Хәжәт үтәү әҙәбе

Хәжәт үтәү әҙәбе (ғәр. آداب الخلاء‎‎) — бәҙрәфтә тәбиғи хәжәт үтәү (кесе һәм оло хәжәт) менән бәйле шәриғәт ҡағиҙәләре.

Тәбиғи хәжәтен үтәү өсөн мосолман махсус урынға (бәҙрәф) йәки, ундай ҡоролма булмаһа, кеше күҙенән ҡасып, күренмәгән урынға барырға тейеш. Бәҙрәфкә һул аяҡтан башлап инәләр, уң аяҡтан башлап сығалар. Инер һәм сығыр алдынан махсус доға уҡырға кәрәк.

Хәжәтен үтәгәс, мосолман нәжестән таҙарынырға тейеш, бының өсөн алдан һыу, таш йәки яраҡлы берәй нәмә әҙерләп ҡуя. Һыу менән йыуыныу — истинжә, ә ҡаты нәмәләр менән таҙарыныу истижмәр тип атала.

Хәжәт үтәү әҙәбе буйынса был хәлендә кеше Ҡибла яғына йөҙө менән дә, арты менән дә тормаҫҡа тейеш^[1]. Аҡмай торған һыуға бәүел итеү, уны истинжә өсөн ҡулланыу, хәжәт үтәгән урынға Ҡөрьән килтереү һәм уҡыу тыйыла. Бәҙрәф булмаған осраҡта мосолман ҡәберҙәре янында, мунсала, күләгә төшкән урында, емеш ағастары һәм һыу сығанаҡтары янында хәжәт үтәү шулай уҡ тыйыла. Һөйәк, экскремент һәм ризыҡ менән истижмәр ҡылырға ярамай^[1]. Был халәттә һөйләшеү, йәнлек өңдәренә, елгә ҡаршы бәүел итеү ғәйепләнә.

Ҡағиҙә һәм талап сығанаҡтары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәжәт үтәүҙең ��арлыҡ ҡағиҙәләре һәм талаптары башҡа шәриғәт ҡанундары кеүек үк, Мөхәммәт пәйғәмбәр ﷺ һүҙҙәренә һәм ғәмәлдәренә ярашлы ҡабул ителгән. Был йәһәттән барлыҡ мәҙһәбтәрҙә лә талаптар бер үк тиерлек. Айырма бары тик урта быуат һәм бөгөнгө йәшәү шарттары арҡаһында ғына барлыҡҡа килгән. Хәҙер төрлө бәҙрәф ҡағыҙҙары ла ҡулланыла^[2].

Бәҙрәфкә ингәндәге ҡағиҙәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бәҙрәфкә ингәндә «бисмиЛләһ, әғүүҙү биЛләәһи минәл-хубҫи үәл-хабәәиҫ» (оригинал: بسم الله أعوذ بالله من الخبث و الخبائث) тигән доғаны уҡыу сөннәт. Был доғанын тәржемәһе: «Аллаһ исеме менән! Боҙоҡ ир-ат ендәрҙән һәм боҙоҡ ҡатын-ҡыҙ ендәрҙән Аллаһҡа һыйынам»^[3]. Хәжәтен тәбиғәттә үтәүсе иһә был доғаны кейемен күтәргән саҡта, ғәүрәтен асыр алдынан әйтә.

Сыҡҡанда иһә — «ғуфраанәк» (غفرانك) — тип әйтелә. Тәржемә: «Ғәфү үтенәм (Аллаһтан)!»^[3].

Хәжәт үтәү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Оло йомошто ла, кесеһен дә ултырып үтәү хуплана. Аяҡ өҫтө бәүел итеү тыйылмай. Былар хәҙистәрҙән билдәле. Ҡибла яҡҡа ал йәки арт менән тороп хәжәт үтәү, енес ағзаһына ҡағылыу тыйыла, елгә ҡаршы бәүел итеү, һөйләшеү ҙә ғәйепләнә. Хәжәт үтәгәндә һәм истинжә ваҡытында башты ҡапларға (йәғни, бәҙрәфкә яланбаш инмәҫкә кәңәш ителә (мүстәхәб)).

Истинжә һәм истижмәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Истинжә (ғәр. إستنجاء‎ — хәжәт үтәүҙең ике юлын йыуыу (таҙартыу)) Фикһ буйынса нәжестән һыу йәки рөхсәт ителгән ҡаты нәмә менән таҙарыныу — истижмәр (ғәр. إستجمار‎)^[4] Ошо ике ысулдың береһен генә файҙаланыу ҙа етә, әммә икеһен дә яраштырыу яҡшыраҡ һанала^[5]^[6]. Истижмәр таш йәки уны алмаштырырлыҡ нәмә менән ҡылына: сепрәк, ҡағыҙ, ағас киҫәге һәм башҡалар^[7]^[8].

Истинжә һәм истижмәрҙе уң ҡул менән эшләү^[1], шулай уҡ һөйәк һәм экскременттар менән файҙаланыу тыйыла^[1], таҙарыныу кәмендә өс тапҡыр йыуыныу йәки һөртөнөү юлы менән башҡарылырға тейеш^[7]. Хәжәт үтәлеп бөткәс кенә таҙарына башларға кәрәк. Ир ағзаһы төбөнән осона табан кәмендә тапҡыр өс тапҡыр йыуыла, күберәк кәрәк булһа, таҡ һанда тамамларға һәм өс тапҡыр һелкетеп ҡуйырға кәрәк^[9]. Истинжәнән һуң ҡулдарҙы ер заты менән ышҡырға йә һабын кеүек берәй сара менән йыуырға – нәжестең еҫе һәм эҙе ҡалмаһын өсөн.

Нәжестән һәм бысраҡтан тейешенсә таҙарынмау харам һәм яҙыҡ һанала. Хәҙистәрҙә ошо арҡала кешеләр ҡәбер ғазабына дусар булыр тип әйтелә^[8].

Ҡулайламалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хәжәт үтәгәндән һуң таҙарынырға мосолмандар Мөхәммәт Пәйғәмбәр осоронан уҡ һыу һәм таш файҙалана. Бының өсөн махсус һауыт — ҡомған файҙаланыла (ғәрәпсә афта́фа).

Хәҙерге мосолмандар бәҙрәфтә ҡомған урынына һыу үткәргескә тоташтырылған шлангылар ҡуллана. Ярлы илдәрендә пластмасса ҡомғандар һәм сүмес менән биҙрә лә күрергә мөмкин (мәҫәлән, Оманда)^[2]^[10].

Шулай уҡ ҡарағыҙ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Нәжес

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Был һүҙҙәргә дәлил: «"Мин һеҙгә атай кеше һымаҡ өйрәтәм: берәйегеҙ хәжәт үтәү урынына барһа, ҡиблаға алды менән дә, арты менән дә боролмаһын һәм [оят ерен] уң ҡулы менән таҙартмаһын", – тигән Аллаһ рәсүле ﷺ. Һәм ул ﷺ өс таш ҡулланырға ҡушҡан һәм тиреҫ, серек һөйәк ҡулланыуҙан тыйған» (Әбү Дәүд һәм ән-Нәсәи риүәйәт иткәндәр). [1] [2] [3]
↑ ^2,0 ^2,1 Хисматулин, 2002
↑ ^3,0 ^3,1 Доға Сәғид әл-Ҡахтаниҙың «Мосолмандың ҡәлғәһе» китабынан алынған. Доғалар бер аҙ айырылып торорға мөмкин, был лөғәз түгел.
↑ Салих ас-Садлян, 2008, с. 11
↑ Аль-Ваджиз, 2001, с. 35
↑ Салих ас-Садлян, 2008, с. 12
↑ ^7,0 ^7,1 Облегченный фикх, 2003, с. 9
↑ ^8,0 ^8,1 Аль-Мулаххас, 2002, с. 31
↑ Ахсар аль-Мухтасарат, 1996, с. 90
↑ Артемий Лебедев Оман. — Tema.ru, 2009.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Хисматулин А. А. Туалеты и урны: ислам // Сосуды тайн: туалеты и урны в культурах народов мира. — СПб.: Петербургское востоковедение, 2002.
Коллектив улемов. Облегченный фикх в свете Корана и Сунны = الفقه الميسّر في ضوء الكتاب و السنّة. — Медина: Комплекс имени Короля Фахда по изданию Священного Корана, 2003. — 452 с. — ISBN 9960-847-53-5.
Абдул-Азим Бадави. Аль-Ваджиз фи фикх ас-Сунна ва-ль-Китаб аль-Азиз (на ар.яз., 7 мб) = الوجيز في فقه السنة و الكتاب العزيز. — 3-е. — Эль-Мансура, Египет: Дар Ибн Раджаб, 2001. — 528 с.
Салих ибн Ганим ас-Садлян. Послание об облегченном фикхе (на ар.яз., 576 кб) = رسالة في الفقه الميسّر. — IslamHouse.com, 2008. — 123 с.
Салих ибн Фаузан аль-Фаузан. Аль-Мулаххас аль-Фикхи = الملخّص الفقهي. — 1-е. — Эр-Рияд: Президиум Управления научных исследований и фетв Королевства Саудовская Аравия, 2002. — Т. 1. — 512 с. — ISBN 9960-11-217-9.
Ибн Балбан. Ахсар аль-Мухтасарат (с прим. Абдуль-Кадира ибн Ахмада ибн Мустафы ибн Бадрана ад-Димашки) = أخصر المختصرات في الفقه علي مذهب الإمام أحمد بن حنبل / Мухаммад ибн Насир аль-Аджми. — 1-е. — Бейрут: Дар аль-Башаир аль-Исламия, 1996. — 280 с.
Абдуллах ибн Абдуль-Азиз аль-Джибрин. Пояснение к книге Ибн Кудамы «Умдат аль-фикх» (на ар.яз., 35 мб) = شرح عمدة الفقه. — 2-е. — Эр-Рияд: Мактаба ар-Рушд, 2008/1329 г.х.. — С. 2192. — ISBN 978-603-00-0461-4.

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Абу Хамид аль-Газали. Этика посещения туалета.
Можно ли мочиться стоя?. — Islam.com.ua.
Хәжәт үтәү урынында тәһәрәт алғанда "БисмиЛләһ" тип әйтергәме? — БД төркөмө.

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Был һүҙҙәргә дәлил: «"Мин һеҙгә атай кеше һымаҡ өйрәтәм: берәйегеҙ хәжәт үтәү урынына барһа, ҡиблаға алды менән дә, арты менән дә боролмаһын һәм [оят ерен] уң ҡулы менән таҙартмаһын", – тигән Аллаһ рәсүле ﷺ. Һәм ул ﷺ өс таш ҡулланырға ҡушҡан һәм тиреҫ, серек һөйәк ҡулланыуҙан тыйған» (Әбү Дәүд һәм ән-Нәсәи риүәйәт иткәндәр). [1] [2] [3]

[Хисматулин—2002——-2] 2,0 ^2,1 Хисматулин, 2002

[:1-3] 3,0 ^3,1 Доға Сәғид әл-Ҡахтаниҙың «Мосолмандың ҡәлғәһе» китабынан алынған. Доғалар бер аҙ айырылып торорға мөмкин, был лөғәз түгел.

[Салих_ас-Садлян—2008——11-4] Салих ас-Садлян, 2008, с. 11

[Аль-Ваджиз—2001——35-5] Аль-Ваджиз, 2001, с. 35

[Салих_ас-Садлян—2008——12-6] Салих ас-Садлян, 2008, с. 12

[Облегченный_фикх—2003——9-7] 7,0 ^7,1 Облегченный фикх, 2003, с. 9

[Аль-Мулаххас—2002——31-8] 8,0 ^8,1 Аль-Мулаххас, 2002, с. 31

[Ахсар_аль-Мухтасарат—1996——90-9] Ахсар аль-Мухтасарат, 1996, с. 90

[10] Артемий Лебедев Оман. — Tema.ru, 2009.

[1]

Тәһәрәт
Таҙарыныу төрҙәре	Ғөсөл · Тәһәрәт · Тәйәммүм · Мәсех · Истинжә · Истибрә · Тәсүиҡ · Нәжестән таҙарыныу
Таҙарыныу кәрәк-ярағы	Мисүәк · Һыу (Мутлак, Мукаяд) · Ут · Ҡомған
Таҙа халәт	Таһир (таҙалыҡ) · Ихрам · Йәнәбә (нәжесле халәт) · Ғөҙөр (сәбәп)
Шулай уҡ ҡара	Нәжес · Харам һәм хәләл ризыҡ · Хәжәт үтәү ҡағиҙәләре