Fara í innihald

Boðháttur

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Boðháttur (skammstafað sem bh.) er einn af mörgum háttum sagna sem gefur til kynna skipun, bann eða boð.

Í íslensku

[breyta | breyta frumkóða]

Í íslensku er boðhátturinn alltaf í annarri persónu og stendur alltaf fremst í setningu. Tvær leiðir eru til að mynda boðhátt í íslensku: stýfður boðháttur og viðskeyttur boðháttur.

Stýfður boðháttur

[breyta | breyta frumkóða]

Fyrsta leiðin er að finna stofn sagnorða (sem er gert með því að taka nafnháttinn (að hoppa, að elska) og fjarlægja endinguna -a nema þetta sé veik sögn sem endar á -aði í þátíð eins og skrifa) og kallast þetta stýfður boðháttur og er hann í annarri persónu eintölu.

  • Tak sæng þína og gakk!
  • Les þú þessar bækur drengur!
  • Vinn núna verk þín!
  • Hlæ þú ekki að mér stúlka!

Viðskeyttur boðháttur

[breyta | breyta frumkóða]

Viðskeyttur boðháttur er þegar fornafni (þú eða þið) er skeytt aftan á stofn sagnar og tekur breytingum í samræmi við grannhljóð. Boðháttur annarrar persónu fleirtölu hefur sama form og framsöguháttur nútíðar. Persónufornafninu þið er ýmist sleppt eða haft á eftir boðhættinum.

Dæmi: Farið (þið) út! (Samanber „Þið farið út“ þar sem sögnin er í framsöguhætti.)

Hægt er að mynda boðhátt af sögninni að vinna (stýfður vinn[1], viðskeyttur fleirtölu vinnið[1]) en hann er sjaldan notaður.[2]

  • elska (stýfður) + þið (fornafn) → elsk
    Elskið friðinn börnin góð.
  • flyt (stýfður) + þú (fornafn) → flyttu
    Flyttu allt draslið út.
  • lem (stýfður) + þú (fornafn) → lemdu
    Lemdu ekki bróður þinn Elsa.
  • keyr (stýfður) + þú (fornafn) → keyrðu
    Keyrðu mig út í búð.

Boðháttur í öðrum tungumálum

[breyta | breyta frumkóða]

Í ensku hafa boðháttur („Jump!“ (hoppaðu)) og nafnháttur (to jump (að hoppa)) sama form. Dæmi:

  • „Paul, do your homework now!“ (enska)
    „Páll, sinntu heimanáminu þínu núna!“ (íslenska)
  • Go to Stella's place and get some sugar.“ (enska)
    Farðu heim til Stellu og náðu í sykur.“ (íslenska)

Boðháttur fyrstu persónu fleirtölu (us, „við“) er gefinn til kynna með orðasambandinu let's (bókstaflega lof okkur en samsvarar frekar við skulum). Dæmi:

  • Let's go.“ sem er stytting á „Let us go.“ (enska)
    Förum.“ (íslenska)

Í latínu er boðháttur notaður. Dæmi:

  • Festina! Cibus defrigescet.“
    íslensku: Flýttu þér. Maturinn mun kólna.)
  • Cave canem!“
    íslensku: Varastu hundinn!)
  • Vade retro me!“
    íslensku: Farðu/Vík [burt] frá mér!)

Þegar boðháttur í latínu er settur í fleirtölu bætist oftast -te við boðháttinn í fleirtölu.

  • I adverso flumine.“
    íslensku: Gakktu [á] móti strauminum.)
  • Ite adverso flumine.“
    íslensku: Gangið [á] móti strauminum.)
  • Plaudite, amici, comedia finita est.“
    íslensku: Klappið, vinir, því gamanleiknum er lokið.)
  1. 1,0 1,1 http://www.lexis.hi.is/beygingarlysing/so/sb/vinna.html[óvirkur tengill]
  2. http://www.visindavefur.is/svar.asp?id=2303 Þannig er unnt að mynda boðhátt af sögninni að vinna, en hins vegar er hann sjaldan notaður.
  • Umfjöllun um viðtengingarháttinn á Málfræðivef Eyþórs. Geymt 21 mars 2005 í Wayback Machine
  • „Hvers vegna er ekki hægt að beygja sögnina 'að vinna' í boðhætti?“. Vísindavefurinn.
  • „Hvernig finn ég stofn sagnorða?“. Vísindavefurinn.
  • „Má ég segja „Farðu út í búð og keyptu fyrir mig..." eða á að segja kauptu?“. Vísindavefurinn.
  • „Hvort er réttara að segja „kauptu" eða „keyptu"?“. Vísindavefurinn.
  • „Hver er uppruni og bygging pólsku?“. Vísindavefurinn.
Linguistics stub.svg  Þessi málfræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.