Przejdź do zawartości

Stoczek Łukowski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stoczek Łukowski
miasto i gmina
Ilustracja
Widok na centrum miasta z ul. Szkolnej
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

łukowski

Prawa miejskie

1546–1870[1], 1919[2]

Burmistrz

Marcin Sentkiewicz

Powierzchnia

9,15[3] km²

Wysokość

175 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


2500[4]
273,2 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 25

Kod pocztowy

21-450

Tablice rejestracyjne

LLU

Położenie na mapie powiatu łukowskiego
Mapa konturowa powiatu łukowskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Stoczek Łukowski”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Stoczek Łukowski”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Stoczek Łukowski”
Ziemia51°57′48″N 21°58′06″E/51,963333 21,968333
TERC (TERYT)

0611021

SIMC

0975813

Urząd miejski
pl. T. Kościuszki 1
21-450 Stoczek Łukowski
Strona internetowa
BIP

Stoczek Łukowskimiasto w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, nad Świdrem. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Stoczek Łukowski liczył 2500 mieszkańców[4]. Ośrodek usługowy regionu, drobny przemysł, turystyka.

Stoczek Łukowski jest najmniejszą terytorialnie gminą województwa lubelskiego. Jest też najmniej ludną i najrzadziej zaludnioną gminą miejską w województwie. Na przełomie 2007 i 2008 r. pod względem powierzchni w zajmował 2317., a pod względem liczby mieszkańców – 2214. lokatę na 2478 gmin Polski.

Miasto biskupstwa poznańskiego w powiecie garwolińskim województwa mazowieckiego w drugiej połowie XVI wieku[5].

Położenie

[edytuj | edytuj kod]
Stoczek Łukowski, rzeka Świder

Stoczek Łukowski leży w dawnej ziemi czerskiej na historycznym Mazowszu[6]. Geograficznie położony jest na Wysoczyźnie Żelechowskiej, części Niziny Południowopodlaskiej, zlokalizowany na lewym brzegu rzeki Świder.

Od 1 stycznia 1992 do 31 grudnia 1997 miasto Stoczek Łukowski i gmina Stoczek Łukowski tworzyły wspólną gminę (tzw. miasto-gminę). Zostały połączone w związku z restrukturyzacją podziału administracyjnego w 1992 roku[7], lecz po 6 latach (1 stycznia 1998) gminy ponownie rozdzielono[8]. Miasto stanowi 0,65% powierzchni powiatu.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 9,15 km²[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Według danych z roku 2007 67% powierzchni miasta zajmują użytki rolne, a 12% – użytki leśne[10].

Miasto położone jest w odległości:

W XV wieku miejscowość należała do biskupów poznańskich i nazywała się Wola Poznańska. Człon Wola świadczy o pewnych ulgach podczas założenia osady. W XVI wieku w notatkach kilkakrotnie pojawia się nazwa Sebastianowo (m.in. w 1576 roku). Nazwa mogła wywodzić się od biskupa poznańskiego Sebastiana Branickiego. Od XVII wieku znana jest obecna nazwa pochodząca od wyrazu stoczek, oznaczającego potok spływający po stromym zboczu[11].

Przymiotnik od nazwy miejscowej Stoczek Łukowski (jak i Stoczek w powiecie węgrowskim) brzmi stoczecki[12]. Formę stoczecki jako jedyną podaje również najnowszy słownik ortograficzny[13].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Już w XIII w. pojawiły się pierwsze wzmianki o osadzie na wschodnich rubieżach ziemi czerskiej. W 1421 założono parafię przy miejscowym kościele.

4 kwietnia 1546 (data dzienna niepewna) król Zygmunt Stary nadał miejscowości prawa miejskie magdeburskie. Od 1795 miasto znajdowało się pod zaborem austriackim. W 1805 r. przeszedł na własność państwa i od tego czasu w mieście zaczęła się osiedlać ludność żydowska. W latach 1809–1815 Stoczek znajdował się w Księstwie Warszawskim, a od roku 1815 w Królestwie Polskim.

Jan Rosen (1854–1936) – obraz Bitwa pod Stoczkiem
 Osobny artykuł: Bitwa pod Stoczkiem.

14 lutego 1831 r. pod Stoczkiem została stoczona pierwsza zwycięska bitwa powstania listopadowego. Wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Dwernickiego rozgromiły korpus gen. Fiodora Geismara.

W czasie powstania styczniowego miasto aktywnie wspierało powstańców. W wyniku represji, 31 października 1864 r. publicznie stracono powstańczego burmistrza Jana Justynowicza oraz Ludwika Gierata, a w 1867 r. Stoczek utracił prawa miejskie i został włączony do gminy Prawda (pozostał jej siedzibą).

Podczas I wojny światowej Stoczek znajdował się pod okupacją niemiecką. W 1916 r. odzyskał prawa miejskie. W dwudziestoleciu międzywojennym w mieście odbywały się największe w Polsce i jedne z największych w Europie targi końskie prowadzone przez żydowskich kupców.

W czasie II wojny światowej miasto zostało spalone przez najeźdźcę. Jesienią 1941 roku utworzono nieogrodzone getto, w którym znalazło się około 3,500 Żydów z Stoczka Łukowskiego oraz m.in. z Garwolina, Prawdy i Mysłowa. Rok później, getto zlikwidowano, a osoby w nim przebywające deportowano do obozu zagłady w Treblince. W okolicy działały liczne oddziały partyzanckie kpt. Ostoi. Podczas trwania wojny w Stoczku prowadzone były kolonie głównie dla dzieci powstańców z Warszawy.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Dane z 31 grudnia 2007[14]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 2748 100 1436 52,2 1312 47,8
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
304,5 158,9 145,6

Według danych z 31 grudnia 2019 roku miasto miało 2500 mieszkańców[4].

Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1623,7 zł[10].

Piramida wieku mieszkańców Stoczka Łukowskiego w 2014 roku[15].


Transport

[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy

[edytuj | edytuj kod]

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

Transport kolejowy

[edytuj | edytuj kod]

Przez miasto przebiega linia kolejowa:

  • 12 SkierniewiceŁuków. Jest to ciągle używana towarowa obwodnica Warszawy. W sierpniu 2007 roku uruchomiono dwie pary pociągów osobowych (po jednej rano i po południu). Zostały one już w grudniu 2008 roku zlikwidowane ze względu na niską frekwencję, spowodowaną niekorzystnym rozkładem jazdy.

Transport zbiorowy

[edytuj | edytuj kod]

Głównym przewoźnikiem komunikacji autobusowej jest PKS Łuków, ważną rolę pełnią także przedsiębiorstwa PKS Siedlce, PKS Mińsk Mazowiecki, PKS Garwolin i przewoźnicy prywatni. Stoczek Łukowski posiada bezpośrednie połączenia z Lublinem, Łukowem, Warszawą, Siedlcami, Mińskiem Mazowieckim, Garwolinem, Żelechowem, Kockiem i Lubartowem.

Atrakcje turystyczne

[edytuj | edytuj kod]
Stoczek Łukowski – Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy „Izydory”

Neogotycki kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, konsekrowany w 1934 roku przez bpa Henryka Przeździeckiego. Ołtarze boczne przeniesione z drewnianego kościoła stojącego do 1909 na miejscowym cmentarzu. Ołtarz od strony południowej był ołtarzem głównym, zaś ołtarz od strony północnej był jednym z czterech bocznych. Przy ołtarzach tych w 1861 roku odprawiał mszę ks. Stanisław Brzóska. Pomnik z 1931 r. wystawiony na setną rocznicę bitwy pod Stoczkiem. Przez miasto przepływa rzeka Świder, nad którą znajduje się ośrodek wypoczynkowy Izydory.

Pomniki

[edytuj | edytuj kod]

W granicach miasta:

  • Tadeusza Kościuszki w setną rocznicę śmierci (1917) – ul. gen. Władysława Sikorskiego
  • Ignacego Braulińskiego – żołnierza POW w dziesiątą rocznicę śmierci (1928) – ul. gen. W. Sikorskiego
  • Ofiar II wojny światowej (1947) – ul. Józefa Piłsudskiego
  • Generała Józefa Dwernickiego – plac T. Kościuszki
  • Kapitana „Ostoi” – ul. J. Piłsudskiego
  • Jana Pawła II – plac kościelny
  • Krzyż oraz tablica upamiętniające miejsce straceń uczestników powstania styczniowego – ul. Kościelna
Grób rodziny Rostkowskich na cmentarzu w Stoczku Łukowskim

Poza granicami miasta:

  • Pomnik POW przy szosie w kierunku Siedlec
  • Pomnik bitwy pod Stoczkiem na polu bitwy w pobliżu wsi Zgórznica, zbudowany w setną rocznicę bitwy (1931)

Na miejscowym cmentarzu przy ul. Kościelnej zachowało się kilka dziewiętnastowiecznych nagrobków, gł. piaskowcowych: Józefa Kozarskiego – prezydenta Łomży w latach 1864–1865 (zm. 27 listopada 1891); Piotra Olkowicza (zm. 1857); Karoliny z Gregorkiewiczów Bogdaszewskiej (zm. 17 listopada 1864) żony Adolfa Bogdaszewskiego, uczestnika powstania styczniowego i ekspedytora poczty w Stoczku; Józefa Muczkowskiego (zm. 1867) – na nagrobku ślad po zdjęciu lub medalionie; Rozalii z Zakrzewskich Rękawek (zm. 1885), księdza Dzięciołowskiego (zm. 1886) Józefa Romiszewskiego (zm. 1896); Katarzyny z Chrzanowskich Rostkowskiej (zm. 1896) – nagrobek w formie kapliczki z figurą Matki Bożej.

Drugi rzymskokatolicki cmentarz, obecnie nieużywany, znajduje się przy ul. Polnej. Otoczony jest kamiennym parkanem. Nie zachowały się żadne nagrobki.

Przy ul. Dwernickiego znajduje się ponadto cmentarz żydowski o pow. 0,32 ha. Obecnie porośnięty lasem, nie zachowały się nagrobki ani ogrodzenie.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Najstarszą imprezą odbywającą się w Stoczku każdego lata od 1970 r. jest Sejmik Wiejskich Zespołów Teatralnych. Uczestniczące w nim zespoły z północno-wschodniej Polski prezentują swój teatralny dorobek oraz korzystają z konsultacji profesjonalnego jury.

Największą imprezą sportową odbywającą się corocznie od 2001 r. jest Ogólnopolski Bieg Uliczny Grzmią pod Stoczkiem armaty.

Kluby sportowe

[edytuj | edytuj kod]
  • LKS Dwernicki Stoczek Łukowski (zał. 1947 r.) - sekcja piłki nożnej mężczyzn (bialskopodlaska grupa A-Klasy) i siatkówki mężczyzn[16]
  • Stoczkowskie Towarzystwo Sportowe Aves (zał. 1972 r.) - klub siatkarski, działający do dziś z przerwami
  • Club Weteranów Szos (zał. 1982 r.) - klub motocyklowy

Infrastruktura sportowa

[edytuj | edytuj kod]
  • Stadion "Izydory" LKS Dwernicki Stoczek Łukowski

Ludzie związani z Stoczkiem Łukowskim

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
  2. Dz.Pr.P.P. 1919 nr 13, poz. 140.
  3. GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
  4. a b c Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  5. Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Władysław Pałucki (red.). T. 7: Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 95, 220. OCLC 813369266. [dostęp 2024-01-01]. Cytat: Dobra biskupów poznańskich (miasto Stoczek i 33 wsie) były rozrzucone […] w kilku kluczach, z których znaczniejszymi były: Kozłów Biskupi w powiecie sochaczewskim, […] Stoczek — w garwolińskim […]. (pol.).
  6. Starostwo Powiatowe w Łukowie: Miasto Stoczek Łukowski. archiwum.starostwolukow.pl. [dostęp 2024-01-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-01)]. Cytat: Osada wiejska Stoczek istniała tu już w XIII wieku i wchodziła w skład ziemi czerskiej województwa mazowieckiego, a od XV wieku była własnością biskupów poznańskich. (pol.).
  7. Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
  8. Dz.U. z 1997 r. nr 109, poz. 705.
  9. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2009-08-20. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  10. a b Miasto Gmina Stoczek Łukowski. [w:] Informator REGIOset [on-line]. edytor serwis. [dostęp 2010-03-02]. (pol.).
  11. Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 230. ISBN 83-04-02436-5.
  12. Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 369. ISBN 83-04-01090-9.
  13. Wielki słownik ortograficzny PWN, http://so.pwn.pl/lista.php?co=stoczecki, dostęp: 2008-05-19. Wymienione pozycje piśmiennictwa nie uwzględniają formy stoczkowski.
  14. Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] Bank Danych Regionalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2010-03-02]. (pol.).
  15. Stoczek Łukowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  16. Patrz http://www.lksdwernicki.pl/.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]