Przejdź do zawartości

Jerzy Lipman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jerzy Lipman
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 kwietnia 1922
Brześć Litewski

Data i miejsce śmierci

11 listopada 1983
Londyn

Zawód

operator filmowy

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Tablica upamiętniająca Jerzego Lipmana na murze cmentarza żydowskiego w Warszawie (na środku po prawej)

Jerzy Lipman (ur. 10 kwietnia 1922 w Brześciu Litewskim, zm. 11 listopada 1983 w Londynie) – polski operator filmowy żydowskiego pochodzenia.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Był synem Jakuba Lipmana (1875–1963), dyrektora wołomińskiej huty szkła, i Marii Wajntaub (1880–1956), pianistki i nauczycielki muzyki[1][2]. Miał dwie siostry: Irenę (1907–1942) i Zofię (1914–1944)[3]. Uczęszczał w Warszawie do żydowskiego Prywatnego Gimnazjum Męskiego „Spójnia”, później do IV Państwowego Gimnazjum[1]. Był aktywny w sekcji sportowej Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego.

Podczas II wojny światowej był więźniem getta w Wołominie. Po ucieczce z getta ukrywał się w Warszawie posługując fałszywymi dokumentami wystawionymi na nazwisko Jerzy Lipiński. Dzięki pomocy Zygmunta Langego, szkolnego kolegi, stworzył fałszywą tożsamość pozwalającą mu przetrwać w okupowanej Warszawie. Nawiązał kontakt z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów i został żołnierzem Polskiej Armii Ludowej. W mundurze żołnierza Wehrmachtu podróżował po okupowanej Europie, wykorzystując doskonałą znajomość języka niemieckiego[4]. Po powstaniu warszawskim został zastępcą dowódcy oddziału specjalnego Polskiej Armii Ludowej w Pruszkowie. W lutym 1945 wstąpił do Wojska Polskiego. 19 marca został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i 5 kwietnia skazany na karę śmierci (zamienioną przez Michała Rolę-Żymierskiego na 10 lat więzienia) za dezercję, napad z bronią i próbę kradzieży. Ostatecznie wypuszczony na wolność w 1948.

Startował bez powodzenia na studia stomatologiczne na Uniwersytecie Łódzkim, został przyjęty na Wydział Operatorski Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. Studia ukończył w 1952[5], a dyplom uzyskał w 1965.

Był jednym ze współtwórców polskiej szkoły filmowej. Współpracował na planie filmowym m.in. z Andrzejem Wajdą, Andrzejem Munkiem, Aleksandrem Fordem, Jerzym Hoffmanem i Romanem Polańskim[6]. W pracy z kamerą łamał istniejące konwenanse. Stawiał na ekspresję i emocjonalny przekaz mający wywołać reakcję widza, nawet jeśli miało to się odbyć kosztem zdjęć niedoskonałych technicznie. Jego ujęcia porównywano ze szkołą filmową włoskiego realizmu. Z kamerą towarzyszył bohaterom filmu, nawet jeśli oznaczało to zanurzenie się w ściekach („Kanał”) czy pogoń samochodem za szarżującą kawalerią („Lotna”). Filmując aktorów stosował zbliżenia twarzy i zróżnicowane oświetlenie oddające charakter sceny[7].

W 1968 po antysemickiej nagonce, która była następstwem wydarzeń marcowych, wyemigrował do Wielkiej Brytanii. Na zachodzie zrealizował zdjęcia do kilku filmów (przede wszystkim w Niemczech). Wykładał na Wyższej Szkole Telewizji i Filmu w Monachium.

W kwietniu 1950 poślubił Eugenię Abramowicz, z którą miał syna Piotra (1953–1983), który zmarł kilkanaście godzin przed śmiercią ojca[8].

Zmarł w wieku 61 lat po nieudanym pomostowaniu aortalno-wieńcowym. Poświęcona jemu i jego rodzinie tablica pamiątkowa znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie[9].

Współpraca ze służbami specjalnymi Polski Ludowej[edytuj | edytuj kod]

Początek współpracy z UBP miały miejsce w 1947, gdy przebywał skazany w więzieniu. Po jego opuszczeniu kontynuował działalność agenturalną do 1955 (pod pseudonimem „Jeż”) i następnie od 1963 do 1964 (pseudonim „J”, formalnie wyrejestrowany w 1974). Bezpiece przekazywał informacje o osobach ze świata kultury, m.in.: Józefie Arkuszu i Jerzym Toeplitzu. Swoimi donosami przyczynił się do aresztowania i skazania w 1951 Zofii Dwornik. W późniejszym okresie przekazał informacje na temat osób zatrudnionych w Przedsiębiorstwie Film Polski oraz studentów z PWSTiF[10].

Filmografia[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Nagrody[edytuj | edytuj kod]

  • Wyróżnienie zespołowe Podkomitetu Literatury i Sztuki Nagrody Państwowej w Sekcji Filmu za realizację (operator) filmu Pokolenie (1955)[11]
  • Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za zdjęcia do Pana Wołodyjowskiego (1969)[12]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W czerwcu 2009, w Alei Gwiazd przy ulicy Piotrowskiej w Łodzi, odsłonięto gwiazdę Jerzego Lipmana.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Lipman Jerzy POLIN Wirtualny Sztetl [dostęp 2024-07-10].
  2. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 15.
  3. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 16–17.
  4. ↑ Jerzy Lipman. Kadry z życia. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-02-19].
  5. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 16–20.
  6. ↑ Remembering the masters: Jerzy Lipman. camerimage.pl. [dostęp 2022-02-19].
  7. ↑ Jerzy Lipman - Biografia. filmweb.pl. [dostęp 2022-02-19].
  8. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 20, 30.
  9. ↑ Jerzy Lipman. Timenote.info. [dostęp 2022-02-19].
  10. ↑ Gańczak 2011 ↓, s. 19–35.
  11. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-10]. 
  12. ↑ Jerzy Lipman culture.pl [dostęp 2024-07-10].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jerzy_Lipman&oldid=74239540”