Ӏаьс-хи

Iаьс-хи
гуьрж. ასა, гӀалгӀ. Эс, оьрс. Асса
Амал
Дохалла	133 км
Бассейн	2060 км²
ДӀаэхар
Хьост   <span title="Картин кехат [{{{3}}} 039]. Масштаб: 1:50 000. Арахецна терахь билгалде/меттиган хьалаш." style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">(Т)
• Эрк долу меттиг	Доккха Кавказан дукъ
• Локхалла	1806 м
• Координаташ	42°39′29″ къ. ш. 44°54′28″ м. д.HGЯO
Хикхоче    <span title="Картин кехат [{{{3}}} 015]. Масштаб: 1:50 000. Арахецна терахь билгалде/меттиган хьалаш." style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help;">(Т)	Соьлжа
• Эрк чекхдолу меттиг	Заки-Эвла ТӀехьа-Мартанан кӀошт Нохчийчоь
• Локхалла	167 м
• Координаташ	43°15′17″ къ. ш. 45°24′55″ м. д.HGЯO
Хин охьане	12,3 м/км
Эрк долу меттиг
Хин система	Соьлжа → Терк → Каспий-хӀорд
Пачхьалкхаш	Гуьржийчоь  Росси
Регионаш	Пхейн-Мохк, ГӀалгӀайчоь, Нохчийчоь
Код  ПХР чохь	07020001112108200005482[1]
хьост хикхоче
Викиларми чохь медиафайлаш

Iаьс-хи^[2], Ӏacc хи^[3] (гуьрж. ასა, гӀалгӀ. Эс оьрс. Асса) — Къилбаседа Кавказан эрк, Соьлжан^[4] аьтту га.

Схьадолу коьрта Кавказан даккъийн къилбаседа басешкара Гуьржийчоьнан Пхейн-Махкара^[5]. Кхоллало Чимгисцкали а, Цирилованцкали а эркаш, 1806 м^[6] лакхахь, цхьаьнакхетачу меттигера. ОхьадогӀу ГӀалгӀайчоьнан а, Нохчийчоьнан а мехкашкахула. Закан-Юртан гергахь Соьлжах кхета.

Эркан дохалла — 133 км, хи гулден майда — 2060 км²^[7], хин хершан шоралла аренашкарчу декъехь — 60 м сов. Ӏаьс-хи охьадогӀу Гуьржийн махкахула 20 километр, ГӀалгӀайн махкахула 91 километр, ткъа Нохчийчухула — 32 км.

Ӏаьс-хин тӀехь лаьтта эвланаш: Чимга, Ахиели, IамгIие, Нилха, Наькъасти, ГIолошпхье, Хамха, Йовла, Хьули, ГаьриетӀа, Каьзие, Бишта, Дешхьакхле, Къоста, Карт, Колие, Коьккие, Оьзига, Пхьуй, ГӀаьппие, ЦӀоьлие, БӀархание, Паьлинга, ТӀумгӀа Кхаьхк, Хьайрах, БӀаьрахие, Лаймие, Ний, ТӀаргим, Эгикхал, Олкумие, Мужиче, Галашкие, Алхастие, ГӀажарийн-Юрт, Берд-Юрт, Эха-Борзе, Керла-Шара, Закан-Юрт.

• Чимгисцкали, Цирилованцкали, Цкаростави, Ковгра, Бисна, Чхотуни.

• Нелхи, Тувча-алие, Жоьрда-алие, БӀогӀара, Бартхи, Тевзенхи, Жолхие, Тарам-аьлие, Посул-аьлие, Биерхи, ГӀулой-хи, Хьайрихи, ТкъабӀархо, Сарту, Тетрицкали, Ерусалимка, ЧамалгӀие.

• Марта, Шалажа.

Ширачу заманахь эрк деза хи лорура. ЦӀе йоьзна ю, хетарехь, гӀажарша ��ъилбаседа Кавказе чуеина керсталлин хьалхарчу муьрера шира жуьгтийн тобанах. Вайнехан кхетамехь «Ӏаьса» дешан маьӀна «ийман доцург» ду, дуьххьал дӀа аьлча «текъамдин» я «текъархой»; «Ӏаьсанаш» хилла вайнах, пхий, хӀирий, кхарачой балкхарой.

— Твердый А. В. Топонимический словарь Северного Кавказа. — 1. — Краснодар, 2006.

Российн пачхьалкхан хин реестран хаамашца йукъахь ду Малхбуза-Каспийн бассейнан гуонан, эркан хин бахаман дакъа — Соьлжа Соьлжа-ГӀалан тӀиера Органах кхетталц. Эркан майда — Каспий-хӀордан бассейнан эркаш Теркан а, Ийдалан а шина хин йукъ^[7].

Пачхьалкхан хин реестрера объектан код — 07020001112108200005482^[7].

• Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Географические названия // Русско-чеченский словарь(оьр.). — Москва: Русский язык, 1978. — 728 с.
• Сулейманов А. С. Топонимия Чечни / Ред. Т. И. Бураева. — Грозный: ГУП "Книжное издательство", 2006. — 711 с. — 5000 экз. — ISBN 5-98896-002-2.
• II часть : Горная Ингушетия (юго-западная часть), Горная Чечня (центральная и юго-восточная части) : топоним. слов. // Топонимия Чечено-Ингушетии : в IV частях (1976—1985 гг.) / Сост. А. С. Сулейманов, ред. А. Х. Шайхиев. — Гр. : ЧИ кн. изд-во, 1978. — 289 с. — 5000 экз.

• Акваэксперт. Река Асса  (оьрс.). www.aquaexpert.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 25 март.
• ��о бассейну Ассы  (оьрс.). www.skitalets.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 25 март. Архивйина 2018-06-10 — Wayback Machine