پارکینسۆن

داڕێژە:Cs1 config

نەخۆشی پارکینسۆن
ناوەکانی تری	نەخۆشی پارکینسۆن، پارکینسۆنی ئیدیۆپاتیک یان سەرەتایی، نیشانەکانی ڕەقبوونی کەم جووڵەیی، ئیفلیجی ئاجیتانس، ئیفلیجی لەرزین
أ. وێناکردنی ساڵانی ١٨٨٠ بۆ نەخۆشی پارکینسۆن (PD) ب. PD ی سووک زاڵ بە جووڵە ج. PD ی مامناوەند د. PD ی شێرپەنجەیی بڵاوبووەوە
تایبەتمەندی	Neurology
نیشانەکان	Main: Tremor, bradykinesia, rigidity, postural instability (collectively known as parkinsonism) Other: Dysautonomia, depressive, anxiety, sleep disorder
Complications	Falls, dementia, aspiration pneumonia
Usual onset	تەمەنی سەروو 60 ساڵ[١][٢]
ماوە	Long-term
Risk factors	مێژووی خێزان, dyspepsia, general anesthesia, pesticide exposure, head injuries
ڕێگای دەستنیشانکردن	Based on symptoms,[١] medical imaging
Differential diagnosis	Dementia with Lewy bodies, progressive supranuclear palsy, essential tremor, antipsychotic use,[٣] fragile X-associated tremor/ataxia syndrome, Huntington's disease, dopamine-responsive dystonia, Wilson's disease[٤]
ڕێگەگرتن	Physical activity, nicotine, caffeine
چارەسەرکردن	Physical therapy, deep brain stimulation[١]
Medication	L-DOPA, COMT inhibitors dopamine agonists,[٥] MAO-B inhibitors
Prognosis	تەمەنی چاوەڕوانکراو لە نزیکەی ئاسایی.
ڕوودانەوە	٨٫٥ ملیۆن (٢٠١٩)[٦]

نەخۆشی پارکینسۆن (PD), یان بەسادەیی پارکینسۆن, نەخۆشییەکی درێژخایەنی تێکچوونی دەمارەکانە بە شێوەیەکی سەرەکی سیستەمی دەماری ناوەندی کە کاریگەری لەسەر هەردوو سیستەمی جووڵەیی و ناجووڵەیی جەستە هەیە. بەزۆری نیشانەکان بە هێواشی دەردەکەون و لەگەڵ بەرەوپێشچوونی نەخۆشییەکە، نیشانەکانی ناجووڵەیی زیاتر دەبن. نیشانە ئاساییەکان بریتین لە لەرز، خاوبوونەوەی جوڵە، ڕەقبوون و کێشە لە هاوسەنگیدا، کە بەکۆمەڵ بە پارکینسۆن ناسراوە. نەخۆشی پارکینسۆن خەمۆکی، کەوتن و کێشەکانی دەروونی دەمار وەک نائاسایی خەو، دەروونی، گۆڕانی باری دەروونی، یان گۆڕانکاری لە ڕەفتاردا ڕەنگە لە قۆناغە پێشکەوتووەکانیشدا سەرهەڵبدەن..

زۆربەی حاڵەتەکانی نەخۆشی پارکینسۆن بەشێوەیەکی وردە وردە دەبن، بەڵام چەند هۆکارێکی بەشداربوو دەستنیشانکراون. فیزیۆلۆژیای نەخۆشی بە مردنی خانە دەمارییەکان لە شوێنی کۆرۆلیۆس و مادەی نیگرا تایبەتمەندە، ئەم دووەمیان ناوچەیەکی ناوەڕاستی مێشکە کە دۆپامین بۆ گەنگلییە بنەڕەتییەکان دابین دەکات کە بەشدارن لە کۆنترۆڵکردنی جووڵەیی خۆبەخشانە. هۆکاری مردنی ئەم خانەیە بە خراپی تێنەگەیشتووە بەڵام کۆبوونەوەی ئەلفا-سینوکلین لەخۆدەگرێت بۆ ناو جەستەی لیوی لەناو دەمارەکاندا. هۆکارە ئەگەرییەکانی دیکە بریتین لە میکانیزمە بۆماوەییەکان و ژینگەییەکان و هەروەها دەرمان، شێوازی ژیان، یان حاڵەتەکانی پێشوو.

دەستنیشانکردن بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر بنەمای نیشانە و نیشانەکانە، بەزۆری پەیوەندییان بە جووڵەوە هەیە، کە لە ڕێگەی پشکنینی دەمارەوە دەدۆزرێتەوە، هەرچەندە وێنەگرتنی پزیشکی وەکو نیورۆمیلانین MRI دەتوانێت پشتگیری لە دەستنیشانکردنەکە بکات. سەرەتای ئاسایی لە کەسانی سەروو ٦٠ ساڵدا دەبێت کە نزیکەی لەسەدا یەکیان تووشی نەخۆشییەکە دەبن. لەو کەسانەی کە تەمەنیان لە خوار ٥٠ ساڵەوەیە، پێی دەوترێت PD کە زوو دەستپێدەکات.

هیچ چارەسەرێک نازانرێت و چارەسەرکردن ئامانجی کەمکردنەوەی نیشانەکانە. چارەسەری سەرەتایی بە شێوەیەکی گشتی بریتییە لە L-DOPA، ڕێگریکەرانی MAO-B، یان ئاگۆنیستەکانی دۆپامین. لەگەڵ پێشکەوتنی نەخۆشییەکە، ئەم دەرمانانە کەمتر کاریگەر دەبن و کاریگەری لاوەکی بەرهەم دەهێنن کە بە جوڵەی نائیرادی ماسولکەکان دیاری دەکرێت. ڕێجیم و هەندێک جۆری چاکسازی هەندێک کاریگەرییان لە باشترکردنی نیشانەکاندا نیشانداوە. هاندانی قووڵی مێشک بەکارهێنراوە بۆ کەمکردنەوەی نیشانە توندەکانی جووڵەیی لەو شوێنانەی کە دەرمانەکان بێکاریگەرن. بەڵگەیەکی کەم هەیە بۆ چارەسەرکردنی ئەو نیشانانەی کە پەیوەندییان بە جوڵە نییە، وەک تێکچوونی خەو و ناسەقامگیری باری دەروونی. تێکڕای تەمەنی چاوەڕوانکراو نزیکە لە ئاسایی.

کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پارکینسۆن تێدایە.