Przejdź do zawartości

Kociewie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kociewie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwa

 Polska

Stolica

Starogard Gdański

Ważniejsze miejscowości

Tczew, Świecie

Powierzchnia

Około 3100 km²[1]

Położenie na mapie
Mapa Kociewia

Kociewieregion etnograficzny na Pomorzu Gdańskim, położony na zachodnim brzegu Wisły w dorzeczu Wdy i Wierzycy, obejmujący wschodnią część Borów Tucholskich.

Terytorium

[edytuj | edytuj kod]

Obszar Kociewia wytyczać można z różnych punktów widzenia. Najpopularniejszymi perspektywami, z których opisuje się to zagadnienie, to spojrzenia: administracyjne, geograficzne, językowe.

Pod względem administracyjnym Kociewie leży na terenie województwa pomorskiego (w całości powiat starogardzki, tczewski oraz fragmentarycznie obszar gminy Trąbki Wielkie z powiatu gdańskiego, gminy Liniewa i Stara Kiszewa z powiatu kościerskiego oraz gminy Czersk z powiatu chojnickiego) oraz województwa kujawsko-pomorskiego (powiat świecki z gminą Nowe, Warlubie, Osie, Drzycim, Jeżewo, Dragacz, gmina Świecie z miastem, częściowo gmina Bukowiec i Lniano oraz fragmentarycznie obszar gminy Śliwice z powiatu tucholskiego)[2].

Geograficzne granice Kociewia wykreślił Jerzy Szukalski, który w publikacji „Krajobrazy Kociewia” pisał, że jest to region geograficzno-etnograficzny leżący na lewym brzegu dolnej Wisły w dorzeczu czterech jej dopływów: Wda, Mątawa, Wierzyca oraz Motława. Jego granice były w większości dość naturalne: od wschodu Wisła, od zachodu główny kompleks Borów Tucholskich. Kociewski krajobraz tworzy Pojezierze Starogardzkie, część równiny Borów Tucholskich, Równiny Świeckiej oraz lewobrzeżna część Doliny Kwidzyńskiej, przechodzącej w Żuławy Wiślane[3].

Językowe granice Kociewia wytyczył Kazimierz Nitsch na podstawie swoich badań terenowych z początków XX wieku[4]. Według nich granice Kociewia wyglądają następująco:

Grupy etniczne Kociewia

Granicą borowiacko-kociewską jest dawna puszcza na północ i zachód od Śliwic i Osówka aż po rzekę Wdę. Pomiędzy tymi dwiema starymi wsiami a odległą o ponad 20 km Wdą, gdzie dopiero znajdowały się osady dzisiejszego Kociewia, znajdował się teren niezamieszkany. Dopiero w ciągu XVII stulecia osadnicy od terenu borowiackiego i od Wdy z terenu Kociewia zaczęli tę część borów zaludniać.

Fale osadnicze borowiackie i kociewskie nachodziły na siebie gdzieś w rejonie wówczas powstałych Osiecznej i Ocypla.

Spośród Kociewiaków wyróżniano następujące grupy etniczne:

  • Lasacy[6] – w Borach Tucholskich
  • Feteracy – z okolic Pelplina
  • Górale – zamieszkujący wyżynne obszary w północnej części regionu
  • Piaskarze – w okolicach Śliwic
  • Olędracy – zamieszkujący nad Wisłą
  • Samburczycy – z okolic Tczewa[7].

Większość tych grup odnotowywana była jednak incydentalnie, przy okazji badań Kociewia w pierwszej połowie XX wieku. Niektóre nazwy, jak Samburczycy, były od razu uznawane za przypadkowe (o czym pisała „odkrywczyni” tej nazwy prof. Zofia Stamirowska)[8]. Dziś poza określeniem „Lasacy”, pozostałe nazwy nie funkcjonują[9].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy zapis nazwy w formie Gociewie pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk Hurtiga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego[10]. Kolejne znane zapisy mają już formę Kociewie (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg) – odnotowuje się je od lat sześćdziesiątych XIX wieku[11]. Historycy nie mają jednoznacznej opinii w sprawie historii regionu jako takiego. Jan Powierski początków odrębności Kociewia szukał w okresie nowożytnym, z czym współgrał głos językoznawców, szukających korzeni gwary kociewskiej w XVI wieku. Jednak Gerard Labuda widział w Kociewiu dziedzictwo podziałów plemiennych z wczesnego średniowiecza. W XII- i XIII-wiecznych księstwach świeckim i lubiszewskim (tczewskim) dostrzegał przejaw wcześniejszej odrębności plemiennej względem reszty Pomorza Gdańskiego zamieszkałego przez przodków dzisiejszych Kaszubów. Jego poglądy wspierać mogą odkrycia archeologów w Kałdusie pod Chełmnem, który zdaje się być ważnym ośrodkiem z czasów pierwszych Piastów obejmującym nie tylko Ziemię Chełmińską, ale i większą część dzisiejszego Kociewia. Zdaje się nie budzić wątpliwości fakt, że znaczna część dzisiejszego Kociewia tworzy wyrazisty region także pod względem historycznym, choć dzisiejsza nazwa ma znacznie młodszą metrykę[12].

Sejmik Województwa Pomorskiego, chcąc podkreślić potrzebę zachowania i rozwoju wielokulturowego bogactwa Pomorza, ustanowił rok 2005 Rokiem Kociewskim[13].

W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego jako Światowy Dzień Kociewia[14].

Miasta

[edytuj | edytuj kod]
Lp. Miasto Populacja Powierzchnia Województwo
1. Tczew 59 105 22,26 km² pomorskie
2. Starogard Gdański 47 272 25,28 km² pomorskie
3. Świecie 24 987 16,50 km² kujawsko-pomorskie
4. Pelplin 8065 4,45 km² pomorskie
5. Skarszewy 7103 11,96 km² pomorskie
6. Gniew 6791 6,04 km² pomorskie
7. Nowe 5787 3,57 km² kujawsko-pomorskie
8. Skórcz 3609 3,67 km² pomorskie
9. Czarna Woda[a] 2841 9,94 km² pomorskie

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Od 1995 r. co 5 lat na Kociewiu odbywają się Kongresy Kociewskie, na których spotykają się samorządowcy oraz regionaliści, aby dyskutować o sprawach związanych z regionem.

Hymn Kociewski

[edytuj | edytuj kod]

7 marca 2003 r. ustanowiono herb i hymn Kociewia, którego słowa są autorstwa ks. Bernarda Sychty[15]:

Pytasz sia, gdzie Kociewiaki
Majó swoje dómi,
Swe pachnące chlebam pola,
Swoje sochy, bróny
ref. Gdzie Wierzyca, Wda
Przy śrebnym fal śpsiwie
Nieso woda w dal,
Tam nasze Kociewie (x2)
Czy to my tu na Kociewiu,
Czy Borusy w borach,
Czy Lasaki, czy Kaszuby
Na morzu, jeziorach
ref. Jedna Matka nas,
Wszystkich kolybała,
Pokłóńma sie w pas:
Tobie, Polsko, chwała (x2)

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Kociewskie Trasy Rowerowe to projekt realizowany od kilku lat przez Lokalną Organizację Turystyczną „Kociewie” przy wsparciu Lokalnych Grup Działania „Wstęga Kociewia” i „Chata Kociewia”, a także lokalnych samorządów. Na Kociewskie Trasy Rowerowe składa się ponad 400 kilometrów oznakowanych szlaków, łączących miasta Kociewia – Tczew, Starogard Gdański, Pelplin, Czarną Wodę, Gniew, Skórcz, Nowe i Świecie[16].

Znane osoby pochodzące z Kociewia

[edytuj | edytuj kod]
  1. Miasto leży na pograniczu borowiacko-kociewskim.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Opis Kociewia [online], Powiat Starogardzki oficjalny serwis informacyjny [dostęp 2023-06-05] (pol.).
  2. Kociewie | Pomorskie | Turystyka Starogard Gdański [online], Starogard Gdański - Tu rodzą się gwiazdy, 23 kwietnia 2015 [dostęp 2023-07-10] (pol.).
  3. J. Szukalski, Krajobrazy Kociewia. Atlas turystyczny, Starogard Gdański 2008, s. 5–6.
  4. Z. Stamirowska, Kociewie i inne nazwy grup językowo-terytorialnych na pierwotnym Pomorzu, „Język Polski”, 1937, nr 3, s. 82–83.
  5. Z. Stamirowska, op. cit., s. 85; J. Golicki, Kociewie, „Kociewski Magazyn Regionalny”, nr 1, 1986, s. 3–8; Kociewie Pomorska Kraina, oprac. M. Kargul, Tczew 2008, s. 2–4.
  6. Lasaki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 210.
  7. Kalendarz Wydarzeń 2016, LOT Kociewie.
  8. Z. Stamirowska, op. cit., s. 82–85.
  9. Kociewie Pomorska Kraina, s. 8.
  10. Pogląd ten próbował podważyć B. Kruszona w publikacji „Kociewie czy Kociołki”, ale jego interpretacja została obalona, gdy udowodniono jej niezgodność ze źródłami m.in. przez. M. Kurowskiego (który w polemice z B. Kruszoną opublikował „Kociewskie Początki”), czy M. Kargula. Zob. [1], [2], [3], [4].
  11. Najstarsza znaleziona wzmianka w tej formie pochodzi z 1863 roku. Zob. M. Kurowski, „Kociewie w gazecie” – tytuł prześmiewczy, ale sprawa poważna, Wirtualne Kociewie, 03.08.2015; https://web.archive.org/web/20200921084156/http://kociewiacy.pl/gminy/starogard_gdanski/index.php?option=com_content&task=view&id=770&Itemid=33.
  12. J. Powierski, O historycznych podstawach regionalnej odrębności Kociewia, [w:] Kociewie II, pod red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1992, s. 23–52; G. Labuda, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. I., Gdańsk 2006, s. 129–130.
  13. Uchwała Nr 506/XXXI/05 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 31 stycznia 2005 r. ws. przyjęcia rezolucji ustanawiającej rok 2005 Rokiem Kociewskim.
  14. LOT KOCIEWIE, czyli Kociewski odLOT.
  15. Roszak M., Mały słowniczek polsko-kociewski, Gdynia 2008.
  16. Szymon Nitka: Kociewskie Trasy Rowerowe. Pomorskie kołem się kręci. Znajkraj, 2017-07-07. [dostęp 2017-08-09].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Kociewie II, pod red. J. Borzyszkowskiego, Gdańsk 1992.
  • M. Kurowski, Kociewskie początki, Starogard Gdański, 2015. (Rozwinięcie zawartych w tej publikacji tez w dyskusji na portalu Wirtualne Kociewie: [5])
  • Kociewie Pomorska Kraina, zeb. i oprac. M. Kargul, Tczew 2008. [6]
  • J. Golicki, Kociewie. Nazwa, granice, dialekt, grupy etnonimiczne, „Kociewski Magazyn Regionalny”, nr 1, 1986, s. 3–8. [7]
  • Zofia Stamirowska, Kociewie i inne nazwy grup językowo-terytorialnych na pierwotnym Pomorzu, „Język Polski”, 1937, nr 2-4. [8]
  • Tomasz Żuroch-Piechowski, Struktura społeczno-gospodarcza Kociewia w XVIII-XIX wieku

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]