Przejdź do zawartości

Bolesław Roja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bolesław Roja
Ilustracja
generał dywizji generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

4 kwietnia 1876
Bryńce Zagórne, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

27 maja 1940
Sachsenhausen, III Rzesza

Przebieg służby
Lata służby

1899–1905
1914–1922

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Jednostki

2 Pułk Piechoty, II Brygady Legionów Polskich
4 Pułk Piechoty, III Brygady Legionów Polskich
2 Armia

Stanowiska

Komendant IV Batalionu, 2.pp
Komendant 4.pp
dowódca armii

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka

Późniejsza praca

poseł Sejmu II kadencji

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny)
Odznaka „Za wierną służbę”
Bolesław Roja, dowódca 4 pułku piechoty Legionów, 1915–1916
Bolesław Roja, dowódca 4 pułku piechoty Legionów, 1915–1916
Bolesław Roja, 1928–1929
Leopold Gottlieb, Portret Bolesława Roji, litografia, 1916
Grób gen. Bolesława Roi i jego syna Konrada Bożysława na Wojskowych Powązkach w Warszawie

Bolesław Wincenty Roja (ur. 4 kwietnia 1876[a] w Bryńcach Zagórnych, zm. 27 maja 1940 w Sachsenhausen) – generał dywizji Wojska Polskiego, poseł na Sejm RP II kadencji, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 4 kwietnia 1876 w Bryńcach Zagórnych, w ówczesnym powiecie bóbreckim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Józefa, rolnika–leśnika, i Marii z Trzcińskich[5][1][6]. Był przyrodnim bratem Wacława Mikołaja (ur. 1871), działacza niepodległościowego[3][7][8][9].

Działał w tajnym ruchu niepodległościowym na obszarze Galicji[10]. Uczęszczał do gimnazjum we Lwowie, maturę zdał w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W latach 1895–1898 uczył się w Szkole Kadetów Piechoty w Wiedniu[11]. Mianowany w 1899 podporucznikiem, służył w 36 pułku piechoty Obrony Krajowej Kołomyja. Ze względu na zły stan zdrowia w 1905 został przeniesiony do rezerwy. Współpracował z wywiadem austro-węgierskim. Pracował jako urzędnik kancelaryjny w Krakowie, a także studiował prawo i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Po wybuchu I wojny światowej został członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, dla którego prowadził szkolenia bojowe Polowych Drużyn Sokolich[6]. Rozpoczął także służbę w Legionach Polskich, w których był bliskim współpracownikiem Józefa Piłsudskiego. Po bitwie pod Jastkowem w 1915, w której Roja był dowódcą 4 pułku piechoty, doszło jednak między nimi do ostrej wymiany zdań. Piłsudski ocenił, że działania ppłka Roji cechowała zbytnia brawura. Z kolei Roja zarzucał Piłsudskiemu i dowódcy walczącego na jego prawym skrzydle 7 pułku piechoty mjr. Mieczysławowi Ryś-Trojanowskiemu opieszałość w ataku, co powodowało, że kompanie „czwartaków” narażone były na flankowy ogień wojsk rosyjskich[12].

Po kryzysie przysięgowym Roja odszedł z Legionów do wojska austriackiego. Po kilkumiesięcznym pobycie w Grazu wrócił do Krakowa, gdzie brał udział w działaniach niepodległościowych. 1 listopada 1918 z rozkazu Polskiej Komisji Likwidacyjnej objął Komendę Wojskową na obszarze Galicji od polnego zbrojmistrza Siegmunda von Benigni in Müldenberg[13]. Dekretem z 1 listopada 1918 Rada Regencyjna Królestwa Polskiego postanowiła „w uznaniu patriotycznego, dzielnego i odpowiadającego wojskowym interesom polskim zachowania się mianować brygadiera Roję Bolesława generałem brygady Wojsk Polskich i dowódcą brygady w Krakowie”[14][15]. Stopień ten zatwierdził w krótkim czasie Naczelny Wódz PSZ – Piłsudski.

Od stycznia do sierpnia 1919 dowodził 2 Dywizją Piechoty Legionów oraz grupą operacyjną na Froncie Litewsko-Białoruskim. 8 sierpnia 1919 dokonał zajęcia Mińska Litewskiego. W sierpniu 1919 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego „Kielce”, a w marcu 1920 dowódcy Okręgu Generalnego „Pomorze”, gdzie powołał najpierw Radę Pomorską (towarzystwo mające na celu ochronę polskości Pomorza Gdańskiego), a następnie Straż (gwardię obywatelską), przekształconą rozporządzeniem Naczelnika Państwa 19 lipca 1920 w Zachodnią Straż Obywatelską, do której zgłosiło się 10 tys. osób[16]. 21 kwietnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu generała porucznika, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[17].

1 stycznia 1920 Józef Piłsudski, jako Naczelny Wódz, mianował go członkiem Kapituły tymczasowej orderu „Virtuti Militari” i nadał mu Krzyż Srebrny tego orderu[18].

W sierpniu 1920 Roja dowodził przez krótki czas grupą operacyjną (tzw. nadnarwiańską) na Froncie Północnym (2–6 sierpnia), a następnie 2 Armią. W początku sierpnia 1920 zaproponował zamknięcie się w Ostrołęce w celu urządzenia tam Rosjanom Zbaraża[19], krytykując w meldunkach Sztab Generalny za stawianie mu zadań niemożliwych do wykonania. W późniejszym okresie sceptycznie odnosił się do szans zwycięstwa Polski w wojnie z bolszewikami, miał własne wizje polityczne i wojskowe, i z tego powodu nazywany był czerwonym generałem (w swoich odezwach do żołnierzy OG „Pomorze” oskarżał Rosjan o sprzeniewierzenie się idei komunistycznej). W lipcu 1920 podejrzewano go o zamiar ogłoszenia niepodległości Pomorza, gdyby wojna zakończyła się niepowodzeniem, a reszta kraju dostałaby się pod kontrolę bolszewików, a w początku sierpnia 1920 zaproponował W. Witosowi usunięcie Piłsudskiego jako wojskowego ignoranta, ogłoszenie powstania opartego na hasłach bolszewickich rządu ludowo-robotniczego z Witosem jako premierem i Roją jako dowódcą sił zbrojnych. Witos oferty tej nie przyjął, natomiast o sprawie poinformował przełożonych generała[20]. W efekcie, ze względu na politykowanie i sianie defetyzmu, Roja jeszcze w sierpniu 1920 został zdjęty przez Piłsudskiego z dowództwa.

20 września 1920 „na własną prośbę zwolniony został z dowództwa Grupy Pomorskiej i przeniesiony do Rezerwy Armii”[21]. 13 lipca 1922 w Departamencie VIII Sanitarnym Ministerstwa Spraw Wojskowych komisje rewizyjna i superrewizyjna uznały go za inwalidę wojennego i orzekły, że „cierpienie spowodowane służbą wojskową wynosi obecnie 50% utraty zdolności do pracy”[22]. 4 września 1922 dekret z 20 września 1920 został anulowany w części dotyczącej przeniesienia generała do Rezerwy armii na własną prośbę[23]. Z dniem 1 października 1922 został przeniesiony w stan spoczynku z prawem noszenia munduru, w drodze superrewizji[24]. 26 października 1923 prezydent RP Stanisław Wojciechowski zatwierdził go w stopniu generała dywizji[25]. Później został zweryfikowany w tym stopniu ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[26].

W późniejszym okresie odnosił się krytycznie do rządów Piłsudskiego i sanacji. W 1928 został wybrany do Sejmu RP z ramienia radykalnej partii ludowej – Stronnictwa Chłopskiego i pełnił funkcję wiceprzewodniczącego parlamentarnej Komisji Wojskowej. W grudniu 1929 złożył mandat poselski. W sierpniu 1930 skrytykował Piłsudskiego w liście otwartym, wystosowanym z okazji zjazdu legionistów – list ów został skonfiskowany przez cenzurę. Próba wystąpienia na jednym z kolejnych zjazdów legionistów w 1937 w Krakowie zakończyła się internowaniem generała na oddziale psychiatrycznym szpitala wojskowego na polecenie ministra spraw wojskowych gen. Tadeusza Kasprzyckiego. Po zjednoczeniu ruchu ludowego w 1931 sprzyjał Stronnictwu Ludowemu, nie wstąpił jednak do tej partii. W czasie Nadzwyczajnego Kongresu Stronnictwa Ludowego mającego miejsce w 1937 w Warszawie, sygnalizował niesprawiedliwość społeczną dotykająca chłopów, mówiąc między innymi: chłopi, walcząc w legionach o niepodległość, walczyli zarazem o sprawiedliwość społeczną i jej nie otrzymali (...). Ja sam, dziś, jako żołnierz, chciałbym jechać i przywieść do kraju Witosa, aby dokonał poprawy stosunków[27]. 4 kwietnia 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu ujemnej opinii”[28][2]. 17 września 1938 Sąd Grodzki w Warszawie, Oddział X zawiadomił poufnie Kapitułę Orderu Virtuti Militari o wszczęciu postępowania karnego przeciwko generałowi o czyn z art. 128 kk – znieważenie słowne posterunkowego Policji Państwowej podczas pełnienia obowiązków służbowych[4].

W chwili wybuchu II wojny światowej chorował, później włączył się w podziemną działalność Polskiego Czerwonego Krzyża. W marcu 1940 został aresztowany przez Niemców. Więziony najpierw na Pawiaku, na początku maja tego samego roku trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (nr więźnia 23982), gdzie 27 maja został zamordowany. Ciało generała zostało spalone w obozowym krematorium. Według relacji najmłodszej córki generała Ewy Roi Niemcy w lecie 1940 (dwa miesiące po śmierci generała) przesłali rodzinie jego prochy wraz z „osobistymi rzeczami” (notatnik, okulary i kilka innych drobiazgów)[29]. Prochy zostały pochowane na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[29] (kwatera A22, rząd półkole, miejsce 4)[30].

Był żonaty z Heleną z Niedźwiedzkich[5]. Miał sześcioro dzieci: Zofię (ur. 1908), Jana (ur. 1910), Krystynę (ur. 1913), Ewę Roja-Dziewannę, ps. „Marcela” (1917–1992), plutonową Armii Krajowej, Martę (ur. 1919) i Konrada Bożysława (1926–1966)[31][32][b].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W 1991 ustanowiono w Krakowie ulicę Generała Bolesława Roji[35]. W 2006 w Legionowie odsłonięto pomnik Generała przy ulicy o tej samej nazwie[36]. W 2020, z okazji 75. rocznicy wyzwolenia KL Sachsenhausen na terenie byłego obozu postawiono monument poświęcony gen. dyw. Bolesławowi Roji.

10 listopada 2021 r., w przeddzień Święta Niepodległości, bp Andrzej Kaleta poświęcił w Kielcach tablicę dedykowaną gen. Roi, upamiętniającą związanego z Kielecczyzną współtwórcę odrodzonego Wojska Polskiego oraz byłego dowódcę Okręgu Generalnego Kielce. Uroczystość odbyła się przed dawną siedzibą dowództwa 2. Dywizji Piechoty Legionów, przy ul. Kapitulnej 2 (obecnie Biuro Wystaw Artystycznych), w obecności przedstawicieli władz oraz pocztów sztandarowych z delegacjami szkół i służb mundurowych[37].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  1. Generał Roja w wypełnionym 19 października 1934 kwestionariuszu kawalera Orderu Virtuti Militari jako datę urodzenia podał 5 kwietnia 1876[1]. Taka sama data urodzenia została podana we wniosku na odznaczenie Krzyżem Niepodległości[2]. Na nagrobku generała wyryta została data 23 kwietnia 1876, natomiast Stanisław Łoza podał datę 4 kwietnia 1879[3]. W zawiadomieniu o wszczęciu postępowania karnego przeciwko generałowi podano, że urodził się 4 kwietnia 1878[4].
  2. Henryk Korczyk wymienił czworo dzieci, które generał miał z Heleną z Niedźwiedzkich: Jana (ur. 1906), Zofię (ur. 1908), Krystynę (ur. 1912) i Bolesława (ur. 1916)[5].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Kolekcja ↓, s. 4.
  2. a b Kolekcja ↓, s. 15.
  3. a b Łoza 1939 ↓, s. 256.
  4. a b Kolekcja ↓, s. 13.
  5. a b c Korczyk 1989 ↓, s. 508–511.
  6. a b Aleksandra Anna Kozłowska, Bolesław Roja, Warszawa: IPN, 2021, s. 4–5.
  7. Roja Wacław. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2024-03-06].
  8. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-06].
  9. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-06].
  10. Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880–1897. Lwów: 1930, s. 190.
  11. Kolekcja ↓, s. 41.
  12. Jan Konefał. Bitwa Legionów Polskich pod Jastkowem w dniach 31 lipca – 3 sierpnia 1915 r.. „Rocznik Lubelski”. T. 27/28 (1985–1986), s. 121–129, 1988. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie. ISSN 0080-3510. [dostęp 2015-07-16]. (pol.). 
  13. Rozkaz Polskiej Komendy Wojskowej nr 1 z 1 listopada 1918 roku.
  14. M.P. z 1918 r. nr 191 s.1.
  15. Dz. Rozp. Komisji Wojskowej Nr 2 z 1 listopada 1918, poz. 19.
  16. Wojciech Zawadzki, Pomorze 1920, Bellona 2015, s. 63 i 68–69.
  17. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 17 z 8 maja 1920, s. 336.
  18. a b Rozkaz Naczelnego Wodza z 1 stycznia 1920 r. (Dziennik Rozkazów 1920 r. Nr 1, poz. 1)
  19. Wojciech Zawadzki, Pomorze 1920, Bellona 2015, s. 82.
  20. Wojciech Zawadzki, Pomorze 1920, Bellona 2015, s. 67–69.
  21. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 38 z 6 października 1920, s. 970.
  22. Kolekcja ↓, s. 21, 29.
  23. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 33 z 16 września 1922, s. 719.
  24. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 34 z 23 września 1922, s. 727.
  25. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 70 z 7 listopada 1923, s. 738.
  26. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 321.
  27. Wilhelmina Matuszewska, Stanisława Leblang, Strajk chłopski w 1937 roku. Książka i Wiedza Warszawa 1960, s. 73–74.
  28. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-03-06].
  29. a b Zdzisław Nicman. Prawdziwy grób gen. Roi. „Polska Zbrojna”, 1990. Warszawa. 
  30. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  31. Kolekcja ↓, s. 5.
  32. Dziewanna Ewa Roja. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2024-03-06].
  33. a b c Fotografia gen. Bolesława Roji (infobox).
  34. Aleksandra Anna Kozłowska, Bolesław Roja, seria wydawnicza: Bohaterowie Niepodległej, IPN 2021, s. 8.
  35. Zmiany nazw alei i ulic. kmk.krakow.pl. [dostęp 2019-12-22].
  36. Tablica gen. B. Roi odsłonięta [online], legionowo.pl [dostęp 2020-01-05] (pol.).
  37. wg Onet.pl [1], dostęp: 2021-11-10

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]