Wojciech Bobowski
Wojciech Bobowski, grafika Antoniego Oleszczyńskiego | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość |
polska |
Język |
turecki, łacina, włoski, angielski, francuski, greka |
Dziedzina sztuki | |
Ważne dzieła | |
Mecmūʿa-yı Sāz ü Söz, przekład Biblii na j. turecki, Serai Enderum |
Wojciech Bobowski (w piśmiennictwie także: Ali Bej, Ali Ufki, Ali Ufki Bey, Albert Bobowski, Alberto Bobovio, Alberto Bobovio Leopolitano, Albertus Bobovius i in.; ur. ok. 1610 we Lwowie, zm. ok. 1675 w Stambule) – muzyk, poeta, nauczyciel języka i kultury tureckiej, tłumacz dyplomatyczny w służbie sułtańskiej polskiego pochodzenia.
Jego zbiory notacji muzycznej są postrzegane jako jedno z najważniejszych źródeł dla muzykologii tureckiej. Spisał ponad 500 utworów muzyki osmańskiej XVII wieku używając zmodyfikowanej przez siebie europejskiej notacji muzycznej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się ok. 1610 r. najprawdopodobniej we Lwowie. Tam też prawdopodobnie zdobył gruntowne wykształcenie w zakresie muzyki i języków obcych. Według większości podań dostał się do niewoli podczas jednego z najazdów Tatarów na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Następnie trafił na dwór sułtana osmańskiego, gdzie przeszedł na islam i przyjął imię علي افقي – Alī Ufqī. Służył jako muzyk dworski i nauczyciel muzyki w pałacu Topkapı w Stambule.
Po około 20 latach pobytu w pałacu uzyskał wolność i zamieszkał w Stambule, w dzielnicy Pera (dziś: Beyoğlu ). Zaczął pracować jako tłumacz, nauczyciel języka tureckiego, pośrednik i informator. Miał zdolności lingwistyczne. Poza polskim i tureckim znał być może nawet 15 języków, w tym: francuski, angielski, włoski, grekę i łacinę.
Utrzymywał kontakty z wieloma europejskimi dyplomatami, misjonarzami i orientalistami. Współpracował też z przedstawicielami osmańskiej elity intelektualne. Dokonywał przekładów na turecki ważnych dzieł piśmiennictwa europejskiego, w tym Biblii.
Wojciech Bobowski zmarł prawdopodobnie w Stambule, około 1675 r.
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]Bobowski przetłumaczył na język turecki Katechizm anglikański, Biblię oraz Janua linguarum reserata Komeńskiego.
Jest autorem gramatyk i słowników języka tureckiego.
Jego prace znajdują się w europejskich bibliotekach, m.in. w British Library w Londynie, Bibliothèque nationale w Paryżu, Bodleian Library w Oxfordzie, Bibliotece Uniwersytetu w Lejdzie.
Psałterz genewski – Mezmurlar
[edytuj | edytuj kod]Prawdopodobnie około 1665 r. Ali Ufki stworzył tureckie tłumaczenie i opracowanie muzyczne pierwszych czternastu psalmów z Psałterza genewskiego , znane jako Mezmurlar lub Mezmuriyye.
W 2005 r. King’s Singers wraz z Sarband wydali płytę zatytułowaną Sacred Bridges, która zawiera nagrania Psalmów 5, 6, 9 w opracowaniu Alego Ufki. W 2010 r. ukazał się album One God: Psalms and Hymns from Orient & Occident, gdzie znalazł się Psalm 1, 2, 5 i 10 autorstwa Ali Ufki i Claude’a Goudimela. Wykonawcy to Ahmet Özhan, Robert Crowe, zespoły L’Arte del Mondo i Pera Ensemble ze Stambułu.
Osiągnięcia muzyczne
[edytuj | edytuj kod]Ocenienie jego osiągnięć dla muzykologii tureckiej było możliwe dzięki odnalezieniu dwóch rękopisów zawierających ponad 500 utworów zapisanych w europejskiej notacji muzycznej. Znane są jako Mecmûa-i Sâz ü Söz („Zbiór utworów wokalnych i instrumentalnych”) oraz MS Turc 292. Zbiory te, które uznać można za „antologię” muzyki osmańsko-tureckiej XVII wieku, zawierają zarówno sakralne, jak i świeckie utwory tureckiej muzyki wokalnej i instrumentalnej. Rękopisy przechowywane są w British Library i Bibliothèque Nationale.
Wojciech Bobowski położył prawdziwe zasługi na polu muzykologii. Niemiecki naukowiec Kurt Reinhard dowodzi, że w/w rękopisy to najstarsze dokumenty dotyczące osmańskiej muzyki i z tego powodu, ich wartość jest nieoceniona. Rękopis zawiera także podobno ciekawe wzmianki o życiu muzycznym na sułtańskim dworze.
W ocenie współczesnego tureckiego naukowca Cema Behara „odnoszące się do muzyki dzieła nawróconego na islam Polaka Wojciecha Bobowskiego (są najważniejszymi źródłami tureckiej klasycznej muzyki XVI i XVII w.)”.
Inne dzieła Bobowskiego
[edytuj | edytuj kod]Przetłumaczył Janua Linguarum Reserata Jana Amosa Komenskego na język turecki.
Jego opis pałacu Topkapı, napisany po włosku, w 1686 r. został przetłumaczony na język francuski przez ambasadora Francji P. Girardina. U schyłku XX w. w opracowaniu A. Berthier i S. Yerasimos jako Relation du Sérail du Grand Seigneur wydany został we Francji co najmniej dwukrotnie (1999, 2000). Pozycja ta w tłumaczeniu na język turecki ukazała się również w Turcji. Niemiecka wersja opisu pałacu Bobowskiego, przetłumaczona przez Nicolausa Brennera (1667) również ukazała się ostatnio w tureckim tłumaczeniu.
W 2023 roku opis pałacu Topkapi Bobowskiego pt. Serai Enderum (1665) ukazał się w języku polskim w opracowaniu Agaty Pawliny[1].
Bobowski może być uznawany za prekursora badań religioznawczo-etnologicznych. Angielski uczony Thomas Hyde, nie tylko wiele miejsca poświęcił mu w wydanej w 1691 r. broszurze o religii i zwyczajach Turków, ale także dołączył do niej cztery napisane po łacinie rozprawki Bobowskiego z tego zakresu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Agata Pawlina , Bobovius – Ali Ufki. Życie Wojciecha Bobowskiego między faktami a legendą. W świetle wspomnień zawartych między wierszami Serai Enderum (1665) oraz polskich źródeł archiwalnych., Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2023, ISBN 978-83-233-5261-7 (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nowa Encyklopedia PWN, Warszawa 1995 r. T-1, s. 496.
- Franz Babinger, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Kraków 1936, t. 2, s. 156–157.
- Łątka J.S., Słownik Polaków w Imperium Osmańskim i Republice Turcji, Kraków 2005, s. 50–51.
- H. Neudecker, ‘Wojciech Bobowski and His Turkish Grammar (1666): A Dragoman and Musician at the Court of Sultan Mehmed IV’. Dutch Studies in Near Eastern Languages and Literatures 2 (2): 169–192, 1996.
- H. Neudecker, ‘Ordinal Numbers in Bobowski’s Turkish Bible Translation (1662-1664)’. Folia Orientalia 2000, nr 36: 219–226.
- F. Siarczyński, Wiadomość o Woyciechu Jaxie z Bobowej…, „Czasopisma Naukowego Księgozbioru Ossolińskich”, 1/1, Lwów 1828.
- A. Pawlina, Bobovius – Ali Ufki. Życie Wojciecha Bobowskiego między faktami a legendą. W świetle wspomnień zawartych między wierszami Serai Enderum (1665) oraz polskich źródeł archiwalnych, Kraków 2023.
- A. Pawlina. ‘Wojciech Bobowski (Ali Ufki) – Polak Na Osmańskim Dworze’, [w:] Wschód Muzułmański w Ujęciu Interdyscyplinarnym. Ludzie – Teksty – Historia, red. Grzegorz Czerwiński, Artur Konopacki, Białystok 2017, 147–165.
- A. Pawlina, ‘The Creation of an Ottoman Turkish Psalter. Ali Ufkî’s (Bobovius) Mezmûriyye (ca. 1665) and Maciej Rybiński’s Psalmy Dawidowe (1608)’. The Biblical Annals 2023, 13 (4): 635–660.
- J. I. Haug, Der Genfer Psalter in den Niederlanden, Deutschland, England und dem Osmanischen Reich (16. – 18. Jahrhundert). Tutzing, 2010.
- J. I. Haug, Ottoman and European Music in ʿAlī Ufuḳī’s Compendium, MS Turc 292: Analysis, Interpretation, Cultural Context. Monograph., Münster 2019.
- C. Behar, Ali Ufki ve Mezmurlar. İstanbul 1990.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tractatus Alberti Bobovii Turcarum imp. Mohammedis IVti (1690) w bibliotece Polona
- https://polona.pl/item-view/3619b90a-b496-40ae-acc8-3c13cf5be258?page=0 – Bobowski wg A. Oleszczyńskiego (1830)
- ISNI: 0000000108723172
- VIAF: 14870437
- LCCN: n83060813
- GND: 119081520
- BnF: 12466276m
- SUDOC: 033846790
- SBN: BVEV078281
- NLA: 35849711
- NKC: jn20011210273
- BNE: XX5581190
- NTA: 242442358
- BIBSYS: 1073785
- CiNii: DA13736013
- Open Library: OL6446946A, OL5914548A
- PLWABN: 9810694163805606
- NUKAT: n2003085233
- J9U: 987007257686805171
- Artyści związani z Janem II Kazimierzem Wazą
- Dyplomaci I Rzeczypospolitej
- Ludzie urodzeni w Bobowej
- Polscy ilustratorzy
- Polscy turkolodzy
- Polscy religioznawcy
- Polscy tłumacze
- Polscy muzykolodzy
- Polscy etnolodzy
- Polscy malarze XVII wieku
- Polscy malarze barokowi
- Polscy poeci XVII wieku
- Polscy prozaicy
- Polscy pisarze barokowi
- Muzycy I Rzeczypospolitej
- Polscy kompozytorzy
- Dragomanie
- Ludzie związani ze Lwowem (I Rzeczpospolita)
- Urodzeni w XVII wieku
- Zmarli w 1675