Druga rewolucja przemysłowa

Druga rewolucja przemysłowa – rewolucja przemysłowa, która przypada na drugą połowę XIX i początki XX stulecia. Spowodowana została gwałtownym rozwojem nauki i techniki, któremu towarzyszyło powstanie nowych rozwiązań technicznych, począwszy od silnika gazowego, poprzez dynamit i karabin maszynowy, aż po telefon w 1876, żarówkę w 1879, odkurzacz elektryczny w 1907 i radio w 1908 roku. Pojawiły się nowe wynalazki: maszyna do szycia, maszyna do pisania, rower, aparat fotograficzny, lampa naftowa, tramwaj, metro, samochód, motocykl i samolot.

Przewrót w hutnictwie i metalurgii[edytuj | edytuj kod]

W 1735 r. Abraham Darby jako pierwszy wytopił surówkę, stosując koks zamiast węgla drzewnego. Pod koniec wieku XVIII Henry Cort opracował nową metodę przerabiania surówki na stal, zwaną pudlingowaniem, a polegającą na świeżeniu surówki w specjalnym piecu. W 1784 r. opatentował on piec pudlarski, znacznie wydajniejszy w porównaniu do wcześniej stosowanych fryszerek. Piec posiadał mieszadła, które wytrącały zanieczyszczenia, przez co można było wykorzystywać węgiel kamienny bezpośrednio do wytopu żelaza. W 1856 r. Henry Bessemer opatentował metodę produkcji stali bezpośrednio z rozgrzanego żelaza (eliminując proces pudlarski) poprzez przedmuchiwanie surówki i zamienianie jej na stal bezpośrednio w konwertorze (tzw. gruszce Bessemera). Jednak wynalazek Bessemera miał poważną wadę, mianowicie żelazo otrzymywane jego metodą zawierało duże ilości siarki i fosforu. Metodę ich usuwania opatentował dopiero w 1877 r. Sidney Gilchrist Thomas. W 1864 roku do wytopu stali zastosowano piec wannowy. Metody Bessemera i Thomasa zostały udoskonalone później przez francuskich metalowców (ojca François Marie Emile Martin (1794-1871) i syna Pierre-Émile Martin (1824-1915)) Martinów oraz braci Siemensów: Carla Wilhelma (1823-1883) i Friedricha (1826-1904) (piec martenowski). W 1900 r. Paul Louis Héroult zbudował piec elektryczny (piec łukowy) do wytopu metali.

Powstanie motoryzacji[edytuj | edytuj kod]

W 1853 roku Ignacy Łukasiewicz po raz pierwszy dokonał destylacji ropy naftowej w Bóbrce koło Krosna na Podkarpaciu, a Étienne Lenoir w Paryżu zbudował gazowy silnik spalinowy, za pomocą którego wprawił w ruch pojazd, natomiast Nikolaus Otto udoskonalił go wprowadzając czterosuwowy cykl pracy. Silnik ten został z kolei wykorzystany w motocyklu i samochodzie zbudowanym w 1885 przez Carla Benza i Gottlieba Daimlera. Stopniowo samochody udoskonalano, zaczęto nawet organizować wyścigi samochodowe. Henry Ford stworzył pierwszą w USA fabrykę samochodów, w której zastosowano taśmowy sposób produkcji. Rudolf Diesel wynalazł nowy wysokoprężny silnik spalinowy zasilany paliwem płynnym. Charles Goodyear w 1839 wynalazł technologię produkcji gumy, a w 1844 opatentował sposób wulkanizacji kauczuku, natomiast zasługą Szkota Johna Boyda Dunlopa było opatentowanie opon pneumatycznych. W 1903 roku Amerykanie – bracia Wilbur Wright i Orville Wright zastosowali silnik spalinowy do napędu samolotu. Wynalezienie silnika spalinowego stworzyło nową dziedzinę przemysłu, zarazem pozwoliło skonstruować znakomity środek transportu ludzi i towarów. Umasowienie produkcji samochodów nastąpiło najwcześniej w Ameryce. Została ona po raz pierwszy zastosowana w fabryce Henry’ego Forda, który w 1907 roku wyprodukował tani samochód osobowy Tin Lizzie (ang.: Blaszana Elcia). W 1909 roku Ford produkował 12 tysięcy sztuk rocznie, w 1910 roku – 19 tysięcy sztuk, a w 1915 roku przekroczył milion sztuk rocznie. Równolegle obniżał cenę swego samochodu. Początkowo Ford kosztował 950 dolarów, a w 1926 roku jego cena wynosiła już tylko 250 dolarów.

Zastosowanie elektryczności[edytuj | edytuj kod]

Odkrycie zjawiska indukcji magnetycznej przez Michaela Faradaya pozwoliło Gramme’owi zbudować prądnicę elektryczną zdolną do ciągłej pracy. Pierwsza elektrownia zbudowana przez Edisona rozpoczęła pracę w Nowym Jorku. Początkowo budowano elektrownie prądu stałego, mało przydatne, ze względu na niewielki zasięg. Prąd zmienny rozwiązał problem przesyłu energii elektrycznej na większe odległości. We Francji zbudowano prądnicę i akumulator elektryczny. Wynalazek prądnicy elektrycznej umożliwił wprowadzanie oświetlenia łukowego. Ze względu na to, że było bardzo jasne i jaskrawe nadawało się jedynie do oświetlania placów i ulic. Problem oświetlenia mieszkań, biur i sklepów rozwiązała zbudowana przez Edisona żarówka. Wynalezienie turbiny wodnej przez Benoît Fourneyrona w 1855 roku, a następnie jej udoskonalenie pozwoliło na budowę pierwszej elektrowni wodnej na Niagarze. W Berlinie natomiast na skutek prac Ernsta Wernera Siemensa od 1881 roku kursowały tramwaje elektryczne. Dało to początek zastosowania silnika elektrycznego w kolejnictwie. Próby powiodły się i już w 1901 roku zakończono elektryfikację paryskiego węzła kolejowego.

Organizacja i zarządzanie[edytuj | edytuj kod]

Masowa produkcja przemysłowa była możliwa nie tylko dzięki mechanizacji, lecz także wdrażaniu nowoczesnych technologii oraz metod kierowania^[1]. Rozwinęła się standaryzacja części, niezbędna w warunkach montażu złożonych produktów^[1]. Objęła ona wytwarzanie broni, wagonów kolejowych, maszyn rolniczych, a następnie silników elektrycznych i spalinowych, aparatury chemicznej, sprzętu elektrotechnicznego i teletechnicznego oraz samochodów. Zastosowano system taśmowy, polegający na takiej harmonizacji poszczególnych czynności robotników i urządzeń, aby produkcja przebiegała bez przerwy. System ten znalazł zastosowanie w rodzącym się przemyśle samochodowym^[1].

Postępowi w zarządzaniu sprzyjał rozwój naukowej organizacji pracy (scientific management)^[1]. Dyscyplina ta wyrosła z obserwacji praktyki fabrycznej i podejmowanych eksperymentów badawczych, a jej celem było uzyskanie maksymalnej wydajności pracowników oraz produktywności maszyn i urządzeń w wyniku usprawnień organizacyjnych^[1]. Do pionierów postępu organizacyjnego należał Amerykanin Frederick Winslow Taylor, który dążył do zwiększenia wydajności pracy przez precyzyjne określenie czynności i czasu potrzebnego robotnikowi na wykonanie danego elementu. Podkreślał wagę organizacji stanowiska roboczego i norm pracy oraz propagował akordową formę wynagradzania robotników^[1].

Zalecenia Taylora początkowo spotkały się z niechęcią ze strony robotników, związków zawodowych, a przede wszystkim partii lewicowych. Tayloryzm potraktowano jako chęć zwiększenia wyzysku proletariatu. Dlatego w 1911 r. zaledwie 50 tys. osób w Stanach Zjednoczonych pracowało zgodnie z jego zaleceniami^[1]. Większy sukces odniosły koncepcje Francuza Henriego Fayola dotyczące funkcjonowania zarządów przedsiębiorstw i urzędów administracji państwowej. Fayol, na podstawie wieloletnich praktycznych obserwacji, sformułował ogólne zasady kierowania przedsiębiorstwem oparte na autorytecie, dyscyplinie, ładzie i inicjatywie personelu^[1].

Stopniowo upowszechniana naukowa organizacja pracy stała się podstawą istotnych zmian w metodach kierowania produkcją i zespołami pracowniczymi. Jej efekty ekonomiczne wyrażały się w postaci wzrostu wydajności pracy, osiąganego bez dodatkowych nakładów inwestycyjnych^[1].