Алыҫ Төлкәҫ геологик киҫелеше
| Алыҫ Төлкәҫ геологик киҫелеше | |
|---|---|
| урыҫ памятник природы регионального значения "Геологический разрез Дальний Тюлькас" | |
| Төп мәғлүмәт | |
| Майҙаны | 1,8 гектар |
| Нигеҙләнгән ваҡыты | 5 октябрь 2007 йыл |
| Урынлашыуы | |
| 53°53′55″ с. ш. 56°38′25″ в. д.HGЯO | |
Алыҫ Төлкәҫ геологик киҫелеше — Пермдең әртә ярусы глобаль стратотибы («алтын ҡаҙаҡ») роленә дәғүә итеүсе сик буйы һаҡмар-әртә ҡатламдарынан ғибәрәт. Халыҡ-ара стратиграфик шкалаға индерелгән аҫҡы пермь йәшендәге Урал алды ярусы аҫҡы сигенең стратотибы (эталоны)[1][2].
Тасуирламаһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
«Алыҫ Төлкәҫ» геологик киҫелеше Урал алды бөгөлөнөң Рус платформаһын көнсығыштан уратып алған көньяҡ өлөшөнә тура килә. Геологик киҫелеш Алыҫ Төлкәҫ йылғаһы үҙәне ��енән йырғыланған ваҡ меридиональ һырттарҙың береһенең төньяҡ өлөшөнөң көньяҡ текә битләүенән ғибәрәт һәм йылға үҙәне менән туранан-тура сиктәш. Һырттың төньяҡ өлөшөнөң абсолют бейеклеге — 357,8 метр, көньяҡ өлөшөнөкө — 322, 2 метр. Рельефтың үҙенсәлекле элементтары булып Растеряшный Ключ шишмәһе ағып төшкән үҙән һәм Алыҫ Төлкәҫ йылғаһының уң ҡушылдығы булған Феклискин йырыны тора.
Һәйкәлдең көньяҡ сиге киҫелештең нигеҙе буйынса үтә. Төньяҡ өлөшө — көнбайыш һәм көнсығыш нөктәләренең килтерелгән координаталарын иҫәпкә алып, ҡалҡыулыҡтың үрге нөктәһе.
Пермдең әртә ярусы глобаль стратотибы («алтын ҡаҙаҡ») роленә дәғүә итеүсе сик бу��ы һаҡмар-әртә ҡатламдарынан ғибәрәт.
«Алыҫ Төлкәҫ» геологик киҫелеше Халыҡ-ара стратиграфик шкалаға индерелгән аҫҡы пермь йәшендәге Урал алды ярусы аҫҡы сигенең стратотибы (эталоны) булып тора.
Тәбиғәт ҡомартҡыһының майҙаны — 1,8 га. 05.10.2007 Красноусол ауылы ситенән 0,8 км алыҫлыҡта Алыҫ Төлкәҫ йылғаһыныъ уң ярында Ташлы ауылына илткән юлда урынлашҡан[3].
Алыҫ Төлкәҫ геологик киҫелешендә тыйылған эшмәкәрлек төрҙәре һәм тәбиғәтте файҙаланыу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
— тау һәм башҡа эштәр алып барыу;
— карьер ҡаҙыу;
— объекттар һәм ҡоролмалар төҙөү;
— коммуникациялар үткәреү;
— ағастарҙы һәм ҡыуаҡтарҙы ҡырҡыу (санитар ҡырҡыуҙан тыш);
— ағыулы химикаттар, минераль ашламалар һәм яғыулыҡ-майлау материалдарын урынлаштырыу;
— киҫелеш тоҡомдарын коллекцияға йыйыу;
— геологик киҫелештең һәм уның тоҡомдарының торошона кире йоғонто яһай алырлыҡ, шулай уҡ тирә-яҡ мөхиттең бысраныуына килтерерлек хужалыҡ эшмәкәрлеген ғәмәлгә ашырыу[4].
ООПТ биләмәһе итеп һаҡлауҙың әһәмиәте[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Ошо объектты махсус һаҡланған тәбиғәт биләмәләре итеп һаҡлау илебеҙ фәненең милли (Рәсәй һәм Башҡортостан) ғилми өҫтөнлөгөн һәм Башҡортостан Республикаһы биләмәһендә халыҡ-ара стратотибын (эталон) һаҡларға мөмкинлек бирергә тейеш. Һәйкәл ғилми, тәбиғәтте һаҡлау, эстетик һәм рекреацион әһәмиәткә эйә[5].
Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Информационно-поисковая система Уникальные геологические объекты России (геологические памятники природы). http://www.geomem.ru/
С Семилеткин, Е Бодрякова, Е Борковая, З Крусанова, И Логачева, ЮП Ненашев, В Папчинская, О Ренева, Е Школьникова и др
- Федеральное государственное унитарное предприятие «Всероссийский научно-исследовательский геологический институт им. А. П. Карпинского» (ФГУП «ВСЕГЕИ»)
Реестр особо охраняемых природных территорий Республики Башкортостан, отв ред А. А. Мулдашев Уфа, Издательский центр «МедиаПринт» (издание второе) (2010): с. 413
Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Алыҫ Төлкәҫ геологик киҫелеше // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Геологический разрез Дальний Тюлькас 2023 йыл 16 ғинуар архивланған.
- ПАЛЕОНТОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАЗРЕЗА «ДАЛЬНИЙ ТЮЛЬКАС» (ЮЖНЫЙ УРАЛ — «Геологический вестник», 2020, № 1
- «GafuriGeo» геологический разрез "Дальний Тюлькас. РГО.
- Постановление правительства Республики Башкортостан от 29.12.2021 №733 «О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ В НЕКОТОРЫЕ РЕШЕНИЯ ПРАВИТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН» 2023 йыл 16 ғинуар архивланған.
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Постановление правительства Республики Башкортостан от 29.12.2021 №733 «О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ В НЕКОТОРЫЕ РЕШЕНИЯ ПРАВИТЕЛЬСТВА РЕСПУБЛИКИ БАШКОРТОСТАН» 2023 йыл 16 ғинуар архивланған.
- ↑ «GafuriGeo» геологический разрез "Дальний Тюлькас. РГО.
- ↑ Геологический разрез Дальний Тюлькас 2023 йыл 16 ғинуар архивланған.
- ↑ ПАЛЕОНТОЛОГИЧЕСКАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА РАЗРЕЗА «ДАЛЬНИЙ ТЮЛЬКАС» (ЮЖНЫЙ УРАЛ — «Геологический вестник», 2020, № 1
- ↑ Геологический разрез Дальний Тюлькас. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ») (рус.).
заказник Бирский заказник. — «Рәсәйҙең махсус һаҡланыусы тәбиғәт биләмәләре» мәғлүмәт-аналитика сайты мәғлүмәте: (ИАС «ООПТ РФ») (рус.).