Sâta a-o contegnûo

Geniu Alduin

Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu
Da Wikipedia
UL
Šta pogina ṛ’ ê š-cṛiccịa ‘n ulmioš-cu, s’cundu a gṛafia d’ Marco Michelis

Geniu Alduin (Eugenio Arduino in italiàn, nascịü’ ‘nt Ulmèa u 18 nuvembo 1846 è mōltu èl 27 avrìa 1917) l'eṛa in pitua ulmiošcu, ch' l'avèva tṛavajià ašquos̅c̅i d'lungu 'n Vol Tonno è 'ntî pais̅c̅i vis̅c̅î dî Figui.

Alduin l'eṛa nascịü' da ina famia mudešta, èl pà u fas̅c̅èva èl caṛea 'nt Ulmèa, a sô mà a tṛavajiova 'n ʒulnô, a campogna. Geniu u štas̅c̅èva, in lu Bulgu, cun i sô ch' j' avèvo oto tṛê tusétte è oci due tus̅c̅i.

Fin a des̅c̅'oggni l'eṛa r-štà 'n cà, è pô l’eṛa ‘ndà a štüdioa a l'Academia Albeltina a Tiṛin, gṛazie all'ajüttu d'l malchèsè d'Ulmèa Coḷlu Vinzè Ferrero. Ch'zì l’avèva cugnịusciü' Giuanni Bōlgna, in otṛu pitua d' quâ peṛiudu, cugniusciü' p' li quoddṛi dâ Geis̅c̅a d' Sont'Ambṛōggiu d'Aṛošše.

A sô ešpêṛienza 'n academia ṛ' eṛa düṛô pōcu: l'avèva lascià i štüddji p'ṛ amua d'ina nōbile famna tiṛinèse. Vèlsu èl 1884, l'eṛa alievu d' 'Ndṛia Gaštaldi a Tiṛin, pö u s' n’eṛa tulnà 'nt Ulmèa.

Ch'zì l'avèva cum'nzà a pitiṛoa, filmendu ina lunga seṛie d' dipinti e afṛašchi nèn sulu 'n paìse, ma ascì 'nt èl fṛâziui. L'atività a pṛûsegue ascì 'ntî Figui, 'ntâ valô Arōscia è Penavaiṛe (a Otu), fin a caṛoa a Albenga.

'Nt èl 1869 u và ‘n Egittu p’l l'auvèltüṛa d’l Canoa d’Suez, p’lché ‘nt Ulmèa u s’n’ eṛa paḷlà tontu.

Bolba Geniu 'm' i ṛu ciommo 'ncù au i sö nèvi l'eṛa in pelsunoggiu palticuloa p'l li sö tèmpi, apasciunà d’olte è d'müḷs̅c̅ica (u sunova l'olganu da geis̅c̅ịa, èl clavicembalu e l'olpa è l'eṛa ascì cantua), cun in ištṛuziun bèn ciü' ota d' qualla d' j' oci ulmiošchi 'd l'epuca.

'N tütta a sô vitta l'è d’lungu r-štà ümile, Dî cilca 750 pilui špantioi 'nscu tèritoṛi d'Ulmèa, tonci i sun štoi afṛešcoi da Geniu, chinscì cumme èl geis̅c̅e è èl caplatte ch' j'an ün ō ciü' dipinti d'Alduin.

L'è mōltu povo 'ntl 1917 'nt Ulmèa. D' lê i rešto 'ncù tonci r-tṛotti è oci quoddṛi nù a temma religiusu.

U sō clavicembalu l'è štà š-muntà è r-ssià p’ṛ esso brüs̅c̅ià 'n tèmpu d' guèra da ṛa famia ch' a pativa èl fṛagiu. L'è r-štà l'olpa, cunselvô au, da ün dî nevi.

• Sen Maltin ch’ u dà u sō mantea al povo: dipintu a fṛašcu dedicà au sontu Maltin patrun dâ parocchia. Ch’zì u s’ vaghe u sontu a cavoa, cun l’almatüṛa,ch’ u s’ gova èl mantea è u ṛu r’golla a ‘n pōvo ‘nʒunujià ‘n tèra, ‘n sû šfundu u s’ vaghe ‘n caštea ō fōsci ‘n fōlte. Tüttu l’è srà ‘nt ina culnis̅c̅e a fulma d’ olcu.[1]

• Triunfu dâ Cumüniun, ōpeṛa ch’ a s’ tṛöva ‘ns a polte ota dâ faciô dâ geịs̅c̅ịa parucchioa d’l bulgo. U s’ vaghe ina seṛie d’ ongio ‘ntulnu a ina cṛus̅c̅e (cun funziun ‘d uštensōṛi).[2]

• Figüṛe ‘d famne cun scimbuli sacri, ōpeṛa cunselvô a Otu, ntâ geịs̅c̅ịa di Sen Michea, ‘n meʒʒu al paise. U j’ è tṛê famne cun i cutiui culuṛoi ch’ i téno ‘n man dî scimbuli sacri.[3]

• Madōnna cun èl Bambin è i Sonti: l’ è in dipintu cunselvà 'nta geịs̅c̅ịa 'd Cṛavaina, ch’zì a Madōnna ṛ’ô in cutiun russu è blö e a tén cun èl ʒ-nujie èl Bambin. A i sô pê î sun ‘nʒ-nujoi Sen Rōccu (a ṛa lèlca) è Sont'Antoni (a ṛa dṛiccịa).[4]

•Vis̅c̅ita: culnis̅c̅e d'a fṛašcu ch'a s'pō vago 'ntû Santuoṛi dâ Madōnna dû Lojiu a Otu, u j'è Maṛia ch' a š-cuntṛa a chis̅c̅ina 'Lisabetta, è Sèn Gịus̅c̅èppu è Sèn Zacaṛia i voldo èl dû famne ch’i s'š-cuntṛo.[5]

I quottṛu ‘vangelišti, Sèn Matté e Sèn Molcu
I quottṛu ‘vangelišti, Sèn Zan e Sèn Luca

• I quottṛu 'vangelišti: ciclu di a fṛašchi ch'u s' tṛöva a Otu, ntâ geis̅c̅ịa paruchioa: u j'è i quottṛu ‘vangelišti chi š-cṛivo ognịdün u sō vangelu. Sèn Molcu u s’ tṛöva as’tà föṛa, cun a ciümma ‘n man, è dapè l’ha in liun: u dipintu u s’ fèlma a ‘n zèltu puntu p’lché u j’è ina f’neštṛa d’lunde chè i Cunti Cepollini d’Albenga (cunti d’Otu è Cṛavaina) i pèvo valdoa a massa ō a funziun religiusa da ina štonzia a polte.[6] U j’ è ascì Sèn Matté, tcun l’ Ongio[7], Sèn Zan cun l'auvja[8] è Sèn Luca ‘nsèmmè al bō’.[9]

• A vôta dâ geis̅c̅ịa ‘d Sèn Michea, pitüṛô da Alduin, r-piendu i mutivi alchitetōnici decuṛativi è d’l figüṛe d’ ongio è d’ famne.

• Madōnna cun èl Bambin cuna u rundu j’ ongio, ṛ’ê ‘ntâ cap’latta alpina d’ Sèn Mōṛu (Ulmèa), l'è in a fṛašcu ch’u s’ tṛöva inculnis̅c̅ịà ‘nt ina fulma squadṛô. Ch’zì ‘nsèmmè a ṛa Madōnna l ‘è pṛesente ‘nsâ dṛiccia in Poppa, è ‘nsâ lèlca in suldô, ch’ u pōlta ‘n man ina bandieṛa cun a cṛus̅c̅e d’ oa ‘nsû šfundu blô.[10]

  1. (IT) Sen Maltin ch’ u dà u sō mantea al povo, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu l'11 novénbre 2021.
  2. (IT) Triunfu dâ Cumüniun, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu l'11 novénbre 2021.
  3. (IT) Figüṛe ‘d famne cun scimbuli sacri, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 15 novénbre 2021.
  4. (IT) Madōnna cun èl Bambin è i Sonti (Cṛavaina), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu l'11 novénbre 2021.
  5. (IT) A Vis̅c̅ita, in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  6. (IT) San Molcu vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  7. (IT) Sèn Matté vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  8. (IT) Sèn Zan vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  9. (IT) Sèn Luca vangelista (Òtu), in sce catalogo.beniculturali.it. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.
  10. (IT) A fṛašcu ‘ntâ cap’latta alpina d’ Sèn Mōṛu (Ulmèa), in sce m.facebook.com. URL consultòu o 4 dexénbre 2021.