Bitka na Jelovoj gori
| Bitka na Jelovoj gori | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata | |||||||
 Peta krajiška divizija u pokretu za neprijateljem na Ravnoj gori avgusta 1944. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Partizani |
 Četnici SDK | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Peko Dapčević Vaso Jovanović Đoko Jovanić |
Dragoljub Mihailović Dragoslav Račić Nikola Kalabić Predrag Raković | ||||||
| Uključene jedinice | |||||||
| Prvi proleterski korpus | Četvrta grupa jurišnih korpusa | ||||||
Bitka na Jelovoj gori je bila velika bitka između partizana i četnika na prostoru od Valjeva do Požege, sa ciljem da se zaustavi prodor partizana iz Bosne i Sandžaka u Srbiju. Tu, na Jelovoj gori, vođena je glavna bitka za prodor NOVJ u Srbiju.[1]
U bici na Jelovoj gori partizanski Prvi proleterski korpus razbio je 9. septembra 1944. četničku glavninu.[2] U iznenadnim i teškim noćnim borbama oko Jelove gore, snage NOV su razbile četnike, naročito one pod komandom Predraga Rakovića.[3]
Nakon bitke na Jelovoj gori, Draža Mihailović i njegove jedinice prestali su biti politički i vojni faktor u Srbiji.[4]
Ubrzo nakon bitke je usledilo oslobođenje Valjeva.[5]
Prvi i Dvanaesti korpus NOVJ su posle uspešne Durmitorske operacije polovinom avgusta prodrli u Srbiju. 1. proleterska divizija je razbila Bugare na Palisadu 27. avgusta, i, odbacivši četnike, nastavila prodor uz asistenciju 37. sandžačke divizije. 6. lička divizija je za to vreme vodila iscrpljujuće zadržavajuće borbe na Durmitoru. Nedelju dana nakon 1. proleterske, i 6. lička divizija se manevrom izvukla iz nemačkog pritiska i, prešavši Lim, pridružila se 1. diviziji. Time je nemačka ideja razbijanja udarne snage NOVJ i izgradnje zaprečne linije na Limu definitivno kompromitovana. Ove partizanske jedinice uspele su za samo deset dana, od 20. avgusta do 1. septembra 1944., da izbile na liniju Užice-Požega. Tokom poslednjih dana avgusta i početkom septembra iz Crne Gore, Sandžaka i Bosne ušlo je još šest divizija NOVJ, pa je u tom trenutku u Srbiji bilo četrnaest divizija NOVJ i znatan broj samostalnih odreda.[6] Stupanjem dobrovoljaca i bivših četnika u partizane i regrutacijom, neke divizije su se utrostručile.[6]
Glavnina četnika je avgusta 1944. bila angažovana u centralnoj Srbiji pokušavajući da zadrži partizanski prodor nakon Topličko-jablaničke operacije. Kada je postalo jasno da će novi udar partizana krenuti iz Sandžaka i Bosne, te četničke jedinice su pozvane natrag u zapadnu Srbiju.[6] Dragoljub Mihailović je, u skladu sa novonastalom situacijom, 1. septembra 1944. godine objavio opštu mobilizaciju. Iako je 26. VIII kralj Petar II otpustio Mihailovića iz službe, ovaj je na desetine hiljada vojnih obveznika iz Srbije naterao u svoje jedinice, lažno se predstavljajući za priznatog Savezničkog vođu i neosnovano se pozivajući na zakletvu koju su vojnici položili kralju. No, broj ljudi koji su se odazvali Mihailovićevom pozivu je bio razočaravajući po Mihailovića.[6]
Dana 6. septembra u Pranjanima je donet proglas o objedinjavanju svih nacionalnih snaga (četnika, ljotićevaca i nedićevaca).[7]
.jpg)
Početni raspored četničkih snaga bio je sledeći:
Nikola Kalabić sa svojim korpusom na pravcu koji izvodi ka Vardi kod same Varde.
Požeški korpus na Drmanovini, u blizini Kosjerića. Za njim, u rezervi, bio je Cerski korpus i Dragoslav Račić sa svojim štabom.
Prema Jelovoj gori, sa pravca sela Ribaševine, bio je upućen Šesti jurišni korpus, koji je bio podišao Jelovoj gori i bez kontakta sa partizanima tu i zanoćio.
Major Dragoslav Račić bio je komandant svih operacija u ulozi komandanta Četvrte grupe jurišnih korpusa.
U toku 8. septembra, još od jutra, Šesti jurišni korpus JVuO produžava podilaženje Jelovoj gori, ubrzo dolazi u dodir sa partizanima i prelazi u napad. Partizani su bili Jelovu goru poseli i utvrdili se na njoj.[8]
Do odlučujuće bitke je došlo između 1. proleterske i delova 6. ličke divizije protiv glavnine četnika je došlo 9. septembra. Četnici su pretrpeli teške gubitke i naterani su u bekstvo. Dragoljub Mihailović i četnička Vrhovna komanda su se povlačile u pravcu Maljena, Povlena i Suvobora i time otvorili put partizanima prema Valjevu.[9]
Borci 3. ličke brigade su nastupali preko Maljena 11. septembra kada su ugledali četničku kolonu sa volovskim zapregama koja se kretala od Planinice ka Brežđu. Ne znajući da se u koloni nalazi Dragoljub Mihailović, četnička Vrhovna komanda, Centralni nacionalni komitet i američka vojna misija, partizani su krenuli u napad. Jedan deo brigade je upućen da preseče odstupanje četnicima, drugom delu je upućen da zauzme položaje za napad sa začelja, a glavnina brigade je ostala u centru. Glavnima brigade je pomislila da su partizani koji trče da zauzmu položaje zapravo četnici u begu, pa je otvorila vatru na njih. Ovo je uzbunilo četnike koji su počeli da napuštaju svoju kolonu i beže prema Mionici. Izvestan broj četnika je ostao u koloni, ali su oni brzo savladani. Tako su partizanima u ruke pale arhive četničke Vrhovne komande i Centralnog nacionalnog komiteta.[10]
Partizani su nastavili da gone ovu grupu četnika i 13. septembra opkolili su Mihailovića na sektoru Divci—Mionica. Našavši se u vrlo opasnoj situaciji, Mihailović je radiom pozvao u pomoć Kostu Mušickog, komandanta SDK. Mušicki je telefonom naredio delovima Prvog puka SDK iz Valjeva da krenu Mihailoviću u pomoć. Ljotićevci su stigli u poslednji čas i znatno pomogli četnicima i Mihailoviću da se izvuku iz partizanskog obruča i uz ljotićevsku pratnju nemačkim automobilima upute prema Koceljevi.[9][11]
Partizani su 14. septembra napali osovinski garnizon u Valjevu i oslobodili ga do 18. septembra.
Još u toku bitke, 12. septembra 1944. kralj Petar II Karađorđević je preko radija BBC pozvao sve četničke jedinice pristupe u partizane.[6]
Kapetan Miloš Marković, komandant Požeškog korpusa JVuO, u pismu jednom saborcu, neposredno nakon poraza (9. septembar 1944), pominje „veliku tragediju” na Jelovoj gori:
Juče i danas smo vodili krvavu borbu sa crvenima na Jelovoj gori... Doživeli smo veliku bruku i poraz. Crveni su nas tako razbili da sada ne znam gde se ko nalazi. Pored mene je bio i Acin korpus (6. jurišni korpus Aleksandra Miloševića, nap.), a gde je sada i da li uopšte postoji – ne znam... Ljudi su se kukavički razbežali. Komunisti su nas presretali i tukli. Jedva sam glavu izvukao... Izgleda da je došlo ono čega sam se plašio i o čemu smo nas dvojica u Ježevici razgovarali... Komunisti uzimaju vlast.[12][13]
U bici na Jelovoj gori, partizani su naneli su potpun poraz četničkim snagama, čime su Nemci ostali bez glavnog oslonca tokom bitke za Srbiju. Tokom gonjenja četnika, partizani su 13. septembra opkolili njihovu Vrhovnu komandu. Prvi puk SDK je uspeo da spreči da partizani ne zarobe Mihailovića, ali su partizani uspeli da zaplene kompletnu arhivu Vrhovne komande. Posle poraza na Jelovoj gori većina četničkih jedinica se prebacila u Bosnu. Sam Mihailović je prešao preko Drine u Bosnu kod Badovinaca krajem septembra 1944.
- ↑ https://znaci.org/00001/11_75.htm
- ↑ Oslobođenje Beograda: Naši tragični, slavni i veliki dani
- ↑ https://znaci.org/00001/11_73.htm
- ↑ Oslobođenje Beograda: Naši tragični, slavni i veliki dani
- ↑ https://znaci.org/00001/1_16.htm
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Tomasevich 1975
- ↑ Višnjić 1984: str. 250
- ↑ https://znaci.org/00001/11_75.htm
- ↑ 9,0 9,1 Stefanović 1984: str. 287
- ↑ Orlović 1990: str. 424
- ↑ Orlović 1990: str. 424–425
- ↑ Višnjić 1984: str. 307
- ↑ Radanović 2015: str. 245
- OSLOBODILAČKI RAT NARODA JUGOSLAVIJE - knjiga 2.
- Višnjić, Petar. BITKA ZA SRBIJU (1. knjiga).
- Vuksanović, Miloš (1981). PRVA PROLETERSKA BRIGADA. Beograd - Podgorica: Narodna knjiga—ISI —Pobjeda.
- PRVA PROLETERSKA BRIGADA - ILUSTROVANA MONOGRAFIJA. Zagreb: Globus. 1984.
- PRVA PROLETERSKA BRIGADA - ZBORNIK SEĆANJA (knjiga 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod JNA "Vojno delo".
- Popović, Jovo. PRVA LIČKA PROLETERSKA BRIGADA "MARKO OREŠKOVIĆ".
- Orlović, Ðorde. DRUGA LIČKA PROLETERSKA BRIGADA.
- DRUGA LIČKA PROLETERSKA BRIGADA - SJEĆANJA BORACA.
- Trikić, Savo. TREĆA KRAJIŠKA PROLETERSKA BRIGADA.
- TREĆA KRAJIŠKA BRIGADA - ZBORNIK SJEĆANJA, knjiga 3. Beograd: Odbor sekcije boraca Treće proleterske krajiške brigade. 1985.
- TREĆA KRAJIŠKA BRIGADA - ZBORNIK SJEĆANJA.
- TREĆA LIČKA BRIGADA - SJEĆANJA BORACA.
- Radošević, Todor. TRINAESTA PROLETERSKA BRIGADA "RADE KONČAR".
- Orlović, Ðorde. ŠESTA LIČKA PROLETERSKA DIVIZIJA "Nikola Tesla".
- ŠESTA PROLETERSKA DIVIZIJA. Zagreb: Epoha. 1964.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
