Przejdź do zawartości

Hierokles (Stoik)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Hierokles (gr. Ἱεροκλῆς; fl. II wiek n.e.), filozof stoicki okresu młodszej szkoły. Bardzo mało wiadomo o jego życiu. Gelliusz wymienił go pośród sobie współczesnych, opisując jako „poważnego i świętego męża”[1]. Na podstawie zachowanych fragmentów można stwierdzić, że jego pisma odpowiadają stylem stoicyzmowi rzymskiemu. Podejmował on jednak zagadnienia poruszane dużo wcześniej, przez stoików greckich[2].

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Hierokles był autorem dzieła pt. „Elementy etyki” (gr. ἠθικὴ στοιχείωσις), którego fragment odnaleziono w formie papirusu (PBerol. 9780) w Hermopolis w 1901 r[3]. Zachowanych 300 wersów tekstu opisuje proces spostrzegania siebie (gr. συναίσθησις lub αἴσθησις ἑαυτοῦ). Hierokles uważał, że od momentu swoich narodzin, wszystkie ptaki, gady oraz ssaki, postrzegają siebie w sposób ciągły. Sądził i udowadniał empirycznie, iż autopercepcja jest zarówno pierwotną (w sensie logicznym i czasowym) i najbardziej podstawową czynnością zwierząt, wyrażeniem przez te istoty oikeiôsis[4].

Argument Hieroklesa opierał się na stoickiej koncepcji oikeiôsis (trudnego do przetłumaczenia greckiego terminu, który mógł oznaczać w tym kontekście: samoposiadanie, powinowactwo, wspólnotę, afiliację)[5][6]. Oikeiôsis, to pogląd, że wszystkie zwierzęta cechuje samozachowawcze postępowanie oraz świadomość. Jest to świadomość nie tylko własnego istnienia, ale istnienia w relacji do innych zwierząt. Świadomość stoicka nie była tożsama z rozumieniem kartezjańskim, w którym chodziło o wiedzę o swoim istnieniu, a szczególnie istnieniu psychicznym. Stoicka samo-świadomość była zrozumieniem ciała - nie tyle wiedzą, że ja istnieję, co zrozumieniem, jakiego rodzaju istotą jestem. W szczególności, jakiego rodzaju ciałem dysponuję i co przynosi temu ciału korzyść.[5] Argument Hieroklesa dotyczący autopercepcji stał się częścią podwalin całej teorii etyki.

W swoich „Elementach etyki”, Hierokles rozpoczął omawianie zagadnienia oikeiôsis, przypatrując się początkowi życia zwierzęcego. W pierwszej fazie postrzegania, zwierzę zdaje sobie sprawę jedynie ze swojego własnego ciała, poczucia „przynależności do siebie”. Ta świadomość to „proto oikeion", pierwotne, własne, znajome doświadczenie[5]. Owa samoświadomość jest ciągła oraz zależna od procesu postrzegania obiektów zewnętrznych. Dlatego dzieci, w opinii Hieroklesa, obawiają się ciemności. Ich słabe poczucie jaźni boi się śmierci w nieobecności bytów zewnętrznych[7]. Hierokles udowadniał, że odruch samozachowawczy pochodzi z oikeiôsis. W momencie, kiedy zwierzę zaczyna spostrzegać siebie samo, natychmiast staje się sobie bliskie i znajome[7]. W tej autopercepcji, stawaniu się sobie bliskim i znajomym, zwierzę odnajduje wartość w sobie i we własnym dobrostanie[8].

Hierokles wyróżnił dwie formy oikeiôsis: zewnętrzną i wewnętrzną. Do wewnętrznych form oikeiôsis należą zaznajomienie się ze sobą oraz swoją sytuacją, czy budową. Zewnętrzne formy oikeiôsis to zapoznanie się z innymi ludźmi oraz zorientowanie się na dobra zewnętrzne[8]. Oikeiôsis stanowiła podstawę dla hieroklesowej teorii „właściwych aktów działania” (gr. kathēkonta). Miała ona być zgodna z naturą, ponieważ zwierzęta wykorzystują akty familiaryzacji, aby dokonać projekcji siebie na zewnątrz, budując w ten właśnie sposób troskę o innych (np. swoje potomstwo). Stoicy widzieli w tych działaniach rodzaj obowiązku, ponieważ wszystkie obowiązki pochodzą z natury (za Cyceronem)[9].

Kręgi przynależności zaproponowane przez Hieroklesa.

Fragmenty prac Hieroklesa zachował bizantyjski Stobajos[10]. Najbardziej znany, pochodzący z dzieła pt. „O odpowiednich działaniach” (gr. περὶ καθηκόντων), odnosi się do idei stoickiego kosmopolityzmu[11]. Filozof w pracy tej położył nacisk na zagadnienie oikeiôsis, skupiając się na jej zewnętrznych przejawach. Zarysował w niej koncepcję obowiązku, jaki przynależy człowiekowi względem innych, opartą o szereg koncentrycznych okręgów. Rozpoczynając od siebie, w następnej kolejności najbliższa rodzina, Hierokles nakreślił w jaki sposób ludzie mogą rozszerzyć swoją oikeiôsis w kierunku innych istot ludzkich. Kolejne okręgi były coraz szersze, w taki sposób, aby mogły ostatecznie objąć cały rodzaj ludzki. Odległość od środka, służyć miała za miarę stopnia przywiązania, a tym samym określać nasze obowiązki względem tej grupy ludzi[12][13]. Hierokles dowodził, że istnieje etyczna potrzeba „zacieśniania okręgów”, celem zmniejszenia odległości pomiędzy nimi. Miało to za zadanie zbliżenie człowieka do dalszych mu grup ludzi oraz w efekcie całej ludzkości. Metoda ta jednocześnie zachowywała najsilniejsze związki człowieka z najbliższymi.

Oikeiosis należy rozumieć nie jako stan psychologiczny czy usposobienie, ale jako proces. Podobnie, jak kamień wrzucony do wody, tworzy szereg rozchodzących się kręgów, tak i w psychologicznym dojrzewaniu troska o siebie w połączeniu z oikeiôsis, dąży do systematycznego poszerzania swojego zasięgu. Poszerza się ten zasięg w takim stopniu, aby objąć już nie tylko samą jednostkę, ale stopniowo ogarnąć całą domenę wokół człowieka[5].

Współczesne znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Stoicka teoria oikeiôsis oraz kręgi przynależności Hieroklesa, zostały zastosowane w badaniach paleoantropologicznych, których celem była analiza poznawczych i etycznych relacji pomiędzy Homo sapiens a Neandertalczykiem[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Aulus Gellius, Noce Attyckie, ix. 5. 8
  2. Ilaria Ramelli, Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments and Excerpts, Sanderson Books Limited, 2009, xxx.
  3. Francesca Alesse i inni, L'éthique du stoïcien Hiéroclès, Villeneuve d'Ascq, ISBN 978-2-7574-2783-5, OCLC 1153611772 [dostęp 2021-01-28].
  4. Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments and Excerpts. Writings from the Greco-Roman World – Bryn Mawr Classical Review [online], brynmawr.edu [dostęp 2024-04-23] (ang.).
  5. a b c d Wayne M. Martin, Stoic Self-Consciousness Self-Comprehension and Orientation in the Stoic Theory of Oikeiosis [online], 2009.
  6. Stoic Ethics [online] [dostęp 2021-04-17] (ang.).
  7. a b Ilaria Ramelli, Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments and Excerpts, 2009, xl.
  8. a b Ilaria Ramelli, Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments and Excerpts, 2009, xli.
  9. Ilaria Ramelli, Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments and Excerpts, 2009, s. xlviii
  10. Stobaeus, Florilegium, 4.671 ff.
  11. Dorota Drałus, Kręgi przynależności. Przyczynek do dziejów kosmopolityki, „Studia Krytyczne/Critical Studies”, 6, 2019, s. 77-93.
  12. Ilaria Ramelli, Hierocles the Stoic: Elements of Ethics, Fragments and Excerpts, 2009, s. lvi
  13. Stobaeus, Anthology 4.27.23=4.671.3-673.18
  14. Kai Whiting i inni, Were Neanderthals Rational? A Stoic Approach, „Humanities”, 7 (2), 2018, s. 39, DOI10.3390/h7020039, ISSN 2076-0787 [dostęp 2021-01-28] (ang.).