Przejdź do zawartości

Józef Birkenmajer

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Birkenmajer
Ilustracja
Józef Birkenmajer (1919; autoportret)
Data i miejsce urodzenia

19 marca 1897
Czernichów k.Krakowa

Data i miejsce śmierci

26 września 1939
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

filologia polska i klasyczna

Józef Birkenmajer
porucznik rezerwy porucznik rezerwy
Data i miejsce urodzenia

19 marca 1897
Czernichów

Data śmierci

26 września 1939

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Błękitna Armia
Wojsko Polskie

Jednostki

5 Dywizja Strzelców Polskich

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna domowa w Rosji
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Miecze Hallerowskie Medal Pamiątkowy Wielkiej Wojny (Francja) Medal Zwycięstwa (międzyaliancki)

Józef Antoni Birkenmajer (ur. 19 marca 1897 w Czernichowie[1], zm. 26 września 1939 w Warszawie) – polski slawista, historyk literatury i krytyk literacki, poeta i tłumacz, profesor. Podoficer w 5 Dywizji Strzelców Polskich; więzień obozów bolszewickich w Krasnojarsku i Omsku.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Józef Antoni Birkenmajer urodził się 19 marca 1897[1] w Czernichowie, w rodzinie Ludwika Antoniego[1], astronoma, historyka nauk ścisłych i profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, oraz Zofii z Karlińskich[1], córki Franciszka Karlińskiego i Ludmiły z Luckerów. Wychowanek Konwiktu oo. Jezuitów w Chyrowie (1907–1915) i maturzysta Gimnazjum św. Anny w Krakowie (23 czerwca 1915). Miał liczne rodzeństwo; spośród starszych braci Aleksander Ludwik był historykiem nauk ścisłych i filozofii oraz bibliotekoznawcą, Alfred Józef – publicystą i posłem na Sejm[2], a młodszy Wincenty polonistą i znanym taternikiem.

Po wybuchu I wojny światowej powołany do austriackiej szkoły oficerskiej w październiku 1915 roku i następnie wysłany na front wschodni. Wzięty do niewoli rosyjskiej 7 sierpnia 1916; więziony w twierdzy w Pskowie. Zesłany do kazamatów w Czelabińsku, potem do Troickosawska na granicy mongolskiej, a stamtąd do obozu w Berezówce nad Bajkałem. W maju 1918 roku uciekł do formującej się 5 Dywizji Syberyjskiej Wojska Polskiego w Irkucku. Od 8 września dowódca plutonu 1. kompanii Polskiego Legionu Irkuckiego; front uralski; kampania kadrowa 1. Pułku Strzelców Polskich w Ufie. Od 27 lutego powołany do sztabu dowództwa Wojsk Polskich w Nowo-Nikołajewsku; redaktor „Żołnierza Polskiego” razem z Szymonem A. Nawrockim.

Po kapitulacji 5. Dywizji Syberyjskiej w dniu 10 stycznia 1920 roku, internowany przez bolszewików do obozu jenieckiego w Krasnojarsku. Skazany przez komunistyczny sąd wojenny w Omsku na ciężkie roboty w Tule. Uciekł z obozu 1 października 1920 roku i przedzierał się nocami na zachód; po miesiącu dotarł do Wojsk Polskich stacjonujących we wsi Porozoki na Litwie, 1200 km od Tuły. Po pięciu latach wojny i kazamatów powrócił do Polski 1 listopada 1920 roku i przeszedł do rezerwy jako oficer 5. pułku strzelców podhalańskich.

W latach 1921–1924 studiował polonistykę, lingwistykę porównawczą i filologię klasyczną, początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim. Już od 1921 roku rozwinął działalność literacką i publicystyczną[1]. Był wybitnym tłumaczem literatury angielskiej i klasycznej. W roku 1922 ożenił się z Marią (Masią) Jętkiewiczówną, poznaną na Syberii, córką polskiego inżyniera, i osiadł na stałe w Warszawie. Aby zabezpieczyć byt rozrastającej się rodzinie, podjął pracę nauczyciela języka polskiego i łaciny w szkołach gimnazjalnych. Jednocześnie kontynuował pracę naukową, uzyskując stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Bolesław Chrobry w literaturze polskiej (1932) oraz pisząc pracę habilitacyjną Patrium Carmen – Bogurodzica Dziewica (1937). Od 1925 współredaktor Biblioteki Laureatów Nobla, od 1926 członek PEN Clubu, od 1927 członek Czartaka, grupy poetów beskidzkich, w latach 1932–1934 współpracownik Wielkiej Literatury Powszechnej Trzaski & Everta[3]. W latach 1938–1939 był wykładowcą literatury słowiańskiej w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie Wisconsin w Madison. W sierpniu 1939 roku wrócił do kraju, aby objąć Katedrę Historii i Literatury Polskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się ochotniczo do wojska jako porucznik rezerwy. W dniu 26 września 1939 r. zginął śmiercią żołnierza na murach Cytadeli w obronie Warszawy. Został pochowany na nowym cmentarzu Służewie przy ul. Wałbrzyskiej.

Pozostawił żonę z sześciorgiem dzieci. Jednym z jego synów był Krzysztof Birkenmajer (zm. 2019), geolog i polarnik.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Zasłynął z międzywojennych przekładów angielskiej literatury przygodowej, nacechowanych dbałością stylistyczną i bogactwem języka, pozwalającym na wyzyskanie wyrazów bliskoznacznych w celu osiągnięcia wytwornej melodii i uniknięcia powtórzeń. Pomimo upływu dziesięcioleci i zmiany przyzwyczajeń czytelniczych jego doskonałe i wciąż wznawiane tłumaczenia pozostają źródłem poznania wielu dzieł obcego piśmiennictwa romantycznego.

Mniej znana jest jego własna proza (zbiór opowiadań Łzy Chrystusowe) i twórczość poetycka, na którą złożyły się dwa zbiory własnych utworów oraz przekłady poezji klasycznej (Horacego).

Józef Birkenmajer dowodził, że pieśń Bogurodzica jest dziełem św. Wojciecha[4].

Ważniejsze prace

[edytuj | edytuj kod]
  • Opowiadania Margośki[5] (1927, nowele)
  • Łzy Chrystusowe[6] (1927, nowele)
  • Poszumy Bajkału (1927, poezje)
  • Ulicą i drogą[7] (1928, poezje)
  • artykuły i studia krytyczne w czasopismach

Przekłady

[edytuj | edytuj kod]

Literatura angielska

[edytuj | edytuj kod]

Wśród przekładów najbardziej znane są:

Literatura łacińska

[edytuj | edytuj kod]

Wśród przekładów z języka łacińskiego znane są w szczególności (w nawiasach daty pierwszego polskiego wydania w tłum. J.B.):

  • Horacy Ody, ks. I: pieśń 1 (1931), pieśń 7 (1936), pieśń 8 (1936), pieśń 12 (1936), pieśń 25 (1938), ks. II: pieśń 14, ks. III: pieśń 8 (1936), pieśń 18 (1936), pieśń 23 (1939), pieśń 26 (1937); Epody, epod 2 (1935); Satyry, ks. I: satyra 9 (1931)[8].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 49.
  2. Przybyszewski 2000 ↓, s. 37.
  3. a b c d e Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1939, s. 17–18. [dostęp 2021-06-30].
  4. Bolesław Pylak: Maryjność Jacka Woronieckiego OP, [w:] Człowiek – moralność – wychowanie. Życie i myśl Jacka Woronieckiego OP (praca zbiorowa), Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2000, s. 190.
  5. Józef Birkenmajer, Opowiadania starej Margośki, polona.pl, 1927 [dostęp 2018-06-26].
  6. Józef Birkenmajer, Łzy Chrystusowe, polona.pl, 1928 [dostęp 2018-06-26].
  7. Józef Birkenmajer, Ulicą i drogą: poezje, polona.pl, 1928 [dostęp 2018-06-26].
  8. Horacy: Wybór poezji, opr. J. Krókowski, wyd. IV, Ossolineum, Wrocław 1973, s. LVI i n.
  9. M.P. z 1932 r. nr 217, poz. 249 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piotr Grzegorczyk: Józef Birkenmajer w 10-lecie zgonu. „Dziś i Jutro”. Nr 39 (201), 1949, s. 7–8.
  • Magdalena Bajer: Birkenmajerowie, „Forum Akademickie”. 1999, nr 9.
  • Marta Żmigrodzka: Gdy Niemcy zdobywali Warszawę. „List do Pani”. Nr 9 (177), wrzesień 2009, s. 20.
  • Kazimierz Przybyszewski: Birkenmayer (Birkenmajer) Alfred Józef. W: Toruński Słownik Biograficzny. Krzysztof Mikulski (red.). T. 2. Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2000.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]