Przejdź do zawartości

Prace i dni

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Prace i dni (gr. Ἔργα καὶ Ἡμέραι, Érga káj heméraj) – epos dydaktyczny zawierający zbiór rad o charakterze agrotechnicznym i filozoficznym napisany przez greckiego epika Hezjoda.

Gatunek

[edytuj | edytuj kod]

Prace i dni należą do tzw. pisarstwa „pouczeń”. Jest to pierwszy tego gatunku utwór grecki, pojawiał się on za to wcześniej w literaturze Bliskiego Wschodu i Egiptu. Autorzy takich dzieł zwracali się zwykle do bliskich sobie, najczęściej młodszych osób, udzielając im serii negatywnych i pozytywnych rad dotyczących prowadzenia życia i uprawiania zawodu. Rady te – przyjmujące formę zwięzłych sentencji – dotyczyły nie tylko pracy, miały one na celu formowanie człowieka na podstawie starych doświadczeń i dawnej tradycji (działały tu starszeństwo oraz związane z nim mądrość i wiedza).

Geneza

[edytuj | edytuj kod]

Impulsem do powstania utworu był niesprawiedliwie rozwiązany przez arystokratycznych sędziów („darów zjadaczy”) spór poety z jego bratem Persesem o podział ziemi.

Tytuł

[edytuj | edytuj kod]

Tytuł utworu odnosi się jedynie do drugiej jego części, pierwsza bliższa jest Narodzinom bogów Hezjoda. Elementem jednoczącym te fragmenty jest wspólny adresat – brat autora Perses.

Streszczenie

[edytuj | edytuj kod]
  • Inwokacja do Muz, pochwała Dzeusa.
  • Wspomnienie o dwoistości Waśni – jedna z nich jest zła, podsyca walki, druga skłania do pracy poprzez pojawienie się uczucia zazdrości.
  • Zwrot do Persesa, uczynienie go odbiorcą rad i wypomnienie tego, jak przekupił sędziów.
  • Przywołanie opowieści o Prometeju, Epimeteju i Pandorze.
  • Opowieść o wiekach (pokoleniach):
    • złoty – brak kłopotów i trosk, ucztowanie, urodzajna ziemia,
    • srebrny – długie dzieciństwo, krótki wiek dojrzały, niepokorność wobec bogów i nieskładanie ofiar,
    • brązowy – wojny, ludzie byli silni i ogromni, w końcu pozabijali się nawzajem,
    • ród mężów herosów – półbogowie, ród Edypa, wojna trojańska,
    • żelazny – najgorszy, w nim żyje autor; wysiłek, troska, udręka, brak czci dla rodziców, wojny, łamanie przysiąg, zaniknięcie wstydu, brak sumienia.
  • Bajka o sokole skierowana do władców:
Bajkę teraz opowiem władcom, niech ją przemyślą,
jak to sokół przemawiał do barwnopiórego słowika,
niosąc wysoko go w chmurach, mocno ścisnąwszy szponami.
Ten zaś jęczał żałośnie przebity krzywymi szponami,
sokół zaś taką do niego wygłosił hardą przemowę:
„Nieszczęśniku, cóż jęczysz? Silniejszy od ciebie cię trzyma.
Pójdziesz, gdzie cię powiodę, i chociaż jesteś śpiewakiem,
zrobię z ciebie posiłek, gdy zechcę, albo i puszczę.
Bezrozumny, kto pragnie się przeciwstawiać silniejszym –
nie odniesie zwycięstwa, do hańby cierpienia dołączy”.
  • Zestaw rad dla Persesa[1].

Rok gospodarki[2]

[edytuj | edytuj kod]
Miesiące Niebo Pogoda Przyroda Prace na lądzie i morzu
maj wschód Plejad (ok. 10 V) słońce ostro grzeje ślimaki wpełzają na drzewa, rosną liście figowca rozpoczęcie żniw, rozpoczęcie żeglugi wiosennej, dość niebezpiecznej
czerwiec/lipiec wschód Syriusza (ok. 10 VI),
wschód Oriona (początek lipca)
ożywczo powiewa Zefir zakwita oset, pojawiają się piewiki na kwiatach czas odpoczynku, obfitego posiłku, picia wina, młócka, gromadzenie i obliczanie zapasów, najmowanie służby, zwózka siana
sierpień/wrzesień 50 dni po przesileniu letnim, Syriusz świeci na dziennym niebie i przez większą część nocy, górowania Oriona przed wschodem słońca; Arktur pojawia się po zachodzie słońca świeża bryza las nie atakowany przez robactwo, opadają liście najlepsza pora dla żeglugi, wyrąb drzew, sporządzenie narzędzi i maszyn rolniczych, winobranie, suszenie gron, nastawianie wina na fermentację
październik/listopad przed wschodem słońca zachodzą Plejady, Hyady i Orion nadchodzi zima, pora deszczów, zrywają się wiatry odlot żurawi orka i siew, wyciąganie statków na ląd, usunięcie zatyczek dla swobodnego odpływu deszczówki, zabezpieczenie takielunku i osprzętu
grudzień przesilenie zimowe późny siew (zwiastuje marny - „niski” plon)
Lenajon (styczeń/luty) długie noce, okres ten kończy równonoc wiosenna silne podmuchy Boreasza, mrozy, ranki są mgliste, wieczory deszczowe i wietrzne
marzec wschód Arktura o zmroku pojawiają się jaskółki przycinanie winorośli
kwiecień Plejady niewidoczne pod koniec okresu ostrzenie sierpów

Dni pomyślne i niepomyślne[3]

[edytuj | edytuj kod]
Lp. Rodzaj dnia Charakterystyka Prace
1 pomyślny święty
2
3
4 pomyślny święty +
+
+
+
należy unikać zmartwień – dzień składania ofiar
wprowadzenie do domu małżonki
rozpoczęcie budowy okrętu
otwieranie beczek
5 niepomyślny nieszczęśliwy
(Erynie towarzyszyły Przysiędze)
6 pomyślny
niepomyślny
+
+
+
+
-
kastrowanie kóz i owiec
ogradzanie koszarów pasterskich
narodziny chłopca
szyderstwa, kłamstwa, pochlebstwa
narodziny dziewczynki
7 pomyślny święty (urodziny Apollona)
8 pomyślny roboczy, najlepszy + kastrowanie bydła i świń
9 pomyślny roboczy, święty, najlepszy +
+
+
uwalnia od trosk
uprawa roli
narodziny potomstwa obu płci
10 pomyślny + narodziny chłopca
11 pomyślny roboczy, wyśmienity +
+
+
strzyża owiec
żniwa
kastrowanie mułów
12 pomyślny roboczy, wyśmienity,
lepszy od jedenastego
+
+
+
+
strzyża owiec
żniwa
praca na krosnach (pająk snuje nić)
trzebienie mułów
13 pomyślny
niepomyślny
+
-
sadzenie
rozpoczęcie siewu
14 pomyślny najświętszy +
+
narodzenie dziewczynki
oswajanie zwierząt domowych
15 niepomyślny nieszczęśliwy
(Erynie towarzyszyły Przysiędze)
16 pomyślny
niepomyślny
+
+
-
narodziny chłopca
sadzenie
narodziny dziewczynki, zamążpójście
17 pomyślny +
+
młócka
wyrąb drewna
18
19 pomyślny wieczorem korzystny
20 pomyślny o świcie najlepszy,
wieczorem gorszy
+ narodziny człowieka mądrego
21
22
23
24 pomyślny najlepszy po dwudziestym
(o świcie, wieczorem gorszy)
+ należy unikać zmartwień – dzień składania ofiar
25 niepomyślny nieszczęśliwy
(Erynie towarzyszyły Przysiędze)
26
27
28
29 pomyślny świetny, choć niewielu ludzi o tym wie +
+
+
otwieranie beczek
zakładanie jarzma
spuszczanie statku na morze
30 pomyślny +
+
ocena pracy
rozdział żywności

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Niektóre z nich:
    skarbem najlepszym dla ludzi jest powściągliwy język,
    nie bądź zbytnio gościnny, ale i niegościnny,
    bogactw grabić nie trzeba, lepiej je dostać od bogów,
    niech ci kręcąca tyłkiem umysłu też nie zamąci (…) kto kobiecie zaufał, zaufał niezłym złodziejom,
    nie szczyj nigdy stojąc i obrócony ku słońcu.
  2. Tabela została sporządzona przez Jerzego Łanowskiego na podstawie tekstu utworu.
  3. Jw.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Jerzy Łanowski (oprac.): Narodziny bogów (Theogonia) ; Prace i dni ; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.