Przejdź do zawartości

Bitwa pod Mantineją (418 p.n.e.)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bitwa pod Mantineją
II wojna peloponeska
Ilustracja
Mantineja na peloponeskim obszarze działań wojennych
Czas

418 p.n.e.

Miejsce

Mantineja

Terytorium

Grecja

Wynik

zwycięstwo Sparty

Strony konfliktu
Argos z sojusznikami Sparta i sojusznicy
Położenie na mapie Grecji
Mapa konturowa Grecji, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
37°36′N 22°24′E/37,600000 22,400000
Spartański hoplita (rekonstrukcja)

Bitwa pod Mantineją – starcie zbrojne, które miało miejsce w roku 418 p.n.e. podczas II wojny peloponeskiej (431404 p.n.e.).

W opinii greckiego historyka Tukidydesa była to jedna z największych bitew II wojny peloponeskiej. Połączone armie Argos, Aten i Mantinei starły się w niej z wojskami sojuszu Sparty, Tegei i Arkadyjczyków.

Siły przeciwników

[edytuj | edytuj kod]

Wojska Związku Peloponeskiego zebrane latem 418 r. p.n.e. na rozkaz króla Agisa w peloponeskim Flius miały być najwspanialsze ze znanych Tukidydesowi: sama armia lacedemońska liczyła 6000 hoplitów (w tym 5 tys. Spartiatów i periojków), wiele tysięcy lekkozbrojnych i ok. 400 konnych. Sprzymierzoną armię Związku Beockiego stanowiło 5000 hoplitów (w tym 300 Tebańczyków), tyluż lekkozbrojnych, 500 konnych i 500 pieszych towarzyszących konnicy. Poza Koryntem, który przysłał 2000 hoplitów, oddziały posiłkowe przybyły z Megary, Sykionu, Pellene, Flius, Epidauros i Arkadii (z kontyngentem wyborowej piechoty Tegei). Łącznie spartański głównodowodzący rozporządzał 20 tysiącami hoplitów, jeszcze większą liczbą lekkozbrojnych i niewielkim zgrupowaniem pomocniczej konnicy[1].

Ich przeciwnicy dysponowali ok. 6 tysiącami hoplitów z Argos, 3 tysiącami z Elidy i tyloma z Mantinei oraz niewielkimi posiłkami z Kleonaj i Orneaj. Choć zupełnie brakowało im jazdy, siły koalicji argiwskiej dochodziły do 16 tysięcy i gdyby na czas dotarł silny kontyngent ateński, mogłyby dorównać liczebnie wojskom symmachii spartańskiej[2].

Działania poprzedzające

[edytuj | edytuj kod]

Argejczycy już na wstępie zaprzepaścili szansę zablokowania Spartan i niedopuszczenia do połączenia wojsk ich symmachii w Flius. Nie udało im się również powstrzymanie niszczących działań wojsk Agisa na równinie argejskiej i w końcu sami zostali tam osaczeni przez trzy kolumny jego przeważających sił. Podjęte w tych okolicznościach pertraktacje pokojowe poskutkowały zawarciem zawieszenia broni na 4 miesiące, co doprowadziło do wybuchu niezadowolenia (zwłaszcza wśród sojuszników) w obydwu obozach konfliktu[a]. Zwrot w sytuacji spowodowało przybycie posiłków ateńskich (tysiąc hoplitów i 300 konnych), z którymi po krótkim oblężeniu zdobyto arkadyjskie Orchomenos, a następnie (bez Elejczyków) wyruszono pod Tegeę. Wydarzenia te wywołały po stronie spartańskiej ponowną mobilizację sił, które skierowały się najpierw pod Tegeę (gdzie przyłączyli się sojusznicy arkadyjscy), a następnie pod Mantineję[3].

Ponieważ argejscy wodzowie wcześniej zajęli tam silną pozycję obronną na wzgórzu, Agis zbliżywszy się, chwilowo wycofał przezornie swe wojska, oczekując też możliwych sojuszniczych posiłków. Tymczasem w obawie przed tym wsparciem, przeciwnicy rezygnując z defensywnej taktyki, następnego dnia zeszli na równinę i rozwinęli się w szyku bojowym chcąc prędzej doprowadzić do starcia[4].

Na prawym skrzydle z Mantinejczykami stanęło tysiąc doborowych hoplitów argejskich, w centrum – pozostali Argejczycy, na lewym skrzydle – oddziały z Kleonaj, Orneaj oraz kontyngent Ateńczyków z własną konnicą, łącznie niemal 10 tysięcy hoplitów. Zaskoczyli oni nieprzygotowanego nieprzyjaciela w marszu, z którego sprawnie przeszedł on jednak w szyk bojowy, rozmieszczając na skrzydle lewym lacedemońskich Skirytów[b] i neodamodów[c], ze Spartanami w centrum oraz na prawym skrzydle obok Tegeatów. Śpiewając pieśni wojenne, zwarty szyk wojsk Agisa, głęboki na ośmiu ludzi, w powolnym tempie wyruszył do natarcia przy dźwiękach fletów[5][6].

Szyk falangi z wzajemnym kryciem hoplitów tarczami

Starcie rozpoczęło się od szybkiego i gwałtownego ataku Ateńczyków oraz ich sprzymierzeńców. Swoisty sposób walki hoplitów sprawił, że w ruchu linia frontu po obu stronach uległa przesunięciu w prawo, co doprowadziło do wysunięcia prawych skrzydeł poza przeciwległe skrzydło przeciwnika[d]. Przy próbie naprawienia tej rozbieżności przypadkowy błąd taktyczny spowodował rozerwanie szyku lacedemońskiego i wdarcie się w lukę Mantinejczyków wraz z Argejczykami, którzy zaczęli spychać lewe skrzydło nieprzyjaciół, przedzierając się aż do ich taborów[e]. Nie naruszyło to jednak centrum i prawej strony szyku posuwających się naprzód przeciwników, gdzie przed nieustępliwą spartańską falangą zaczęły ustępować w rosnącym popłochu szeregi nieprzyjaciela. Zatoczywszy swym prawym skrzydłem łuk, by z flanki uderzyć na skrajnych Ateńczyków, spartański dowódca zawrócił następnie całym frontem i natarł na zwycięskich dotąd Mantinejczyków i Argejczyków, którzy również złamali szyk i rzucili się do ucieczki. Pościg zwycięzców trwał niedługo[f], gdyż to oni pozostali na polu walki przy stosunkowo niewielkich stratach własnych[7].

Spartanie i ich sojusznicy odnieśli znaczące zwycięstwo. Po walce wznieśli pomnik i odarli nieprzyjacielskie trupy (zwrócone następnie na mocy rozejmu), wycofując się na ziemie Tegeatów dla pochowania własnych poległych. Drugi ze spartańskich królów, Plejstoanaks prowadzący na północ oddziały posiłkowe, zawrócił z nimi do kraju[8]. Zginęło około 300 Lacedemończyków, 700 Argejczyków, 200 Mantinejczyków i 200 Ateńczyków[9].

Następstwa

[edytuj | edytuj kod]

Wynik bitwy był rehabilitacją Spartan i oznaczał przywrócenie ich militarnego autorytetu w świecie greckim. Argos zawarło z nimi pokój i 50-letnie przymierze, z wykluczeniem Aten z uczestnictwa w sprawach peloponeskich. Mantineja ponownie przyłączyła się do Symmachii Spartańskiej, do koalicji przystąpił macedoński król Perdikkas i państewka na Chalkidyce. Ponadto w Argos doprowadzono do przewrotu, przywracając tam władzę niechętnych Atenom oligarchów. Na początku 417 p.n.e. Spartanie umocnili też oligarchiczne rządy w Sykionie i Achai[10]. Silnemu osłabieniu uległa polityczna pozycja Aten, podczas gdy z umocnionej Sparty zdjęte zostało odium, jakie w Grecji przylgnęło do niej po przegranej i haniebnej kapitulacji na Sfakterii[11].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. W koalicji argiwskiej wśród zagrożonych opuszczeniem sprzymierzeńców, u Spartan – z powodu wypuszczenia nieprzyjaciela z pułapki i umożliwienia mu potem zajęcia Orchomenos; Agisowi grożono zburzeniem domu i obłożeniem olbrzymią grzywną, ostatecznie ograniczając mu tylko dowódcze kompetencje (R. Kulesza: Sparta w V-IV wieku p.n.e. Warszawa: Mada, 2003, s. 238; por. N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 457).
  2. Pochodzący ze Skiritis, północnolakońskiego okręgu na pograniczu Arkadii, tworzyli jeden lochos ćwiczony specjalnie do walki na lewym skrzydle (N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 456).
  3. Neodamodami (νεοδαμώδεις) nazywano wyzwolonych helotów, bez pełnego obywatelstwa, ale zdolnych do pełnienia służby wojskowej (R. Kulesza: Sparta w V-IV wieku p.n.e., dz. cyt., s. 72-73).
  4. Hoplita zasłaniał się tarczą z lewej strony, a w natarciu przede wszystkim osłaniał nie chroniony bok prawy poprzez maksymalne zbliżenie do sąsiada; w marszu prowadziło to w sposób naturalny do jednostronnego przemieszczenia całego szyku falangi (N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 458).
  5. Dokładniejsza analiza błędów i następujących potem manewrów u S.M. Ruscha (Wojny Sparty, dz. cyt., s. 156).
  6. „Lacedemończycy toczą bój długo i zawzięcie aż do ucieczki wroga, gdy jednak ten poda tyły, ich pościg jest krótki i niedaleki” (Tukidydes: Wojna peloponeska V 7,4). Poza tym bitwy w starożytnej Grecji staczano bardziej dla wykazania swej przewagi niż dla zadania decydujących strat przeciwnikowi (N.G.L. Hammond, dz. cyt., s. 459).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Hammond 1977 ↓, s. 455.
  2. Hammond 1977 ↓, s. 456.
  3. Hammond 1977 ↓, s. 456-457.
  4. Hammond 1977 ↓, s. 457-458.
  5. Hammond 1977 ↓, s. 458.
  6. Rusch 2014 ↓, s. 155.
  7. Hammond 1977 ↓, s. 458-459.
  8. Rusch 2014 ↓, s. 157.
  9. Kulesza 2006 ↓, s. 135.
  10. Hammond 1977 ↓, s. 459.
  11. Kulesza 2006 ↓, s. 136.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]