Soratra

Ny soratra dia fomba fametrahana an-tsary ny feon' ny fiteny iray, amin' ny alalan' ny endri-tsoratra soratana na natao sary (eo amina taratasy, ohatra), hahafahana mifanakalo fampahalalana haingana kokoa ary tsy mila ny feon' olombelona. Manasaraka ny vanim-potoana talohan' ny Tantara sy ny vanim-potoan' ny Tantara ny fotoana namoronana ny soratra.

Ny endri-tsoratra voalohany indrindra fantatra amin' izao tontolo izao dia endri-tsoratra hierôglifika hita tany Abydos (400 km miala ao Kahira, Ejipta) eo amina vilany tany hita tanaty fasana mpanjaka taloha. Tamin' ny taona 3400 tal JK ireo soratra ireo no nosoratana. Taona maromaro taty aoriana, Nipoitra ny soratra miendri-pantsika^[1] an' ny Someriana, tamin' ny taona 3300 tal JK teo ho eo.

Ny fanoratana, hoy i Wells, dia fahafahana "mametraka fifanekena sy lalàna ary ny didy."

Ny lôgôgrama dia soratra maneho hevitra na zavatra. Betsaka ny lôgôgrama^[2] ilaina rehefa handika an-tsoratra fiteny iray, ary ny olana lehibe amin' ny soratra lôgôgrafika dia ny fianarana azy mandritra ny taona maro dia maro. Tombontsoa lehibe anefa no azo rehefa avy nianatra an' ilay soratra. Ny olana lehibe kosa amin' ny soratra lôgôgrafika, dia izy ireo tsy afaka maneho feo misaraka.

Ny soratra lôgôgrafika mbola ampiasaina ankehitriny dia ny soratra sinoa (sinôgrama) ampiasain'ny fiteny sinoa ary fiteny japoney.

Ny silabera dia soratra maneho vanin-teny. Noho izany izay soratra ampiasain' ny fiteny rehetra mampiasa silabera dia renifeo arahana zanapeo iray. Tsy voatery manaraka ny zanapeo. Ao anaty silabera dia tarehin-tsoratra iray ny vanin-teny iray: tsy misy fifandraisana amin' ny vanin-teny ki izao ohatra ny vanin-teny ka, miavaka noho ny fisian' ny a ny vanin-teny ka ary ny soratra k, raha misy, dia tsy hanana fifandraisana amin' ireo vanin-teny voatono taloha ireo.

Rehefa mora ny firafitra ara-banin-tenin' ny fiteny mampiasa silabera, ny silabera no tsara ampiasaina: ny fiteny japôney ohatra dia mampiasa silabera miaraka amin' ny soratra lôgôgrafika. Ny fiteny nampiasa na mampiasa silabera dia ny Lineary B, ny fiteny grika mikenianina, ny fiteny tsalakia ary ny fiteny njuka.

Misy zavatra tsy ampy anatin'ity fizaràna ity. Ilaina mandray anjara ianao !

Efa maherin' ny dimy arivo taona izay ny soratra no ampiasain' ny olombelona, samihafa avokoa ny endriny araka ny toerana nipoirany, ny sivilizasuiona izay mahay mamboly efa hatry ny ela ary izay efa mipetraka anaty tanàna no nanomboka namorona ny soratra: tany Ejipta nanomboka tamin' ny 3400 tal JK, tany Mezôpôtamia tamin' ny 3300 tal JK, tany Kipra tamin' ny 2200 tal JK, tany Kreta tamin' ny 1900 tal JK, tany Sina tamin' ny 1400 tal JK ary tany Amerika Afovoany tamin' ny 900 tal JK. Ireo soratra ireo no loharanon' ny endri-tsoratra rehetra izay fantatra ary ampiasaina amin' izao fotoana izao.

Ireo no mety antony namoronana ny soratra: nilaina ny fifanekena rehefa mifanalavitra ny toerana misy ny mpivarotra sy ny mpividy. Ilay fifanekena dia mbola tany poakaty misy vatokely, manana endrika telo: kibory sy kitsoloha ary varingarina. Ampifanampiana ireo endrika telo ireo hanononana ny zavatra natakalo. Rehefa misy tsy manaiky dia vakiana ilay bola maina nametrahana ilay sonia ary ampitahaina amin' ny isan' ny vatokely ny isan' ny entana voatitra.

Noho ny fifanakalozana mihasarotra, mbola notazonina ihany ilay vatokely fa, mba hitadidiana ny fifanekena, nasiana sarisary eo amin' ilay bola poakaty mbola mando, mba hanoroana ny votoatin' ilay bola. Ampiasiana ny kalama, kibaikely hanoratana ny endrika eo amin' ilay bola.

Taona vitsivitsy taty aoriana dia nivadika ho takelaka tanimanga tsotra izao ilay bola, ary soratra fotsiny sisa no apetraka.

• ((fr)) L'aventure des écritures, BNF
• ((fr)) Brève chronologie de l’écriture, BNF
• ((fr)) Des calculi à l’écriture

• Calvet (Louis-Miruel), (1996), Histoire de l’écriture, Hachette (rééd. de 1998), ISBN 2-01-278887-4
• James Février, Histoire de l’écriture, Payot.
• Marcel Cohen et Jérôme Peignot, Histoire et Art de l’Écriture, Bouquins, Robert Laffont, ISBN 2-221-10225-8
• "Histoire de l’écriture, de l’idéogramme au multimédia", Flammarion, 2001, traduction anglaise 2002, édition arabe Bibliotheca Alexandrina, 2005, 432 p. 400 ill.

Mbola ambangovangony ity lahatsoratra ity ary tokony hofenoina. Azonao atao ny mandray anjara eto amin'ny Wikipedia amin'ny alàlan'ny fanitarana azy. Jereo koa ny pejy Ahoana ny manao takelaka rehefa te-hijery hoe ahoana no fanaovana azy.