym na uboczu, fascynującym spoistością swojej wizji”[11]. Film po latach dobrze oceniali również krytycy zagraniczni. Przykładowo J. Hoberman z „The New York Review of Books” uznał Pętlę za film „imponujący”, chwaląc również grę aktorską Holoubka[12]. Emily Eakin dla „The New York Timesa” pisała, iż „w czasach, gdy polskie kino zajmowało się polityką i historią, [Pętla] pomogła [Hasowi] ugruntować swoją pozycję adaptatora dzieł literackich nastawionego na ciemne, egzystencjalne tematy”[13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Pętla w bazie filmpolski.pl
  2. nie występuje w napisach
  3. Bartosz Staszczyszyn, Pętla, „Culture.pl” [dostęp 2018-09-25] (pol.).
  4. a b c d e f Grodź 2009 ↓.
  5. a b Grodź 2003 ↓, s. 111.
  6. Grodź 2003 ↓, s. 123.
  7. Grodź 2003 ↓, s. 113.
  8. Grodź 2003 ↓, s. 121.
  9. Kuśmierczyk 2000 ↓, s. 21.
  10. a b c Kuśmierczyk 2000 ↓, s. 23.
  11. Kuśmierczyk 2000 ↓, s. 25.
  12. Hoberman 2017 ↓.
  13. Eakin 2000 ↓.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]