Paɣ'kpuɣibo
PAƔ'KPUƔIBO
Dagbamba kali soli zuɣu , zuliya nambu nyɛla din niŋ talahi. Paɣa'kpuɣibo nyɛla binshɛɣu din be kali puuni. Di nyɛla doo mini Paɣa yi laɣim ʒini ni bɛ nam zuliya ka di nyɛla bɛ niriba yɛda puuni.
PAƔA KPUƔIBO LAHABALI
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]1. Doo yi nya paɣa bɔra faashee ka doo maa laɣi paɣa maa o yi nyɛla paɣa zinli.
2. Paɣa yi deei doo laɣibu, di wuhirimi ni paɣa maa bɔri doo maa, paɣa maa mii yi lahi zaɣisi doo laɣibu di wuhirimi ni paɣa maa je doo maa.
3. Doo yi tim paɣa yiŋa ka bɛ zaŋ ti din kpalim nyɛla paɣa maa kulisibu na.
4. Yuŋ ka bɛ kulisiri paɣa o yidana yili.
5. Bɛ yi kulisi paɣa o yidana yili, doo maa ma duu ka o kpɛra.
6. No' nyaŋ ka bɛ mali n-niŋdi paɣa palo saandi.
7. Paɣa ŋun na ʒi doo ka kuli doo n-nyɛ paɣa piɛliga .
8. Paɣa yi pali di gbunni nyɛla o yidana ka o zaŋ baŋ doo bee bɛ kulisi o mi na ka o naai baŋ doo. Paɣa ŋuni mi bi pali nyɛla ŋun pun mi doo ka naai yi kuli doo.
9. Chiraayobu ni ka bɛ pirigiri paɣ'puulana.
10. Doo tuzopaɣa mi m pirigiri paɣ'puulana.
11. Doo tuzopaɣiban su duɣili zuɣu pibu dali ( suuna dali )
12. Paɣa yiŋnima n su ŋmani babu bi yi pirigi paɣa maa n naai.
13. Bi yi dɔɣi bia, da baa anii dali ka bi pindi o zuɣu ( suuna ).
14. Daŋ bihi yi kpuɣi taba, din ka bi ooni dɔɣiri paɣa
15. Paɣa chia nyɛla paɣa yidana tuzopaɣa
16. " A daa nyɛla bia amaa zuŋɔa lahi pala bia" bi yi pirigi paɣa lala ka bi yɛra.
17. A yi ti wum ni bi pirigi paɣa, di wuhimi ni o malila pua maa, paɣa yi ka pua bɛ bi pirigiri o
PAƔA KPUƔIBO SOYA
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Pɔi ka doo ti yɛn boli paɣa ni o paɣa, Dagbamba malila so'shɛŋa bɛ ni doli ka ŋa zaɣ'yini kam ni di niŋ domini ti kali ni saɣi n- ti li la zuɣu.
Laɣibu
Vihigu ( doo mini paɣa sunsuuni)
Zaŋ taba n- wuhi taba laamba
Vihigu ( laamba Vihigu )
Assadachi yobu
Paɣa puhigu Kulisibu
Saani niŋbu
PAƔA KPUƔIBO BALIBU
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Paɣa pini
Diɛŋ jɛmbu
Nyuɣu ŋmabu
Paɣa faa
Tibi ka zaŋ
paɣa zubu
Napaɣa gbaabu
Dɔɣiri Paɣa
paɣa talima
1. Paɣa pin: niri yi bɛ vienyɛla dagbaŋka bɛ nini tiɣi o bɛ ni tooi gbaai paɣa n ti o pini. Do suŋ ka bi tiri paɣa pini Dagbaŋ.
2. Nyuɣu ŋmabu
3. Paɣa faa: nyɛla doo yi zaŋ tim bee liɣiri n sabi paɣa ŋuni be doo yili ninni ka o yi n zɔna n ti kuli lala liɣiri lana maa bɛɛ lala yaalana bɛɛ timalana maa nyuɣu. Lala ŋɔ tahiri dimli na ŋun fa ŋɔ mini bi ni fa so paɣa ŋɔ sunsuuni.
4. Tibi ka zaŋ: di yi niŋ ka dɔro gbaai paɣa zinli ka kpɛma yina n ti nya tilaa n ti o ka o kpaŋ ka lee lɛbi kpɛma maa paɣa. Lala ŋɔ ka nikura pam tooi mali n nyari paɣ'sara.
5. Na'paɣa gbaabu: Na' gahinda shɛba ben Dagbaŋ ka bɛ nam yaa nni saɣi ni bɛ gbaai paɣa zinli ka o lɛbi napaɣa.
6. Goozablili : gba nyɛla so shɛli bi nilahi mali n tiri nanima ayi yi zabi paɣa zuɣu ka naa walim zali maa malibu je, o ni tooi zaŋ paɣa maa n lee Napaɣa ka bɛ di zabira, pupoŋɔ, paɣa mii lee Napaɣa. Nabihi gba yi zabi nam zuɣu naa ni zaŋ nam maa n ti so dabam ka di wuhi ni naa zaŋ lala ninvuɣu so o ni zaŋ nam maa ti maa n darija gooi zabili maa.
PAƔA KPUƔIBO ANFAANI
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Di tuɣiri daŋ
Di tahiri nangbanyini na
Di yaligiri daŋ
Di tibigiri ninsala
Di kpaŋsiri kaya ni taada
Di tiri suhudoo biɛhagu puuni
DIN TUHI DOOYILI BIƐHIGU
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Di tuni Paɣa tiri o yidaan jilima
Di tuya ni o tiri o yidaan niriba jilima
Di tuya ni o sɔŋdi o yidaan tuma shee
Di tuya ni bɛ liriti taba ashili
Di tuya ni doo lihiri o paɣa viɛnyɛliŋa
YƐL'SHƐŊA ŊAN NI TOOI YIHI PAƔA DOOYILI
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Paɣa yi ŋme o yidana
Doo yi bu o paɣa puuni
Paɣa yi bɛ tiri o yidana niriba jilima
Paɣa bee doo yi zura
Doro
Fakari
Paɣa yi mali napɔnchanda
Doo bee paɣa yi bɛ dɔɣira
Paɣa bee doo ŋmari ziri.