Wikipedysta:Porcelanowa Straganiara/Mononim

Mononim – nazwa jednowyrazowa. Mononimy są na ogół preferowane przez celebrytów o dostatecznym statusie, aby można ich było zidentyfikować właśnie w ten sposób^[1]. W niektórych przypadkach mononim zostaje wybrany przez osobę, której pierwotnie nadano zarówno imię, jak i nazwisko. W innych przypadkach może decydować o tym na przykład zwyczaj kraju. W przypadku postaci historycznych może to być jedyne imię, które przetrwało i jest znane do dziś.

Większość Afgańczyków nie ma nazwiska; brak nazwiska powszechny jest również w Bhutanie, Indonezji, Birmie i na południu Indii^[2].

Struktura osobistych, nierodowych mian człowieka różniła się w zależności od ducha czasu lub od położenia geograficznego. W niektórych społeczeństwach osoby występowały pod mononimem, nadawano im tylko jedno imię. Alulim, pierwszy król Sumeru, jest jednym z najwcześniejszych znanych imion; Narmer, faraon starożytnego Egiptu jest tego innym znanym przykładem. Ponadto imiona biblijne, takie jak Mojżesz czy Abraham, były mononimami, podobnie jak imiona w kulturach otaczających Żyzny Półksiężyc.

Starożytne greckie imiona, takie jak Herakles, również podążają za wzorcem, wraz z epitetami używanymi później przez historyków (na miarę nazwiska), aby uniknąć nieporozumień, jak w przypadku Zenona z Kition i Zenona z Elei; podobnie nazwiska patronimiczne lub inne szczegóły biograficzne (takie jak miasto pochodzenia lub inne miasto, z którym dana osoba była związana, dzielnica, zawód) były używane do określenia, o kim mówiono, ale szczegóły te nie były uważane za część mienia człowieka.

Słynne postaci starożytnego Rzymu występujące pod mononimem to: Herkules, Tyberiusz, Kaligula, Klaudiusz i Neron. Odejście od tego zwyczaju nastąpiło na przykład wśród Rzymian, którzy w okresie republiki i przez cały okres trwania cesarstwa używali wielu nazw: męskie imię obywatela składało się z trzech części (było to najpowszechniejsze wśród klasy wyższej, podczas gdy inni zwykle mieli tylko dwie nazwy): praenomen (imię), nomen (nazwisko rodowe) i cognomen (przydomek) – nomen i cognomen były prawie zawsze dziedziczne^[3].

Mononimy w innych kulturach starożytnych obejmują celtycką królową Boudikę i numidyjskiego króla Jogurtę, jednakże zapisy historyczne niektórych z tych postaci są skąpe lub całkowicie opierają się na dokumentacji osób spoza kultury danej osoby, więc możliwe jest, że takie postacie mogły mieć inne miana w ich własnej kulturze, które wraz z biegiem historii zostały zagubione.

Europa[edytuj | edytuj kod]

We wczesnym średniowieczu mononimia powoli zanikała, a północna i wschodnia Europa zachowała tę tradycję dłużej niż miało to miejsce na południu; przykładem jest Edekon, wschodniogermański wódz, którego syn rządził Włochami jako Odoaker (w języku angielskim Flavius Odoacer). Pod koniec tego okresu powszechne stały się nazwiska: na przykład Edmunt II (w języku angielskim Edmund Ironside), rządził Anglią (chociaż Ironside był epitetem dodanym później, w trakcie jego życia), Brian Śmiały był wielkim królem Irlandii, Kenneth MacAlpine zjednoczył Szkocję, nazwiska zaczęły obowiązywać nawet w Skandynawii. Badacz i teolog holenderskiego renesansu Erazm z Rotterdamu (w języku angielskim Erasmus) jest późnym przykładem mononimii; choć czasami nazywany „Desideriusem Erasmusem” lub (tak jak właśnie w języku polskim) „Erazmem z Rotterdamu”, został ochrzczony jedynie jako „Erazm”, po męczenniku Erazmie z Formii.

Kompozytorzy późnośredniowiecznej muzyki w stylach ars nova i ars subtilior byli często znani pod mononimem – prawdopodobnie dlatego, że ich imiona były przydomkami – tacy jak: Borlet, Egardus, Egidius, Grimace, Solage, Trebor^[4].

Ameryka[edytuj | edytuj kod]

Pomiędzy przybyciem Krzysztofa Kolumba do Nowego Świata a końcem XIX wieku większość rdzennej ludności obu Ameryk była mononimiczna. Przykłady obejmują: Montezuma (Meksyk, 1398–1469), Anacaona (Haiti, 1464–1504), Agüeybaná I (Puerto Rico, zm. 1510), Diriangén (Nikaragua, zm. 1523), Urakka Fernández (w języku angielskim Urracá) (Panama, zm. 1531), Guamá (Kuba, zm. 1532), Atahualpa (Peru, 1497–1533), Lempira (Honduras, zm. 1537), Lautaro (Chile, 1534–1557), Tamanaco (Wenezuela, zm. 1573), Pocahontas (Stany Zjednoczone, 1595–1617), Auoindaon (Kanada, fl. 1623), Cangapol (Argentyna, fl. 1735) i Tecumseh (Stany Zjednoczone, 1768–1813).

Wyjątkowo, dyplomata Cornplanter otrzymał zarówno mononim w języku Seneca (Kaintwakon, mniej więcej „siewca kukurydzy”) od matki oraz imię i nazwisko (John Abeel) od ojca i używał obu tych mian przez całe życie. Jego późniejsi potomkowie, tacy jak Jesse Cornplanter, używali „Cornplanter” jako nazwiska rodowego zamiast „Abeel”.

W XIX wieku większość wodzów zaangażowanych w Wojny Apaczów miała po narodzinach nadane jedynie imię, a niektórzy zastąpili je mononimami: Geronimo (nazwany po narodzinach jako Goyaałé), Victorio (nazwany po narodzinach jako Beduiat), Cochise i tak dalej.

Zachód[edytuj | edytuj kod]

Na Zachodzie mononimia, a także jej używanie przez członków rodziny królewskiej w połączeniu z tytułami szlacheckimi, były przede wszystkim przywilejem znanych osób, takich jak wybitni pisarze, artyści, muzycy i sportowcy.

Kategoria:Semantyka