Neidio i'r cynnwys

Y Diafol yng Nghymru

Oddi ar Wicipedia
Salem gan Sydney Curnow Vosper; dywedir fod y Diafol i'w weld yn siôl yr hen wraig.[1]

Mae gan y Diafol Cristnogol, a elwir hefyd yn Andras neu Y Fall yng Nghymru, le pwysig o fewn llên gwerin Cymru. Hyd y bedwaredd ganrif ar bymtheg credai nifer o'r bobl wledig i'r Diafol fyw ym mynyddoedd Canolbarth Cymru, a'i fod yn gallu cymryd amryw o ffurfiau.[2]

Golwg a phresenoldeb

[golygu | golygu cod]

Dywed bod y Diafol yn ddu neu'n dywyll iawn ac yn cymryd ffurf dyn gyda chyrn a charnau hollt neu anifail du, megis gafr, cigfran, ci, ceiliog, ceffyl, mochyn, neu ddafad. Dywed weithiau ei fod yn gallu cymryd unrhyw ffurf, ar wahân i ddafad wen. Weithiau, ymddangosodd fel pysgodyn, pêl o dân, neu garreg fawr yn rholio i lawr bryn, neu hyd yn oed fel rhywbeth dychrynllyd ond di-lun. Dywed hefyd i'r Diafol gymryd ffurf gof wrth ei waith, wrth yr eingion neu'n gofalu am dân, ac yn gwneud pedolau, bolltau, a sychau erydr.[2]

Dywedir iddo ymweld yn aml â ffyrnau'r gof, gweundiroedd, corsydd, llethrau anghyfannedd mynyddoedd, croesffyrdd, bylchau cul, a dyfnentydd.[3]

Ofergoelion

[golygu | golygu cod]

Ceir llawer o ofergoelion am y Diafol yng Nghymru: gwas y neidr yw ei negesydd, y lindysyn yw ei gath, y gellysgen yw ei bwysi, barf yr hen ŵr yw ei edau, y cnwpfwsogl yw ei grafanc, y fflamgoed yw ei laeth, y palmatum yw ei law, y Scabiosa Succisa yw ei fustl, a'r tegeirian gwyllt yw ei fasged. Os yw'n bwrw glaw tra bo'r haul yn tywynnu, dywed bod y Diafol yn curo'i wraig. Os oes tarannau tra bo'r lleuad yn tywynnu, dywed bod y Diafol yn curo'i fam.[2]

I atal y Diafol rhag dod i mewn i'w cartrefi, arferai pobl wyngalchu stepiau eu drysau. Ar un adeg, bu'r gynulleidfa yn poeri pan dywedwyd enw'r Diafol yn yr eglwys.[2] Gwrthoda pobl i gladdu'r meirw ar ochr ogleddol y fynwent, gan gredu yr oedd y Diafol yn hawlio'r holl tir ar ochr ogleddol adeiladau. Dywed bydd adeiladau yn syrthio tua'r gogledd ar Ddydd y Farn, a bydd y Diafol yna'n eu cymryd.[3]

Credir taw dulliau'r Diafol o feddu eneidiau oedd hunllefau a deliriwm.[3]

Straeon

[golygu | golygu cod]

Yn aml mewn straeon am y Diafol, caiff ei dwyllo neu ei frifo gan bobl. Yn ôl un stori o'r Canolbarth, cafodd y Diafol ei gau mewn tŵr, gyda chaniatâd i adael o ben y tŵr ond dim ond os oedd yn esgyn un gris y diwrnod. Roedd 365 o risiau ac felly cymerodd holl flwyddyn iddo ddianc. Yn Sir Forgannwg, dywed i Sant Quinton gloffio'r Diafol ar fryn ger Llanfleiddan a'i roi mewn poen am dri niwrnod. Hyd heddiw gelwir dau farc ar lethrau'r bryn yn Badell Pen-glin Dde'r Diafol a Troed Chwith y Diafol.[3]

Yn ôl stori o Geredigion, dieithryn golygus oedd y Diafol a ymwelodd â thafarn gan gynnig gêm o gardiau. Wedi i rywun ddweud enw Iesu Grist, diflannodd lan y simne megis pelen dân.[3]

Prentisiaid

[golygu | golygu cod]

Dywed i'r Diafol gadw ei brentisiaid, yn aml pump, saith, neu naw ohonynt, mewn ardaloedd amddifad ar draws Cymru. Yn ôl amodau eu cyflogaeth, bu'r olaf ohonynt i orffen ddysgu ei grefft yn cael ei ddal gan y Diafol cyn iddo allu dianc. Un tro roedd tri phrentis ar fin gadael, pan dywedodd y Diafol i un ohonynt aros. Pwyntiodd y prentis at ei gysgod gan ddatgan, "Dyna'r un olaf!" Roedd rhaid i'r Diafol dderbyn hyn a bu'r prentis heb gysgod am weddill ei fywyd.[3]

Gofaint

[golygu | golygu cod]

Honodd gof o'r Gogledd iddo ddenu'r Diafol i'w ffwrn a morthwylio'i droed dde ar yr eingion a'i gloffio am byth. Ym Mhowys a Sir Forgannwg ceir straeon tebyg am ofaint yn taflu magl haearn am ben y Diafol, ei dynnu i'r eingion, a'i gloffio.[3]

Lleoedd â chysylltiad â'r Diafol

[golygu | golygu cod]
Eglwys Llangyfelach

Dywed bod gan Eglwys Llangyfelach dŵr ar wahân wedi i'r Diafol geisio'i ddwyn, gan ei fod yn genfigennus o Sant Cyfelach. Gorfododd Cyfelach y Diafol i ollwng y tŵr cyn iddo ddianc.[4]

Pont ap Hywel oedd enw gwreiddiol Pont-y-pŵl. Dywed i Dafydd ap Hywel gwrdd âr Diafol ger yr afon a thynnwyd rhaf ar draws y dŵr i bennu pwy fyddai'n gorfod codi pont drosti. Enillodd Dafydd yr ornest a bu'n rhaid i'r Diafol adeiladu pont garreg.[4]

Yn ôl chwedl am Bontarfynach, adeiladwyd y bont wreiddiol gan y Diafol ar yr amod bydd yn derbyn enaid y creadur cyntaf i groesi'r bont, a hynny oedd ci yn siaso torth grwn o fara.[5]

Saif Coeten y Diafol, carreg 7 troedfedd o uchder a 5 troedfedd o led, yng nghanol cae i orllewin Eglwys Llanfihangel Rogiet, Sir Fynwy. Yn ôl chwedl cafodd ei thaflu o Portishead, Gwlad yr Haf, neu le arall ar ochr draw Môr Hafren gan y Diafol mewn dig.[6]

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. (Saesneg) Nostalgic image still fascinates, a hundred years on. Western Mail. WalesOnline.co.uk (16 Hydref 2010).
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 Barber (1982), t. 147.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 Barber (1982), t. 148.
  4. 4.0 4.1 Barber (1982), t. 150.
  5. Barber (1982), t. 153.
  6. Barber (1982), t. 157.

Ffynhonnell

[golygu | golygu cod]
  • Barber, C. Mysterious Wales (Newton Abbot, David & Charles, 1982).