ข้ามไปเนื้อหา

เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา)

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
เจ้าพระยามหาเสนา
(บุญมา)
สมุหพระกลาโหม
ดำรงตำแหน่ง
พ.ศ. 2352 - ?
กษัตริย์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
ก่อนหน้าเจ้าพระยามหาเสนา (ปิ่น)
ถัดไปเจ้าพระยาวงศาสุรศักดิ์ (แสง วงศาโรจน์)
เสนาบดีกรมพระนครบาล
ดำรงตำแหน่ง
พ.ศ. 2337 - 2352
กษัตริย์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
ก่อนหน้าพระยายมราช (บุนนาค)
ถัดไปเจ้าพระยายมราช (น้อย บุณยรัตพันธุ์)
ข้อมูลส่วนบุคคล
เกิด
บุญมา
ศาสนาพุทธ
บุพการี
ตระกูลวงศ์เฉกอะหมัด

เจ้าพระยามหาเสนา ชื่อเดิม บุญมา เป็นสมุหกลาโหมในช่วงต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นแม่ทัพในสงครามพม่าตีเชียงใหม่ พ.ศ. 2340 และ 2345

เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) เกิดในสมัยอยุธยา เป็นบุตรของพระยาจ่าแสนยากร (เสน) ซึ่งดำรงตำแหน่งเป็นที่จักรีวังหน้าฯในกรมพระราชวังบวรฯเจ้าฟ้ากรมขุนพรพินิต มารดาคือท่านผู้หญิงพวงแก้ว ธิดาของเจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ (ขุนทอง)[1] เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) มีพี่สาวร่วมมารดาเดียวกันสามคนชื่อว่า เป้า แป้น และทองดี[2][1]และมีพี่น้องต่างมารดาคนหนึ่ง คือเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) พระยาจ่าแสนยากร (เสน) ได้นำบุตรชายทั้งสองของตน คือนายบุญมาและนายบุนนาค เข้ารับราชการในกรมพระราชวังบวรฯ โดยนายบุญมาได้รับแต่งตั้งเป็นหลวงมหาใจภักดิ์ นายเวรมหาดเล็กวังหน้าฯ และนายบุนนาคเป็นนายฉลองไนยนาถ เมื่อพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศสวรรคตในพ.ศ. 2301 กรมพระราชวังบวรฯเจ้าฟ้าอุทุมพรจึงขึ้นครองสิริราชสมบัติเป็นสมเด็จพระเจ้าอุทุมพร พระยาจ่าแสนยากร (เสน) บิดาของหลวงมหาใจภักดิ์ (บุญมา) และ นายฉลองไนยนาถ (บุนนาค) ได้รับการแต่งตั้งเป็นเจ้าพระยามหาเสนาสมุหกลาโหม เป็นที่รู้จักในนามว่า”เจ้าคุณกลาโหมวัดสามวิหาร” จากนิวาสสถานซึ่งอยู่บริเวณวัดสามวิหารในกรุงศรีอยุธยา

หลังจากการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่สองในพ.ศ. 2310 พี่สาวทั้งสามของนายบุญมาถูกกวาดต้อนไปพม่า[2] นายบุญมาเดินทางลี้ภัยไปอาศัยที่เมืองเพชรบูรณ์ นายบุญมาเข้ารับราชการอีกครั้งในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ดำรงตำแหน่งเป็นพระพลเมืองเพชรบูรณ์ อยู่กับพระยาเพชรบูรณ์ (ปลี) ต่อมาเมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกเสด็จขึ้นครองราชสมบัติในพ.ศ. 2325 นายบุญมาได้รับการแต่งตั้งให้เป็นที่พระยาตะเกิง[3] จางวางกรมพระแสงปืนซ้าย ต่อมาในพ.ศ. 2337 เมื่อพระยายมราช (บุนนาค) เลื่อนขึ้นเป็นเจ้าพระยาอรรคมหาเสนาสมุหกลาโหม พระยาตะเกิง (บุญมา) จึงได้เลื่อนขึ้นเป็นพระยายมราช เสนาบดีกรมพระนครบาล

พระเจ้าปดุงแห่งราชวงศ์โก้นบองของพม่า ต้องการที่จะนำหัวเมืองล้านนาเข้าสู่การปกครองของพม่าอีกครั้ง จึงส่งทัพเข้าโจมตีและล้อมเมืองเชียงใหม่สองครั้ง ในพ.ศ. 2340 และพ.ศ. 2345 ทั้งสองครั้งพระยายมราช (บุญมา) ได้ติดตามพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ ยกทัพฝ่ายพระราชวังหลวงขึ้นไปช่วยพระยากาวิละป้องกันเมืองเชียงใหม่[4] ในครั้งเมื่อยกทัพไปช่วยเมืองเชียงใหม่ในพ.ศ. 2345 นั้น ด้วยเหตุบางประการทัพของกรมหลวงเทพหริรักษ์ฯและพระยายมราชรั้งรอล่าช้าตามหลังทัพของฝ่ายพระราชวังบวรฯ[5] กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทจึงทรงมีพระราชบัณฑูรให้กรมหลวงเทพหริรักษ์ฯ พระยายมราช และเจ้าอนุวงศ์ ยกทัพไปตีเมืองเชียงแสนจากพม่าให้ได้เพื่อเป็นการปรับโทษ[4] นำไปสู่สงครามเชียงแสนในพ.ศ. 2347 พระยายมราช (บุญมา) ติดตามเสด็จกรมหลวงเทพหริรักษ์ยกทัพเข้าโจมตีเมืองเชียงแสน แต่ทัพฝ่ายกรุงเทพฯประสบปัญหาไพร่พลล้มป่วยขาดแคลนเสบียงอาหารจึงถอยทัพออกมาก่อน[4] ต่อมาพระยาอุปราชน้อยธรรมแห่งเชียงใหม่จึงสามารถเข้ายึดเมืองเชียงแสนได้ มีการกวาดต้อนชาวเมืองเชียงแสนออกเป็นห้าส่วน แบ่งให้กรุงเทพฯหนึ่งส่วน กรมหลวงเทพหริรักษ์ทรงจัดให้ชาวเชียงแสนเหล่านั้นไปอยู่ที่เมืองสระบุรีและเมืองราชบุรี เมื่อทัพกลับถึงกรุงเทพแล้ว พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าฯทรงขัดเคือง[4] ด้วยเหตุว่าทัพกรุงฯนั้นกลับลงมาจากเชียงแสนนั้นกลับมาเปล่าไม่ได้ราชการสิ่งใด จึงมีพระบรมราชโองการให้จำกรมหลวงเทพหริรักษ์และพระยายมราชไว้ที่ทิมดาบชั้นนอกไว้สี่วัน เมื่อคลายพระพิโรธแล้วจึงให้กรมหลวงเทพหริรักษ์และพระยายมราชให้พ้นโทษออกมา

เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยเสด็จขึ้นครองราชสมบัติในพ.ศ. 2352 ทรงแต่งตั้งพระยายมราช (บุญมา) ขึ้นเป็นเจ้าพระยามหาเสนาที่สมุหกลาโหม[6] เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) ถึงแก่อสัญกรรมในรัชกาลที่ 2[3]

เจ้าพระยามหาเสนา (บุญมา) ปรากฏบุตรดังนี้;[2]

ภรรยาชื่อ ไตร

  • ธิดาชื่อ แข
  • บุตรชื่อ เขียน

ทั้งสองคนข้างต้นนี้ถูกกวาดต้อนไปพม่าหลังเสียกรุงศรีฯ[2]

ภรรยาชื่อ ท่านผู้หญิงเป้า

  • เจ้าจอมทรัพย์ ในรัชกาลที่ 1
  • พระยาอภัยพิพิธ (กระต่าย)

ภรรยาชื่อ ท่านผู้หญิงไข่

  • บุตรชื่อ ม่วง
  • พระยาเพชรบูรณ์ (นุช)

อ้างอิง

[แก้]
  1. 1.0 1.1 "วงศ์เฉกอะหมัด". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-06-24. สืบค้นเมื่อ 2021-06-21.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 ลำดับสกุลเก่าบางสกุลภาคที่ ๓: สกุลเฉกอหมัด ฉะบับเจ้าพระยาทิพากรวงศ์. พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระตำรวจเอก เจ้าพระยาราชศุภมิตร (อ๊อด ศุภมิตร) ณ เมรุวัดเบญจมบพิตร เมื่อปีมะเมีย พ.ศ. ๒๔๘๓.
  3. 3.0 3.1 สมมตอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งเจ้าพระยาในกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพ : กรมศิลปากร, 2545.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 ทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑. พิมพ์ครั้งที่ ๖.
  5. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา. พงษาวดารเรื่องเรารบพม่า ครั้งกรุงธน ฯ แลกรุงเทพ ฯ.
  6. ดำรงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา.. พระราชพงษาวดาร กรุงรัตนโกสินทร รัชกาลที่ ๒. ฉบับพิมพ์ครั้งแรก ปีมโรงอัฐศก พ.ศ. ๒๔๕๙; พิมพ์ที่โรงพิมพ์ไทย ณสพานยศเส