Przejdź do zawartości

Baal (dramat)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Baaldramat Bertolta Brechta, opowiadający losy poety o imieniu Baal. Utwór powstał w trzech wersjach w latach 1918, 1919 oraz 1926. Sztuka zawiera liczne pieśni i wiersze autora, które w znacznej części pokrywają się z zawartością tomiku poezji Hauspostille. Dzieło jest parodią dramatu o artyście (niem. Künstlerdrama)[1] autorstwa Hannsa Johsta o tytule Samotnik (niem. Der Einsame).

Baal
Język oryginału niemiecki
Data premiery 8 grudnia 1923
Miejsce premiery Lipsk
Reżyser Alwin Kronacher
Główni bohaterowie Baal, poeta

Ekart, muzyk, przyjaciel Baala

Johannes, przyjaciel Baala

Johanna, narzeczona Johannesa

Matka Baala

Sophie Dechant, kochanka Baala

Treść utworu

[edytuj | edytuj kod]

Za wersję kanoniczną (ostateczną) dramatu Baal uważana jest druga wersja, która powstała w roku 1919 – to ważne ze względu na fakt, że w treści każdej z wersji występują drobne różnice. Opracowania dotyczące treści odnoszą się własnej do niej.

Sztuka rozpoczyna się chorałem, który wygłasza główny bohater, a zaraz po tym zbiera pochwały od swoich słuchaczy. Sam jednak zachowuje się wulgarnie w stosunku do swoich odbiorców, zajmuje się jedzeniem, piciem i złym traktowaniem innych osób, w tym kobiet. Wkrótce poznaje narzeczoną swojego przyjaciela Johannesa, przed którą go z początku ostrzega. Krótko po tym Johanna (narzeczona przyjaciela) zdradza go z Baalem. On jednak nie chce kontynuować tego romansu.

W lesie zostają znalezione zwłoki drwala. Wokół martwego mężczyzny gromadzą się jego przyjaciele, którzy myślą jedynie o tym, by wypić alkohol, który ten miał schowany pod swoją pryczą. Pojawiający się znienacka Baal sprawia pozory osoby, której zależy na uszanowaniu żałoby i wygłasza mowę na jego cześć, pokazując przy tym swoje literackie możliwości i pouczając pozostałych, że powinni poddać się refleksji. Okazuje się jednak, że wcześniej wypił alkohol należący do zmarłego.

Baal porywa z ulicy kobietę, Sophie Dechant. Z początku kobieta jest przerażona wyglądem i zachowaniem mężczyzny, jednak szybko się do niego przekonuje i wdaje się z nim w romans, przez który zachodzi w ciążę. Baal stara się zmienić swoje hulaszcze życie i próbuje znaleźć pracę w kabarecie, by móc utrzymać ją i dziecko, jednak ostatecznie się na to nie decyduje i porzuca swoją narzeczoną, by móc spędzać czas ze swoim przyjacielem, muzykiem Ekartem. W związku z kontrowersyjnym wystąpieniem w kabarecie zostaje aresztowany. Przed opuszczeniem aresztu odbywa rozmowę z duchownym, który próbuje go nawrócić, jednak Baal uważa się za artystę, który wszystko może i porównuje się tym samym z Bogiem. Po śmierci matki Baal zaczyna nastawiać się na swoją własną śmierć. Udaje się do chatki drwali, w której umiera w samotności[2].

Dramat rozpoczyna się dedykacją do przyjaciela, Georga Pflanzelta, któremu zadedykował również jeden z wierszy znajdujących się w wydanym w 1926 tomiku poezji Hauspostille[3]. W sztuce znajduje się jeszcze kilka pieśni, które również pokrywają się z treścią tego tomiku.

Główne motywy

[edytuj | edytuj kod]

Drzewo – pojawia się kilkakrotnie w ciągu całego dramatu i symbolizuje zbliżającą się śmierć Baala, Po raz pierwszy pojawia się w scenie z drwalami i od tego momentu występuje stopniowo coraz częściej. Baal jest zestawiany z drzewem jako jego przeciwieństwo, ponieważ nie posiada stałych korzeni, czyli określonych wartości (odpowiedzialność za rodzinę, stabilizacja), których mógłby się trzymać.

Chmura – ten motyw pojawia się najczęściej, zarówno w samej sztuce, jak i w wierszach w niej zawartych. Jest charakterystyczny dla całej twórczości młodego Brechta i odnosi się do jego biografii. Chmura symbolizuje niewinność i czystość, a po raz pierwszy jako motyw została użyta w wierszu Erinnerung an die Marie A. (Amann), który dedykowany jest jednej z jego pierwszych miłości[4].

Związek matki z synem – Brecht był bardzo związany ze swoją matką, Sophią Brecht. Ten motyw jest przez niego wykorzystywany w wielu dziełach, szczególnie tych z początków twórczości, między innymi w wierszu Vom armen B.B.[5].

Religia W początkowej fazie rozwoju literackiego Brecht był zafascynowany religią i motywem Biblii: w wieku 15 lat napisał nawet swój pierwszy dramat o tytule Biblia, który składał się z 3 aktów[6]. Choć wychowywał się w religijnej rodzinie (ojciec i brat byli katolikami, on i matka – protestantami), jego podejście do Boga zmieniły doświadczenia generacyjne: podczas I Wojny Światowej stracił wielu przyjaciół od tego momentu często odznaczał swoje zwątpienie w istnienie Boga[7].

Podłoże historyczne

[edytuj | edytuj kod]

Powstanie

[edytuj | edytuj kod]

Pomysł na napisanie dramatu narodził się podczas seminarium u profesora Artura Kutschera w Monachium. Brecht dostał za zadanie przygotować referat na temat jednego z ulubionych dramaturgów prowadzącego, Hannsa Johsta. Młody Brecht odniósł się do niego bardzo krytycznie. Swoje odmienne zdanie postanowił zamanifestować za pomocą parodii jednego z dzieł autora, mianowicie dramatu Samotnik (niem. Der Einsame)[8]. Baal pełni funkcję polemiki, w której Brecht krytykuje wiele aspektów literatury, a przede wszystkim wykreowaną przez Johsta postawę artysty jako wieszcza-męczennika nierozumianego przez społeczeństwo i cierpiącego z powodu niedoceniania przez odbiorców.

Dramat został napisany w trzech wersjach: każda kolejno w latach 1918, 1919 i 1926, przy czym ostatnia wersja jest scenariuszem, który powstał z myślą o wystawieniu sztuki na scenie teatralnej.

Krytyka

[edytuj | edytuj kod]

Choć pierwsza wersja dramatu powstała w 1918 roku, swojej premiery na deskach teatru doczekała dopiero w roku 1923. Spowodowane to było krytyką, której falę wywołało powstanie sztuki. Brecht chciał ją wystawić, jednak żaden teatr się na to nie zgodził. Ogólna niechęć i negatywny odbiór dramatu przełożyły się na pogorszenie samopoczucia Brechta. Wszystko zmienił jednak list, który otrzymał od samego Hannsa Johsta. Mimo początkowo nieprzychylnego nastawienia do dramaturga, z którym wszedł w polemikę, udało mu się kontynuować pracę nad tekstem i po naniesieniu poprawek powstała druga jego wersja, która jest uważana za kanoniczną[9].

Motywy biograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Utwór Brechta zawiera liczne motywy, które swoje korzenie mają w biografii autora. Do najbardziej widocznych elementów należy przede wszystkim bliska relacja Bertolta Brechta z matką, Sophią Brecht. W dzieciństwie i wczesnej młodości matka odgrywała bardzo dużą rolę w jego życiu. Choć w Baalu stosunek głównego bohatera do swojej matki jest lekceważący i poprawia się dopiero tuż przed jej śmiercią, sam motyw relacji na linii matka-syn zostaje w nim wyraźnie wykorzystany. Nie jest to jednak jedyny utwór, w którym Brecht opiera się na tym motywie: występuje on również między innymi w wierszu zawartym w Hauspostille(inne języki) pod tytułem Vom armen B.B, w którym wyjaśnia, że zawdzięcza jej najważniejsze cechy swojej osobowości. Innym motywem często powtarzającym się w dziele jest motyw religii i powiązany z nim motyw Boga. Sam Brecht przez większość swojego życia był ateistą, jednak wychował się w religijnej rodzinie i w swojej młodości fascynował się Biblią. W domu Brechta funkcjonowały jednocześnie dwie religie: jego ojciec i brat Walter byli katolikami, on sam zaś wraz z matką – protestantami[10]. Pierwszy tekst autora został opublikowany w szkolnej gazetce Die Ernte i nosił tytuł Die Bibel (pl. Biblia)[11]. Nastawienie Brechta do aspektów religijnych zmieniły dopiero doświadczenia generacyjne, jakimi były wydarzenia związane z I wojną światową, podczas której stracił wielu przyjaciół. Od tego momentu w jego tekstach zaczęły się pojawiać wątki kwestionujące istnienie Boga.

Baal jako literacki początek Brechta

[edytuj | edytuj kod]

Cechy wczesnego Brechta

[edytuj | edytuj kod]

Twórczość Bertolta Brechta może zostać podzielona na dwie części ze względu na cechy tworzonych w tym czasie utworów. Do roku 1925/1926 mowa jest o tzw. wczesnym Brechcie. Dopiero w okolicach tej symbolicznej granicy zaczęła zmieniać się jego koncepcja teatru, o której głośno mówił, co sprawiło, że od tego momentu szedł w stronę rewolucji w teatrze, między innymi w kierunku dramatu epickiego. Do głównych cech młodego Brechta należą silne powiązania z biografią autora. Wykorzystywał w tym celu między innymi takie motywy jak relacja na linii matka-syn, wiara w Boga i religia. Miał również skłonności do anarchii w kwestiach teatru: wielokrotnie próbował dokonać rewolucji i oderwać nowoczesny teatr od zasady trzech jedności z koncepcji Arystotelesa. Charakterystyczny był również język Brechta: dosadny, pełny przekleństw, niejednokrotnie również ironii[12].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Helene Goldschmidt, Das deutsche Künstlerdrama von Goethe bis R. Wagner, Weimar 1925, s. 13.
  2. Bertolt Brecht, Baal. Drei Fassungen, Berlin: edition suhrkamp, 2014, s. 79–148, ISBN 978-3-518-10170-4.
  3. Simon Karcher, Sachlichkeit und elegischer Ton: Die späte Lyrik von Gottfried Benn und Bertolt Brecht – ein Vergleich, Würzburg 2006, s. 161.
  4. John Fuegi, Brecht & Co., 1977, s. 109, ISBN 978-3434500674.
  5. Roman Szydłowski, Brecht, Warszawa 1986, s. 27.
  6. Klaus Völker, Bertolt Brecht. Eine Biografie, 1988, s. 23.
  7. Roman Szydłowski, Brecht, Warszawa 1986, s. 19–21.
  8. Roman Szydłowski, Brecht, Warszawa 1986, s. 39–46.
  9. Roman Szydłowski, Brecht, Warszawa 1986, s. 38–44.
  10. Vgl. Jürgen Hillesheim, Uta Wolf (Hrsg.), Bertolt Brechts „Die Ernte”. Die Augsburger Schülerzeitschrift und ihr wichtigster Autor, Augsburg 1997, S. 15–25.
  11. Tamże.
  12. Roman Szydłowski, Brecht, Warszawa 1986, S. 77.