Władysław Michejda

Dr. Wł. M., Dr W. M.

kapitan
Data i miejsce urodzenia	18 września 1896 Olbrachcice
Data i miejsce śmierci	29 listopada 1943 Auschwitz
Przebieg służby
Lata służby	1915-1924, 1939-1943
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Armia Krajowa
Stanowiska	dowódca kompanii (1917-1919), adiutant sztabu POW (1919-1920)
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, Bitwa o Lwów 1918-1919, I powstanie śląskie, II wojna światowa
Odznaczenia

Władysław Michejda (wśród bliskich zwany "Witem"^[1]) (ur. 18 września 1896 w Olbrachcicach, zm. 29 listopada 1943 w obozie Auschwitz) – polski adwokat, działacz niepodległościowy na Śląsku Cieszyńskim, powstaniec śląski, kapitan Wojska Polskiego, działacz społeczno-polityczny na Górnym Śląsku, w latach 1937-1939 prezydent Tymczasowej Rady Kościelnej Ewangelickiego Kościoła Unijnego na polskim Górnym Śląsku, uczestnik polskiego ruchu oporu w czasie okupacji niemieckiej, więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Syn Pawła, rolnika i Ewy z domu Wałach. Urodzony w Olbrachcicach na Zaolziu. Ukończył ewangelicką szkołę ludową w Ustroniu i polskie gimnazjum Macierzy Szkolnej w Cieszynie, gdzie należał do drużyny skautowej. We wrześniu 1914 zgłosił się ochotniczo do Legionów, nie otrzymując przydziału. W latach 1915-1918 służył w armii austriackiej i był siedmiokrotnie ranny na froncie^[2]. Wraz z grupą oficerów Polaków brał udział w przewrocie

wojskowym w Cieszynie w nocy z 31 października na 1 listopada 1918, który doprowadził do wyzwolenia Śląska Cieszyńskiego spod panowania austriackiego. W styczniu 1919 walczył pod Lwowem, gdzie został ciężko ranny. W latach 1919-1920 działał w Komitecie Plebiscytowym w Cieszynie dla rozstrzygnięcia przynależności spornego terenu Śląska Cieszyńskiego między Polską i Czechosłowacją^[3].

Po przyznaniu Zaolzia przez Radę Ambasadorów Czechosłowacji w 1920 bez plebiscytu zgłosił się ochotniczo do 4 Pułku Strzelców Podhalańskich. W lutym 1924 został zweryfikowany w stopniu kapitana. W grudniu 1922 uzyskał doktorat prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1925-1933 prowadził w spółce z dr. Włodzimierzem Dąbrowskim jedną z najbardziej znanych kancelarii adwokackich w Katowicach, którą później prowadził samodzielnie do 1939, występując w wielu sprawach o charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym.

Pod koniec lat dwudziestych działał na rzecz przyznania Polakom równych praw w opanowanym przez niemieckie władze duchowne Ewangelickim Kościele Unijnym na Polskim Górnym Śląsku, stanowiącym unię ewangelików wyznania augsburskiego i reformowanego stworzoną przez dawne władze pruskie i chronionym na Śląsku przez Konwencję Genewską. Jako przedstawiciel polskich towarzystw ewangelickich prowadził wszystkie sprawy prawne wynikające z licznych sporów pomiędzy polską ludnością ewangelicką Górnego Śląska a niemieckimi władzami kościelnymi. Doprowadził do uchylenia uchwały Synodu Kościoła Unijnego zabraniającej ewangelikom z pozostałych części Polski do brania udziału w wyborach do Rad Kościelnych oraz uchwały odmawiającej im prawa do członkostwa i wyłączającej przez to inteligencję polską z tej społeczności. Był głównym inicjatorem powołania do życia czasopisma „Ewangelik Górnośląski“ (1932-1939). Wywalczył, poprzez Górnośląską Komisję Mieszaną, prawo do nauczania religii ewangelickiej w języku polskim. W związku z wygaśnięciem Konwencji Genewskiej zapewniającej Niemcom na Śląsku liczne przywileje, przygotował projekt nowej ustawy o organizacji Kościoła Unijnego uchwalonej przez Sejm Śląski w lipcu 1937 i doprowadził do obsadzenia miejscowych parafii ewangelickich polskimi duchownymi^[4].

Od września 1938 do kwietnia 1939 działał aktywnie w Komitecie do Walki o Śląsk za Olzą, będąc jego wiceprezesem i przewodniczącym sekcji organizacyjnej. Po odzyskaniu Zaolzia przeniósł się w maju 1939 do Cieszyna Zachodniego, gdzie objął stanowisko syndyka Huty Trzynieckiej.

W czasie II wojny światowej został aresztowany wiosną 1940 i przebywał krótko w obozie koncentracyjnym w Dachau. Po zwolnieniu z obozu działał w Związku Walki Zbrojnej i śląskim Okręgu Armii Krajowej przygotowując dla Rządu RP w Londynie memoriał w sprawie przyszłej granicy polsko-czechosłowackiej na Śląsku Cieszyńskim. Aresztowany powtórnie 10 kwietnia 1943 w Ustroniu, osadzony został w więzieniu śledczym gestapo w Mysłowicach, w celi dla oskarżonych o najcięższe przestępstwa polityczne. Po odmowie podpisania niemieckiej listy narodowej przewieziony został do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, KL Auschwitz, gdzie został skazany na śmierć przez sąd doraźny gestapo (Standgericht) i rozstrzelany na bloku 11 dnia 29 listopada 1943^[5].

• O prawa polskich ewangelików w kościele ewangelickim na Górnym Śląsku. W: Kościół ewangelicki na Górnym Śląsku. Katowice, 1936, s. 27-35,
• Stosunki w Ewangelickim Kościele Unijnym na polskim Górnym Śląsku = Ein Wort über die Zustände in der Unierten Evangelischen Kirche in Polnisch-Oberschlesien. Katowice, 1935.

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari^[6]
• Krzyż Niepodległości (1931)^[7]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1938)^[8]

Pochodził z olbrachcickiej linii niezwykle zasłużonego dla polskości na Śląsku Cieszyńskim rodu Michejdów. Miał sześciu braci (m.in. duchowny Karol Michejda i architekt Tadeusz Michejda), spośród których był najmłodszy. Był bratankiem m.in. Franciszka Michejdy, Jana Michejdy i Jerzego Michejdy. Od 1929 żonaty ze Stefanią z domu Marquardt (Markwart), która współpracowała z mężem w konspiracji i aresztowana przez gestapo przebywała w więzieniu w Mysłowicach oraz obozach koncentracyjnych w Oświęcimiu i Ravensbrück. Miał dwójkę dzieci: Zbigniewa i Barbarę.

• Karol Michejda
• Tadeusz Michejda
• Władysław Michejda (1876-1937)
• Władysław Michejda (1892-1952)
• Zbigniew Michejda

• Mirosław Cygański: Władysław Michejda Wit. W: Polski słownik biograficzny. T. 20. [Red. nacz. Emanuel Rostworowski], Wrocław [i in.], 1975, s. 678-680,
• Józef Górniak: Wspomnienie o Wicie - Władysławie Michejdzie. "Zwrot" 2001, nr 9, s. 22-28 [cz. 1]; nr 10 s. 29-33 [cz. 2]; nr 11, s. 17-20 [cz. 3],
• Oswald Guziur: Biskup z Olbrachcic. "Tak i Nie" 1987, nr 8, s. 23-26,
• Ludwik Kohutek: Adwokatura na Śląsku Cieszyńskim w latach 1938-1945. "Palestra" 1973, nr 5, s. 58-81,
• Jadwiga Lipońska-Murzyn: Władysław Wit Michejda (1896-1943) - prawnik, publicysta, kapitan WP, powstaniec śląski, działacz społeczno-polityczny na Górnym Śląsku, uczestnik ruchu oporu. W: "Kronika Katowic". T. 3. Katowice, 1989, s. 169-184,
• Barbara Michejda-Pinno: Dr Władysław Michejda z Katowic. Jego walka o prawa Polaków pomiędzy dwoma wojnami o niepodległość Polski. W: O polski Śląsk. Tadeusz Michejda (1895-1955), Władysław Michejda (1896-1943). Red. Weronika Nagengast, Jan Szturc, Katowice, 2000, s. 63-127,
• Barbara Michejda-Pinno: Kilka słów o moim ojcu, Władysławie Michejdzie. W: "Kronika Katowic". T. 7. Katowice, 1997, s. 173-212,
• Barbara Michejda-Pinno: Mój ojciec Władysław Michejda. "Kalendarz Cieszyński" 2013, s. 187-204 [cz. 1]; "Kalendarz Cieszyński" 2014, s. 138-156 [cz. 2],
• Juliusz Niekrasz: Z dziejów AK na Śląsku. Katowice, 1993,
• Jan Szturc: Tymczasowa Rada Kościelna Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku (1937-1939). Katowice, 2003.

Kategoria:Absolwenci Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego Kategoria:Historia protestantyzmu w Polsce Kategoria:Ludzie związani ze Śląskiem Cieszyńskim Kategoria:Ludzie związani z Katowicami Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita) Kategoria:Polskie ofiary niemieckich obozów koncentracyjnych Kategoria:Polscy adwokaci Kategoria:Urodzeni w 1896 Kategoria:Więźniowie KL Auschwitz Kategoria:Zmarli w 1943

Zbigniew Michejda

Zbigniew Michejda ok. 1951 r.
Data i miejsce urodzenia	1 listopada 1930 Katowice
Data i miejsce śmierci	25 lutego 2001 Loughton
Miejsce spoczynku	Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie
Zawód, zajęcie	inżynier-elektronik,nauczyciel akademicki

Zbigniew Michejda (ur. 1 listopada 1930 w Katowicach, zm. 25 lutego 2001 w Loughton) - Polski inżynier elektronik, nauczyciel akademicki, pionier informacji naukowej oraz komputeryzacji w zakresie bibliotekoznawstwa w Polsce.

Syn Władysława Michejdy, doktora praw i działacza politycznego na Górnym Śląsku oraz Stefanii z domu Marquardt (Markwart). W czasie okupacji niemieckiej chodził do szkoły powszechnej w Ustroniu na Śląsku Cieszyńskim. W 1947 roku ukończył Gimnazjum i Liceum Matematyczno-Przyrodnicze oraz średnią szkołę muzyczną w Cieszynie. Studiował na Wydziale Elektrycznym i Wydziale Łączności Politechniki Gdańskiej (dyplom w 1952 r.).

W 1951 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w Przemysłowym Instytucie Telekomunikacyjnym,studiując równocześnie na Wydziale Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. W tym czasie interesował się akustyką i teorią muzyki. Wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej, brał udział w pracach nad nowym systemem notacji muzycznej, był współautorem projektu akustycznego budynku Akademii Muzycznej w Warszawie (1954). W latach 1954-1957 pracował w Instytucie Bibliograficznym Biblioteki Narodowej. W latach 1957-1971 był kolejno kierownikiem kilku ośrodków dokumentacji i informacji naukowo-technicznej w instytucjach centralnych, między innymi w Centrum Obliczeniowym Polskiej Akademii Nauk (CO PAN), Komitecie Nauki i Techniki oraz Centralnym Instytucie Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej (CIINTE). W 1963 r. związał się z Katedrą Bibliotekoznawstwa Wydziału Filologicznego UW,gdzie prowadził wykłady w zakresie teorii i technik dokumentacji i informacji. W wyniku jego wieloletnich starań utworzono w 1968 r. Podyplomowe Studium Informacji Naukowej (PSIN) przy Uniwersytecie Warszawskim dla kształcenia dokumentalistów i bibliotekarzy w zakresie informatyki, pierwszą w Polsce interdyscyplinarną placówkę tego typu. Opracował jego program i został jednym z jego wykładowców. Zaangażował się w kampanię przeciwko odrzuceniu innowacyjnego projektu polskiego mikrokomputera K-202. W latach 1971-1976 był członkiem Światowego Systemu Informacji Naukowej UNISIST, konsultantem Państwowego Systemu Informatycznego „Światowid“ i kierownikiem Pracowni Systemów Informacyjnych UW UNIWARS.

W 1976 r. wyjechał na stałe do Anglii, gdzie związał się ze stowarzyszeniem bibliotek specjalistycznych ASLIB, a później prowadził niezależne biuro brokerskie.Zamierzał przeznaczyć środki na utworzenie fundacji, która przyczyniłaby się do rozwoju badań nad historią Śląska Cieszyńskiego. Zmarł nagle w Loughton koło Londynu. Został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.

Z inicjatywy siostry Zbigniewa Michejdy - Barbary Michejdy-Pinno - utworzono 11 lipca 2003 r. w Książnicy Cieszyńskiej donację jego imienia. Z jej środków nabywane są druki, rękopisy oraz inne obiekty biblioteczne o tematyce dotyczącej szeroko pojętej historii i kultury Śląska Cieszyńskiego w kontekście środkowoeuropejskim. Do 2013 r., za jej sprawą, zbiory Książnicy Cieszyńskiej powiększyły się o ponad 1200 jednostek materiałów różnorakiego typu (głównie książek, ale i rękopisów, archiwaliów, ikonografii czy map). Korzystanie ze środków funduszu pozwoliło w znacznym stopniu wypełnić bibliotece luki w zbiorach w zakresie obcojęzycznego, przede wszystkim niemieckiego, piśmiennictwa o tematyce śląskoznawczej.

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich przy współpracy z Instytutem Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW wydało w roku 2005 tom zatytułowany "Od informacji naukowej do technologii społeczeństwa informatycznego" poświęcony pamięci Zbigniewa Michejdy^[1].

• B. Michejda-Pinno: Zbigniew Michejda i jego działalność w początkach rozwoju informacji naukowej i informatyki w Polsce. W: Od informacji naukowej do technologii społeczeństwa informacyjnego, red. B. Sosońska-Kaleta, M. Przastek-Samokowa, Warszawa 2005, s. 15-28 [dostęp na: http://bbc.uw.edu.pl/Content/20/02.pdf]

• M. Hilchen: Gentleman [wspomnienie o Zbigniewie Michejdzie]
• R. Paś: Innowator [wspomnienie o Zbigniewie Michejdzie]
• Donacja im. Zbigniewa Michejdy

Kategoria:Polscy inżynierowie elektronicy Kategoria:Polscy bibliotekarze

Książnica Cieszyńska

Książnica Cieszyńska
Państwo	Polska
Miejscowość	Cieszyn
Adres	ul. Mennicza 46 43-400 Cieszyn
Dyrektor	Krzysztof Szelong
Data założenia	1 stycznia 1994
Siglum	Plik:ksiaznica_cieszynska_logo.jpg
Wielkość zbiorów	ponad 130 000 woluminów
Strona internetowa

Książnica Cieszyńska – publiczna biblioteka o statusie naukowym z siedzibą w Cieszynie, w województwie śląskim, w Polsce. Sprawuje pieczę nad zabytkowymi kolekcjami książkowymi powstałymi w mieście. Obok gromadzenia, ochrony i konserwacji regionalnego dziedzictwa piśmienniczego, do jej głównych zadań należy tworzenie nowoczesnego warsztatu do badań regionalnych i bibliologicznych, a także inspirowanie, organizowanie i prowadzenie prac naukowych w zakresie kultury piśmienniczej Śląska Cieszyńskiego oraz popularyzacja wiedzy o historii i kulturze tego regionu^[1]. Udostępnianie zbiorów Książnicy Cieszyńskiej ma charakter prezencyjny - są one dostępne jedynie w jej czytelniach.

Zabytkowe kolekcje biblioteczne wchodzące obecnie w skład Książnicy Cieszyńskiej, połączone zostały w latach trzydziestych XX w. w ramach ówczesnego Muzeum Miejskiego. W strukturze placówki muzealnej pozostały one do 1960 r., kiedy to zostały wyodrębnione i przekształcone w terenowy Oddział Zabytkowy Biblioteki Śląskiej w Katowicach. W 1988 r. Biblioteka Śląska zrezygnowała z dalszej opieki nad cieszyńskimi zbiorami, które przekazane zostały do Miejskiej Biblioteki Publicznej w Cieszynie. Przechowywane w nieprzystosowanych warunkach lokalowych jeszcze od lat trzydziestych, zbiory stopniowo ulegały fizycznej degradacji, a ich znaczenie naukowe i kulturalne marginalizacji. Część książek znajdowało się poza jakąkolwiek ewidencją, istniejące katalogi i inwentarze nie odpowiadały współczesnym normom. W celu uzdrowienia sytuacji, po trwających kilka lat przygotowaniach, 1 stycznia 1994 r. rozpoczęła swą działalność Książnica Cieszyńska^[2]. Biblioteka przez pierwszy okres swej działalności zajmowała lokale zastępcze. Do obecnej siedziby przy ulicy Menniczej 46 w Cieszynie przeniosła się w roku 1999.

Kamienica przy ul. Menniczej 46 należy do najbardziej reprezentacyjnych obiektów Cieszyna. Znajduje się w najstarszej części miasta, w miejscu bezpośrednio przylegającym do dawnych murów miejskich, w obszarze pierwotnej jego zabudowy. Powszechnie nazywana jest "mennicą" i utożsamiana z mennicą cieszyńskich Piastów, jednak źródła wskazują, że pieniądz bito tu dopiero w latach 1647-1655^[3]. Jej druga zwyczajowa nazwa - "pałac Bludowskich" - wiąże się z osobą Jerzego Fryderyka hrabiego Bludowskiego z Dolnych Błędowic który nabył posiadłość w roku 1704 i do roku 1719 przebudował do stanu przypominającego obecny. Od 1889 r. kamienica znalazła się w rękach ostatniego prywatnego właściciela - rodziny Scholtisów (Szołtysów) i jej spadkobierców. W 1902 r. elewację frontową przyozdobiono pseudorokokową dekoracją. W 1983 r. znajdujący się już w bardzo złym stanie budynek odkupiło miasto. W 1993 r. zdecydowano o przeznaczeniu budynku dla potrzeb Książnicy Cieszyńskiej, co wiązało się z jego gruntownym remontem^[4].

Przebudowa obiektu została zrealizowana wg projektu inż. arch. Krzysztofa Barysza. Wiązała się m. in. z dobudową nowoczesnego segmentu przystosowanego do celów bibliotecznych. Prace modernizacyjne prowadzono w latach 1995-2001. W ten sposób powstał obiekt śmiało łączący w sobie elementy zabytkowej architektury z nowatorskimi rozwiązaniami przestrzennymi i wyposażony w nowoczesną infrastrukturę techniczną. Budynek posiada ok. 2700 m², przy czym powierzchnia magazynowa wynosi 695 m². Znajdują się tu dwie czytelnie: ogólna i zbiorów specjalnych, cztery magazyny (dwa wyposażone w regały kompaktowe), dwie pracownie konserwacji (sucha i mokra), introligatornia oraz kilkanaście pomieszczeń biurowych i magazynków podręcznych jak również sala konferencyjna z zapleczem. Wydzielony jest kompleks kilku pomieszczeń komory dezynfekcyjnej oraz sale ekspozycyjne. Książnica posiada nowoczesne systemy przeciwpożarowe oraz przeciwwłamaniowe. Wydzielona część budynku chroniona jest przez kontrolę dostępu^[5].

Liczebność zbiorów Książnicy Cieszyńskiej szacuje się na ponad 130 000 woluminów dzieł drukowanych, w tym ok. 18 500 starych druków i 51 inkunabułów, a ponadto ok. 17 000 jednostek ewidencyjnych rękopisów. Zdecydowaną większość stanowią powstałe w Cieszynie w okresie od XVIII do XX w. kolekcje zabytkowe. Najstarszą i najcenniejszą z nich jest księgozbiór ks. Leopolda Jana Szersznika^[6]. Miejscem jego pierwotnego bytowania była otwarta w roku 1802 w Cieszynie pierwsza publiczna biblioteka na Górnym Śląsku (i jedna z najstarszych w całej monarchii habsburskiej). Liczy ok. 15 000 woluminów (w tym ok. 11 000 starych druków, 39 inkunabułów, 9 średniowiecznych rękopisów).

Pozostałe historyczne księgozbiory to: biblioteka Czytelni Ludowej^[7] (ok. 17 000 woluminów, w tym ok. 2 000 starych druków i 7 inkunabułów), biblioteka Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego^[8] (ok. 10 000, w tym ok. 500 starych druków oraz ok. 9 000 jednostek inwentarzowych archiwaliów), księgozbiór Tadeusza Regera^[9] (ok. 7 000 woluminów i ok. 5 500 ednostek inwentarzowych archiwaliów), biblioteka Józefa Ignacego Kraszewskiego^[10] (14 500 woluminów XIX-wiecznych i ok. 1 000 starych druków) i najliczniejsza biblioteka pomuzealna^[11] (ok. 27 500 druków zwartych wydanych po 1800 r., ok. 500 druków starych oraz kilkanaście tysięcy roczników czasopism). Od roku 2003 w depozycie Książnicy Cieszyńskiej znajduje się również biblioteka Dekanatu^[12] będąca własnością parafii Św. Marii Magdaleny w Cieszynie. Zbiór liczy 4253 woluminów (w tym 5 inkunabułów).

Współczesny księgozbiór liczy dziś ok. 28 000 tytułów pozycji zwartych i jest cały czas poszerzany. Składają się na niego wszelkiego rodzaju książki dotyczące Śląska (w szczególności zaś Śląska Cieszyńskiego), wydane tak na terenie Polski, jak również w Niemczech i Czechach oraz literatura bibliologiczna, pomocna w opracowywaniu zasobów historycznych. Znaleźć można tu ponadto podstawowe opracowania z zakresu nauk humanistycznych, jak np. historii, sztuki, literaturoznawstwa, językoznawstwa, filozofii czy pedagogiki, a także liczne bibliografie, słowniki oraz wydawnictwa encyklopedyczne.

• Książnica Cieszyńska wraz z instytucjami partnerskimi (cieszyński oddział Archiwum Państwowego w Katowicach, Biblioteka i Archiwum im. Tschammera przy parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie, Archiwum i Biblioteka Konwentu Zakonu Bonifratrów w Cieszynie, Biblioteka Muzeum Śląska Cieszyńskiego) realizowała w latach 2007-2010 projekt „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”, którego celem było kompleksowe zabezpieczenie cieszyńskich zbiorów oraz stworzenie warunków zapewniających im trwałe bezpieczeństwo i możliwości włączenia do obiegu naukowego i kulturalnego. Placówki zostały wyremontowane i wyposażone w nowoczesną infrastrukturę techniczną, zbiory natomiast poddano konserwacji i - w dużej części - zdigitalizowano. Przy parafii Ewangelicko-Augsburskiej powstało Muzeum Protestantyzmu na Śląsku Cieszyńskim. Otwarto trasę dydaktyczno-turystyczną o nazwie „Szlak cieszyńskich archiwów i bibliotek zabytkowych”, wyposażając ją w zestaw wydanych drukiem przewodników i informatorów^[13].
• Od 23 stycznia 2009 r. Książnica Cieszyńska współtworzy Śląską Bibliotekę Cyfrową. Do sierpnia 2012 opublikowała w internecie ponad 2000 publikacji. Samej prasy Książnica udostępnia 48 tytułów (co daje w przybliżeniu ok. 500 000 stron). Przed przystąpieniem do ŚBC Książnica realizowała od 2003 zbliżony projekt pilotażowy - Cieszyńską Bibliotekę Wirtualną^[14].
• Od 31 marca 2005 r. działa internetowy Elektroniczny Słownik Biograficzny Śląska Cieszyńskiego zapewniający szybki dostęp do informacji na temat postaci powiązanych z regionem. Słownik liczy ok. 6500 haseł (dla porównania największy książkowy słownik takiego typu dla Śląska Cieszyńskiego zawiera 1200 nazwisk)^[15].
• Od 2004 r. ukazuje się wydawnicza seria źródłowa „Bibliotheca Tessinensis. Series Polonica”, mającą na celu upowszechnianie nieznanych lub trudnodostępnych źródeł historycznych odnoszących się do przeszłości Śląska Cieszyńskiego. Równocześnie drugą podserię BT wydaje Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w Republice Czeskiej - nosi ona podtytuł „Series Bohemica”^[16].
• Książnica opracowała bibliografie - książki cieszyńskiej (1990-2001), publicystyki historycznej na łamach prasy Śląska Cieszyńskiego (1996-1999), oraz zawartości Kalendarza Cieszyńskiego (kompleksową). Wszystkie dostępne są w formie tradycyjnej oraz cyfrowej - na stronie internetowej placówki oraz w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej^[17].
• Książnica Cieszyńska realizuje konferencje naukowe^[18], wystawy (do sierpnia 2012 przygotowała ich 71^[19]), spotkania autorskie i wiele imprez okolicznościowych (np. Noc Muzeów, Skarby z cieszyńskiej trówły). Oferuje lekcje biblioteczne z zakresu historii regionalnej oraz historii książki^[20] (z możliwością zobaczenia historycznych księgozbiorów), prowadzi działalność wydawniczą (do sierpnia 2012 - 26 pozycji^[21]), popularyzuje nowoczesne formy czytelnictwa (e-booki, bookcrossing) i przedstawiania historii (historia mówiona, wystawy wirtualne).
• Książnica Cieszyńska przywiązuje dużą wagę do popularyzacji historii Zaolzia oraz przedstawiania aktualnych zagadnień związanych z polską mniejszością na Zaolziu po polskiej stronie Śląska Cieszyńskiego. Wyrazem tego jest m. in. realizowany na przełomie lat 2011/2012 projekt "Zaolzie teraz"^[22]. Głównym partnerem Książnicy po drugiej stronie Olzy jest Kongres Polaków w Republice Czeskiej.

• Biblioteka Tschammera
• Ks. Leopold Jan Szersznik
• Pomnik ks. Leopolda Jana Szersznika w Cieszynie
• Kongres Polaków w Republice Czeskiej

• 190 lat założenia muzeum i biblioteki Leopolda Jana Szersznika 1802-1992. Red.: J. Spyra, Muzeum w Cieszynie, Cieszyn 1993.
• Hollender H.: Miasto książek. Popularny przewodnik po cieszyńskich zbiorach bibliotecznych i archiwalnych. Książnica Cieszyńska, Cieszyn 2010.
• Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany: materiały z konferencji naukowej. Red.: A. Bad'urová, H. Łaskarzewska, Książnica Cieszyńska, Cieszyn 1997.
• Szelong K.: Książnica Cieszyńska. Oficyna Drukarsko-Wydawnicza "Akant", Cieszyn 1995.

• Wirtualny spacer po Książnicy Cieszyńskiej.
• Zbiory KC w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.
• Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego.
• Elektroniczny Słownik Biograficzny Śląska Cieszyńskiego.

Kategoria:Kultura w Cieszynie Kategoria:Biblioteki województwa śląskiego

Dziedzictwo św. Jana Sarkandra (wcześniej Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku) - Istniejące od 1993 roku katolickie stowarzyszenie kulturalno-oświatowe z siedzibą w Cieszynie, do którego głównych zadań zalicza się prowadzenie założonych przez siebie katolickich placówek oświatowych w Cieszynie i Czechowicach-Dziedzicach. W swojej działalności odwołuje się do tradycji cieszyńskiego stowarzyszenia Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku (des Sarkander-Vereines) działającego w latach 1873–1939 oraz 1945–1948.

Organizatorami powstałego 20 sierpnia 1873 roku w Cieszynie stowarzyszenia Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku byli: ks. Ignacy Świeży, ks. Teodor Janik, ks. Antoni Nogol, ks. Henryk Dziekan, ks. Karol Paździora, ks. Franciszek Muzyczka, ks. Kamil Gałuszka, ks. Franciszek Kończycki, ks. Tytus Śliwka, ks. Wojciech Schiller oraz, należący do osób świeckich. dr med. Józef Fischer. Liczba członków Dziedzictwa w momencie powstania wynosiła 60 osób. Podczas pierwszego walnego zgromadzenia organizacji, które odbyło się w grudniu 1873 roku, prezesem honorowym został wybrany ks. Józef Michałek, a funkcję prezesa objął ks. Ignacy Świeży. Zgodnie z zatwierdzonym w grudniu 1873 roku statutem celem towarzystwa było szerzenie oświaty na gruncie katolickim między ludem polskim na Śląsku Austriackim poprzez wydawanie czasopism, broszur i książek (religijnych, historycznych, powieści, poezji), organizowanie odczytów, pogadanek i prelekcji o tematyce religijnej oraz naukowej, a także zakładanie bibliotek i czytelni. W 1880 roku towarzystwo liczyło 270 członków. W październiku 1888 roku Dziedzictwo otworzyło własną siedzibę przy cieszyńskim Starym Targu. Wskutek problemów organizacyjno-finansowych w latach 1898-1904 towarzystwo przeżywało poważny kryzys, który spowodował znaczne ograniczenie działalności wydawniczej.

Rozkwit towarzystwa rozpoczął się wraz z powołaniem nowego zarządu w 1904 roku Znaleźli się w nim: ks. Tomasz Dudek, ks. Wilhelm Kasperlik, ks. Józef Londzin, ks. Antoni Macoszek, ks. Jan Milik, ks. Jan Mocko, ks. Karol Olszak, ks. Rudolf Tomanek, oraz osoby świeckie: Franciszek Danel, dr Antoni Dyboski, Jan Sztwiertnia i Józef Zubek. W roku 1905 opracowano nowy statut i kontynuowano działalność wydawniczą, obejmującą modlitewniki, śpiewniki, broszurki o treści religijnej, ale też dzieła literatury polskiej. W lipcu 1918 roku do statutowych celów towarzystwa dołączyło założenie i prowadzenie własnej drukarni wraz z introligatornią, a także prowadzenie własnej księgarni z filiami i nabywanie kamienic oraz innych nieruchomości do celów „kulturalno-oświatowych”. Drukarnię posiadało towarzystwo już od roku 1913, kiedy to przejęło koncesję i budynek Jana Slany’ego przy ówczesnym Placu Teatralnym 8. Drukarnia Dziedzictwa była drugą polską drukarnią na Śląsku Cieszyńskim. W 1929 roku drukarnia została przeniesiona do nowo wybudowanego budynku na ul. Pokoju 6, w miejscu późniejszej Cieszyńskiej Drukarni Wydawniczej. Pod koniec lat trzydziestych drukarnia zatrudniała ok. 50 pracowników. W 1919 roku w wynajętym lokalu przy ulicy Szersznika 9 rozpoczęła swoją działalność księgarnia (w jej ofercie znalazły się również artykuły papiernicze, przybory do pisania i dewocjonalia). W 1926 roku została przeniesiona na Plac św. Krzyża. Od 1921 roku działała introligatornia Dziedzictwa. W 1919 roku Dziedzictwo powołało Sekretariat Generalny Towarzystw Kulturalno-Oświatowych w Cieszynie, któremu przewodniczył w latach 1919-1922 ks. Leopold Biłko, koordynujący działalność katolickich związków i stowarzyszeń młodzieżowych. W połowie lat dwudziestych zaczęła się tworzyć biblioteka Dziedzictwa, początkowo na bazie otrzymanej w 1925 roku Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu i w Widnawie. W 1929 roku w jej zasób weszła cenna spuścizna ks. Józefa Londzina. Biblioteka znajdowała się w siedzibie stowarzyszenia na Starym Targu, a za jej zbiory odpowiadał ks. Franciszek Trombala. W 1933 roku organizacja zrzeszała ok. 2,5 tys. osób. Działalność stowarzyszenia przerwał wybuch II wojny światowej. Ostatnim prezesem przed wojną był wybrany na to stanowisko w czerwcu 1939 roku ks. Leopold Biłko.

• 
  Ks. Ignacy Świeży (1839-1902), jeden z twórców Dziedzictwa 1873 roku i prezes w latach 1873-1897
• 
  Ks. Henryk Dziekan (1842-1921), jeden z twórców Dziedzictwa w 1873 roku
• 
  Ks. Teodor Janik (1842-1883), jeden z twórców Dziedzictwa w 1873 roku
• 
  Ks. Antoni Nogol (1842-1921), jeden z twórców Dziedzictwa w 1873 roku
• 
  Ks. Karol Paździora (1846-1912), jeden z twórców Dziedzictwa w 1873 roku
• 
  Ks. Tomasz Dudek (1849-1925), prezes Dziedzictwa w latach 1904-1925
• 
  Ks. Józef Londzin, prezes Dziedzictwa w latach 1925-1928

Po wybuchu wojny Niemcy rozwiązali Dziedzictwo, podobnie jak wszystkie inne polskie stowarzyszenia. Władze okupacyjne mianowały na stanowisko komisarycznego kierownika drukarni Huberta Machatschka, ostatecznie jednak zakład zamknięto, a w 1941 roku jego wyposażenie wywieziono. W lokalach drukarni urządzono fabrykę płaszczów przeciwgazowych dla niemieckiego wojska. Podobnie jak w przypadku innych cieszyńskich bibliotek polskich, zasób Biblioteki Dziedzictwa został przez Niemców przeznaczony do zniszczenia. Część najcenniejszych materiałów została wyniesiona z biblioteki i ukryta przez administratora i redaktora „Gwiazdki Cieszyńskiej” Karola Ferdynanda Sabatha oraz kierownika księgarni Dziedzictwa Bernarda Dziedziaka. Były to m.in. komplet roczników „Gwiazdki Cieszyńskiej”, rękopiśmienny pamiętnik Pawła Stalmacha, wycinek korespondencji Pawła Stalmacha, maszynopis „Wyrąbanego chodnika” Gustawa Morcinka oraz prawdopodobnie cieszyński rękopis „Roty” z 1910 roku. Poza książkami zniszczona została m.in. spuścizna ks. Józefa Londzina i większość spuścizny Pawła Stalmacha. Z księgarni Dziedzictwa ekspedientowi Janowi Walicy udało się uratować ok. 70 książek. Wskutek represji okupanta na polskiej inteligencji i duchowieństwie w obozach koncentracyjnych zginęli m.in. długoletni prezes towarzystwa ks. Rudolf Tomanek i wiceprezes Karol Palarczyk, redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej” Karol Ferdynand Sabath, introligator Franciszek Brudny oraz linotypista drukarni Franciszek Gomola. Za współpracę z ruchem oporu w więzieniu w Mysłowicach został ścięty ekspedient księgarni Dziedzictwa Teofil Kocjan. Większą część wojny w obozach spędzili: sekretarz towarzystwa ks. Jerzy Marekwica, jego ostatni prezes ks. Leopold Biłko czy kierownik drukarni Franciszek Hess.

Po zakończeniu wojny towarzystwo wznowiło działalność i przejęło na powrót część swoich nieruchomości, m.in. księgarnię przy placu św. Krzyża 1 gdzie znalazła się jego tymczasowa siedziba. Stowarzyszeniem kierował w tym czasie ks. Leopold Biłko. Oprócz niego udzielali się w nim m.in. ks. Henryk Holubars, ks. Józef Wrzoł, drukarz Franciszek Hess-Halski oraz nauczyciele Paweł Bocek i Emil Sznapka. Prócz prób wznowienia działalności wydawniczej i prowadzenia księgarni, towarzystwo skupiło się na dokumentowaniu zbrodni okresu II wojny światowej na Śląsku Cieszyńskim oraz odtworzeniu biblioteki. W nowej rzeczywistości politycznej towarzystwo było jednak skazane na likwidację ze strony chcących mieć monopol na działalność kulturotwórczą władz. Budynek drukarni został przejęty przez Skarb Państwa w styczniu 1946 roku, a swoją siedzibę znalazła tam Cieszyńska Drukarnia Wydawnicza. Budynek rozbudowano do stanu obecnego w latach 1962-1968. We wrześniu 1948 roku zarząd podjął decyzję o rozwiązaniu Dziedzictwa i przekazaniu całego majątku na rzecz Rzymskokatolickiej Diecezji Katowickiej. Księgarnia przejęta została przez diecezjalną Księgarnię św. Jacka. Oficjalnie decyzję o likwidacji Stowarzyszenia Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra podjęło Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach w dniu 5 grudnia 1950 roku.

Stowarzyszenie zostało reaktywowane 26 października 1993 roku pod nazwą Dziedzictwo św. Jana Sarkandra. W składzie Zarządu znaleźli się: ks. Henryk Satława, Tadeusz Brachaczek, Franciszek Hess-Halski, Emilia Skupień, Roman Szwenda i Karol Branny. Towarzystwo zaczęło wydawać czasopismo „Dziedzictwo” (1994-2010). Udało się również odzyskać część przedwojennego majątku - księgarnię i kamienicę na Starym Targu. W 1997 roku Dziedzictwo założyło Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Melchiora Grodzieckiego w Cieszynie. Dodatkowo w 1999 roku powstało Gimnazjum Katolickie, a w 2001 roku Katolicka Szkoła Podstawowa im. Świętej Rodziny oraz Katolickie Przedszkole im. Dzieciątka Jezus. W ten sposób powstał pierwszy w Cieszynie kompleks katolickich placówek oświatowych, który proponował naukę od przedszkola do matury. W nieodległych Czechowicach-Dziedzicach działalność w 2009 roku rozpoczęło Katolickie Gimnazjum (w 2017 roku przekształcone w Katolicką Szkołę Podstawową) oraz Przedszkole Katolickie. W 2014 roku stowarzyszenie uruchomiło internetowy portal społeczno-chrześcijański „Gwiazdka Cieszyńska”, będący w założeniu kontynuatorem papierowego czasopisma o tym tytule wydawanego do 1939 roku. Od 2019 roku jego asystentem kościelnym jest ks. Tomasz Sroka będący jednocześnie dyrektorem Katolickiego LO i Katolickiej SP w Cieszynie. Oprócz tego do statutowych działań towarzystwa zalicza się organizowanie wykładów, odczytów, kursów i szkoleń, organizowanie rekolekcji rodzinnych i środowiskowych oraz pielgrzymek, prowadzenie działalności wydawniczej, bibliotek oraz czytelni, organizowanie i wspomaganie innej działalności kulturalnej (m.in. przedstawień, występów chórów itp.), działalność charytatywna czy w końcu prowadzenie działalności gospodarczej w celu gromadzenia środków materialnych do finansowania podstawowych celów stowarzyszenia.

W latach 1873-1939 Dziedzictwo wydało ponad sto własnych pozycji książkowych i kilkadziesiąt kalendarzy o łącznym nakładzie szacowanym na 700 tys. – 1 mln egzemplarzy. Sztandarowe wydawnictwa (modlitewniki, śpiewniki czy literatura popularna) ukazywały się zazwyczaj w dużych nakładach (1 tys. – 10 tys. egzemplarzy) i były rozprowadzane również poza Śląskiem Cieszyńskim. Oprócz tego drukarnia stowarzyszenia wykonywała zlecenia dla wydawnictw krakowskich, poznańskich i warszawskich. Pierwszą wydaną przez Dziedzictwo książką była wydana w 1874 roku broszura ks. Ignacego Świeżego „O męstwie chrześcijańskim”. Prezes stowarzyszenia w pierwszym dwudziestopięcioleciu jego istnienia napisał, opracował bądź przetłumaczył dziewięć dzieł religijnych oraz napisał własną pracę o cieple. To właśnie literatury religijnej towarzystwo wydawało najwięcej. Duże znaczenie miało dla Dziedzictwa przekazanie przez ks. Jana Żmijkę praw wydawniczych do swojej przeróbki słynnego kancjonału ks. Antoniego Janusza. Ks. Teodor Janik umożliwił uzyskanie praw wydawniczych dzieł opracowanych przez jezuitów, w tym „Żywotów Pańskich” ks. Piotra Skargi. Od 1877 roku Dziedzictwo uczestniczyło w wydawaniu „Kalendarza Cieszyńskiego” drukowanego przez Karola Prochaskę, a w latach 1910–1920 wydawało samodzielnie „Kalendarz Dziedzictwa”. W czasie rewolucji 1905 roku wydano trzy broszurki ks. Jana Biłki o stosunku katolików do socjalizmu. Wydanie przez Dziedzictwo powieści Walentego Krząszcza („Janek” „Szkoła na pustkowiu” i in.) wprowadziło tego nauczyciela do grona poczytnych regionalnych pisarzy. W 1906 roku nakładem towarzystwa ukazało się cieszyńskie wydanie „Pana Tadeusza”. Podczas I wojny światowej Dziedzictwo wydawało polskie modlitewniki dla żołnierzy. W drukarni Dziedzictwa w dwudziestoleciu międzywojennym drukowane było kilka ważnych periodyków, m.in. kwartalnik „Zaranie Śląskie”, „Gwiazdka Cieszyńska”, „Rocznik Towarzystwa Tatrzańskiego – Beskid Śląski”, miesięcznik „Przyrodnik” czy „Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku”. W 1932 roku ks. Rudolf Tomanek wydał z papierów pośmiertnych ks. Józefa Londzina „Kościoły drewniane na Śląsku”. Ostatnią książką w 1939 roku był drukowany już podczas okupacji, modlitewnik „Chwalcie Pana” (wyd. 8, nakł. 10 tys. egzemplarzy). Tytuł ten nie ujrzał światła dziennego, gdyż cały nakład został skonfiskowany przez gestapo i przeznaczony na przemiał. W 1947 roku reaktywowane Dziedzictwo wydało ponownie zniszczony przez Niemców nakład „Chwalcie Pana” oraz „Wyrąbany chodnik” Gustawa Morcinka, którego maszynopis ocalono przed zniszczeniem.

• 
  Ustawy towarzystwa "Dziedzictwo błog. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku" (Cieszyn, 1905)
• 
  Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (Cieszyn, 1906)
• 
  Kalendarz Dziedzictwa błog. Jana Sarkandra na rok pański 1910 (Cieszyn)
• 
  Rudolf Tomanek, Dorobek półwiekowej działalności oświatowej Dziedzictwa (Cieszyn, 1924)

Jednym z najważniejszych dokonań Dziedzictwa było wydanie modlitewnika „Chwalcie Pana”, którego pierwsza edycja, zredagowana przez ks. Rudolfa Tomanka, ukazała się w 1909 roku. Był to początkowo przeznaczony dla młodzieży wyciąg z „Nowego Kancjonału” wydanego przez Dziedzictwo po raz pierwszy w 1905 roku. Poprzedni modlitewnik dla młodzieży, „Kancyonał katolicki mniejszy”, ukazał się w 1887 roku i na początku XX wieku był już mocno zdezaktualizowany. „Chwalcie Pana” wraz z kolejnymi wydaniami w coraz większym stopniu stawało się modlitewnikiem skierowanym do ogółu wiernych. Do 1931 roku ukazało się siedem wydań, w łącznym nakładzie 47 tys. egzemplarzy. Wydrukowane już po wybuchu II wojny światowej wydanie ósme zostało w całości zniszczone przez Niemców (10 tys. egzemplarzy). Wydawanie modlitewnika było kontynuowane po wojnie. W latach 1947 i 1950 kolejne dwie edycje (ósmą i dziewiątą) wydało w Cieszynie Dziedzictwo. Po likwidacji stowarzyszenia w 1950 roku kolejne wydania ukazywały się w Katowicach pod redakcją ks. Józefa Wrzoła, a następnie ks. Karola Tomali. Wydawcą była Kuria Diecezjalna w Katowicach, a następnie Księgarnia św. Jacka. Po reaktywacji Dziedzictwa w 1993 roku stowarzyszenie wróciło do wydawania modlitewnika – w 1994 roku ukazała się 23. edycja jeszcze pod redakcją ks. Karola Tomali. W 1996 roku ukazało się pierwsze wydanie „Chwalcie Pana” ze zmienionym podtytułem („Modlitewnik diecezji bielsko-żywieckiej”) pod redakcją księży Henryka Satławy i Cezarego Dulki. W 2017 roku ukazało się piąte wydanie nowej edycji modlitewnika w opracowaniu ks. Piotra Góry. W sumie w latach 1909–2017 modlitewnik „Chwalcie Pana” doczekał się 28 wydań.

• ks. Ignacy Świeży (1873-1897)
• ks. Jan Sikora (1897-1904)
• ks. Tomasz Dudek (1904-1925)
• ks. Józef Londzin (1925-1928)
• ks. Rudolf Tomanek (1928-1939)
• ks. Leopold Biłko (1939, 1945-1948)
• ks. Henryk Satława (1993-2014)
• ks. biskup Roman Pindel (2014-)

• Mirosław Fazan, Polskie życie kulturalne na Śląsku Cieszyńskim w latach 1842/1848-1920, Wrocław 1994
• Historia [Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra], https://dziedzictwo.org.pl/stowarzyszenie/historia [dostęp: 28.12.2018]
• Franciszek Halski, Wspomnienia cieszyńskiego drukarza, [w:] Z dziejów cieszyńskiego drukarstwa, red. Antoni Gładysz, Bielsko-Biała 1982
• Marta Kasprowska-Jarczyk, Dziedzictwo błogosławionego Jana Sarkandra dla Ludu Polskiego na Śląsku, http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Dziedzictwo_b%C5%82ogos%C5%82awionego_Jana_Sarkandra_dla_Ludu_Polskiego_na_%C5%9Al%C4%85sku#.E2.80.9EDziedzictwo_b.C5.82ogos.C5.82awionego_Jana_Sarkandra....E2.80.9D_po_1945_roku [dostęp: 28.12.2018]
• Franciszek Maroń, Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku. Przypomnienie i uzupełnienie, [w:] Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne, t. 13 (1980), s. 279-306
• Weronika Pawłowicz, Działalność wydawnicza „Dziedzictwo błogosławionego Jana Sarkandra” w Cieszynie w XIX wieku, [w:] Książka polska na Śląsku w drugiej połowie XIX wieku. Zarys problematyki, red. Maria Pawłowicz, Katowice 1994, s. 168-177
• Weronika Pawłowicz, „Dziedzictwo błogosławionego Jana Sarkandra” i jego działalność wydawnicza w latach 1901-1922, [w:] Książka polska na Śląsku w latach 1900-1922. Zarys problematyki, red. Maria Pawłowicz, Katowice 1994, s. 190-203
• Marzanna Pogorzelska, Dziedzictwo bł. Jana Sarkandra, [w:] Leksykon Polaków w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej, t. 4, red. Zenon Jasiński, Bogdan Cimała, Opole 2015
• Karol F. Sabath. Portret listami pisany, red. Wojciech Grajewski, Brenna 2017

• Dziedzictwo św. Jana Sarkandra
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. św. Melchiora Grodzieckiego w Cieszynie
• Katolicka Szkoła Podstawowa im. Świętej Rodziny w Cieszynie
• Katolickie Przedszkole im. Dzieciątka Jezus w Cieszynie
• Katolicka Szkoła Podstawowa im. św. Brata Alberta w Czechowicach-Dziedzicach
• Katolickie Przedszkole w Czechowicach-Dziedzicach
• Portal internetowy "Gwiazdka Cieszyńska"