Przejdź do zawartości

Officina ferraria

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Officina ferraria
Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego
Ilustracja
Strona tytułowa dzieła z pierwszego wydania
Autor

Walenty Roździeński

Tematyka

górnictwo, hutnictwo

Typ utworu

poemat

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Kraków

Język

polski

Data wydania

1612

Wydawca

Szymon Kempini

Walenty Roździeński na tle XVII wiecznej huty – drzeworyt z dzieła
Górnik przedstawiony w dziele Roździeńskiego

Officina ferraria (pełny tytuł Officina ferraria, abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego) – wierszowany barokowy poemat napisany w 1612 roku w języku polskim przez zarządcę kopalń i hut Walentego Roździeńskiego[1] opisujący stan XVII wiecznego górnictwa i hutnictwa na Śląsku, a także obyczaje hutników i górników. Dzieło stanowi pierwszy polski i jeden z pierwszych w Europie podręczników metalurgicznych.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Wielkie użytki ziemne miejscy niektóremi
Z łaski swojej Pan Bóg dał tej to szląskiej ziemi
Ma rudę taką, z której tak dobrze działają
Żelaza, że mu równia w Europie nie mają.

Walenty Roździeński (1560-1622) Officina ferraria 1612.[2]

Dzieło powstało podczas pobytu mistrza Walentego na dworze koszęcińskiego szlachcica Andrzeja Kochcickiego, gdzie zajmował się zarządzaniem jego hutami. To pierwszy tego typu utwór w języku polskim, który łączy praktyczne i rzeczowe informacje związane z problematyką XVII-wiecznego przemysłu z zasadami poetyki i wersyfikacji. Autor opisuje w nim historię obróbki żelaza oraz życie i pracę śląskich górników, hutników i kowali, którą znał z własnego doświadczenia. Oprócz opisu realiów pracy ówczesnego robotnika zawarł również szereg wiadomości o jego życiu, zwyczajach i wierzeniach[3]. Dodatkowo, będąc gorliwym ewangelikiem Roździeński wprowadził do swego utworu liczne cytaty i komentarze biblijne, oparte na ewangelickiej postylli górniczej z 1562 roku pt. Sarepta, której autorem był ksiądz Jan Mathesius, przyjaciel Marcina Lutra.

Dzieło Roździeńskiego zostało po jego śmierci całkowicie zapomniane, dopiero w 1929 roku, po ponad 300 latach, ksiądz Leon Formanowicz przypadkowo odnalazł w Gnieźnie jedyny jego zachowany egzemplarz i nagłośnił to odkrycie. Odkrycie to spotkało się z dużym zainteresowaniem literaturoznawców. Zawiera bowiem informacje z wielu dziedzin ówczesnej nauki, uzupełnia współczesną wiedzę o epoce w zakresie socjologii, językoznawstwa, geografii, literaturoznawstwa i innych, a także wskazuje na kulturową jedność XVII-wiecznego Śląska z ziemiami Królestwa Polskiego. Świadczy to również pozytywnie o samym Roździeńskim, który jako prosty zarządca kuźni wykazał się wyjątkową erudycją. W ostatnich latach Oficina ferraria... została wznowiona w druku (w 1976 roku, także w tłumaczeniu na język angielski)[4] i jest sprzedawana jako ciekawostka bibliofilska.

Oryginał w niewyjaśniony sposób dostał się w ręce prywatne w czasie, gdy kardynał Stefan Wyszyński przebywał w więzieniu. W roku 1977 z rąk prywatnych trafił jako dar do Biblioteki Narodowej. Kapituła Prymasowska w Gnieźnie usiłowała odzyskać "klocek", zawierający m.in. to dzieło, a noszący w gnieźnieńskiej bibliotece katedranlej nadal sygnaturę BK Pl 178[5].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Postać z dzieła Officina ferraria przedstawiająca prawdopodobnie Walentego Roździeńskiego jest symbolem w herbie gminy Koszęcin.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.
  2. Walenty Rożdzieński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612
  3. Julian Krzyżanowski, Historia literatury polskiej, PIW Warszawa 1953, reprint 1986, ISBN 83-06-01524-X, str.347.
  4. Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0
  5. Michał Sołomieniuk, „Oryginał został odnaleziony i nie zmienił właściciela”. Losy gnieźnieńskiego starodruku PL 178, zawierającego Officina ferraria, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 118, 2022, s. 439–456, DOI10.31743/abmk.12740, ISSN 2545-3491 [dostęp 2022-12-18].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Walenty Roździeński, Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana, Kraków 1612, drukarnia S. Kempini, wyd. następne: wyd. R. Pollak, Poznań 1933 (edycja skrócona); wyd. krytyczne R. Pollak, Katowice 1936, Biblioteka Pisarzy Śląskich nr 4; wyd. poprawione i uzupełnione R. Pollak, Katowice 1948; wyd. kryt. synoptyczne w transkrypcji i podobiźnie fototypicznej oprac. R. Pollak, M. Radwan i S. Rospond, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzy Śląskich seria A (Starośląska) nr 1
  • Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Tom II N-Ż, PWN, Warszawa 1985, ISBN 83-01-05369-0, str.313.
  • Adam Jarosz, Walenty Roździeński. Poeta i hutnik ze Śląska, Kielce: Wydawnictwo Szumacher, 2000, ISBN 83-86168-37-4, OCLC 838702741.
  • Stefan Pluszczewski Officina ferraria, Cambridge, 1976, ISBN 0-262-18079-0

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]