Przejdź do zawartości

Historia kolei we Francji

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Parowóz Marca Seguina z 1844
Dworzec Saint-Germain-en-Laye kolei CF de l’Ouest. Warto zwrócić uwagę na wagony z „imperialem”, charakterystyczne dla wczesnych pociągów podmiejskich Paryża
Paryż, fragment linii Petite Ceinture (bez normalnego ruchu)
Most na Sekwanie pod Argenteuil, zniszczony w wojnie z lat 1870–1871.
Langwedocja: wiadukt Viaur, rozpiętość łuku 220 m
Normandia: wiadukt Douvenant na kolei lokalnej CF des Côtes-du-Nord z 1905
Paryż, drugi Gare de Lyon z 1900
Parowóz CF Nord w Narodowym Muzeum Kolei w Miluzie
Elektrowóz typu BB 15000 na Gare du Nord w Paryżu
Pociąg TGV na linii LGV Sud-Est, 1987 r.
Hala budynku recepcyjnego dworca Avignon-TGV, otwartego w 2001 r.
Modernizacja połączeń regionalnych „TER” dała w 2006 9,6% wzrostu liczby pasażerów; spalinowy zespół trakcyjny BCG

Początki

[edytuj | edytuj kod]

We Francji kolej pojawiła się niezależnie w kilku prowincjach, głównie jako linie towarowe łączące okręgi przemysłowe z siecią wodną. System kolejowy objął najpierw północną część kraju; przed 1850 r. powstało m.in. kilka linii wylotowych z Paryża.

  • 1827 – powstała kolej konna Saint-ÉtienneAndrézieux (Lyonnais), łącząca kopalnie węgla z portem na Loarze; w 1832 uruchomiono na niej ruch pasażerski; 1833 – ukończenie linii Saint-ÉtienneLyon (Perrache), na tej linii w 1834 wprowadzono parowozy Marca Seguina; w 1837 sieć liczyła ok. 120 km linii; w 1844 wprowadzono trakcję parową na linii do Andrézieux;
  • 1832 – powstała kolej (konna?) Alès – Nîmes – Beaucaire (Langwedocja), przedłużona w 1837 do La Grand-Combe;
  • 24 sierpnia 1837 – otwarcie parowej chemin de fer de Paris à Saint-Germain, początkowo do Le Pecq, przedłużenie przez Sekwanę do Saint-Germain-en-Laye otwarto w 1847; linia wyjątkowa wśród wczesnych kolei, bo służąca głównie ruchowi pasażerskiemu;
  • 1838 – kolej Abscon – St Waast (Flandria);
  • 1839 – otwarcie kolei parowych MontpellierCette (dzisiejsza ortografia: Sète; przedłużona do Nîmes), Langwedocja (głównie ruch pasażerski) oraz kolei MiluzaThann (Alzacja);
  • 1840 – otwarcie kolei Paryż (Montparnasse) – Wersal (głównie ruch pasażerski); CF Versailles-Rive Gauche;
  • 1840–1841 – powstały koleje Paryż (Orlean) – Corbeil, BenfeldColmar (Alzacja), BordeauxLa Teste;
  • 1846 – otwarcie kolei podmiejskiej Paryż (Denfert-Rochereau) – Sceaux, CF de Sceaux; interesującą cechą tej kolei były stacje końcowe rozwiązane w formie pętli (parowozy były specjalnej konstrukcji, umożliwiającej pokonywanie ciasnych łuków); obecnie stanowi ona linię RER B.

Budowa sieci

[edytuj | edytuj kod]
  • 1841 – przyjęcie ustawy o budowie kolejowej „réseau national” (sieci krajowej), której główne linie zbiegałyby się w Paryżu (skąd nazwa: „étoile de Legrand”[a]); budową i eksploatacją zająć się miały prywatne towarzystwa, którym wydano by długoletnie koncesje;
  • 1841–1844 – powstanie kolei StrasburgBazylea; pierwszej linia dalekobieżna we Francji i pierwszej w Europie kolei przekraczającej granicę państwową;
  • 1844 – otwarcie kolei Paryż – Épernay; w 1852 przedłużono ją do Strasburga (CF Paris à Strasbourg);
  • 1846 – powstała kolej Paryż – Beaumont-sur-OiseAmiensArrasDouaiLille (CF Nord barona Jamesa Rotschilda);
  • 1847–1849 – budowa kolei MarsyliaAwinion, dziewięć parowozów Roberta Stephensona;
  • 1850–1859 – budowa linii Paryż – DijonLyon – Awinion – Marsylia (CF PLM) i linii Paryż – Orlean – ToursAngoulêmeBordeaux (CF Orléans);
  • 1850 – Paryż: otwarcie Gare de l’Est, najbardziej „klasycznego” z dworców czołowych;
  • 1857 – otwarcie kolei Bordeaux – AgenTuluzaNarbonneSète; CF Midi;
  • 1867 – otwarcie pierwszych kolei lokalnych („chemins de fer locaux”), budowanych z mniej ostrymi standardami technicznymi;
  • 1869 – otwarcie ostatniego odcinka Petite Ceinture (budowanej od 1852), małej obwodnicy Paryża, zbudowanej jako wspólna inwestycja kolei obsługujących stolicę dla integracji ich linii; linia służyła jako kolej miejska do otwarcia sieci metra;
  • 1877 – otwarcie Grande Ceinture, wielkiej obwodnicy Paryża przeznaczonej dla tranzytowego ruchu towarowego;
  • 1884 – Owernia: otwarcie wiaduktu Garabit koło Ruynes-en-Margeride, konstrukcji G. Eiffela (dwuprzegubowy łuk kratowy, rozpiętość 165 m); CF Midi;
  • 1902 – Langwedocja: otwarcie wiaduktu Viaur koło Rodez, konstrukcji P. J. Bodina (łuk dwuwspornikowy, kratowy, rozpiętość 220 m); CF Midi.

W 1875 sieć kolejowa we Francji liczyła ok. 25 tys. kilometrów linii i obejmowała już wszystkie główne linie dalekobieżne. W 1876 Charles de Freycinet wystąpił z planem budowy dalszych 10 tys. km linii uzupełniających. Budowa kolei lokalnych postępowała do 1914. Część z nich była wąskotorowa i miała charakter tramwajów parowych (np. prowadzenie poboczem dróg).

W 1855 rząd interweniował w prywatny system kolejowy, wymuszając fuzje wielu małych zarządów kolejowych. Do 1860 ukształtował się układ sześciu zarządów kolejowych, działających na zasadzie regionalnej, który zasadniczo przetrwał do nacjonalizacji. Ich główne linie w końcu XIX wieku przedstawiały się następująco:

  • Chemin de fer de l’Ouest eksploatowała pięć „grandes lignes” (magistral wychodzących z Paryża):
1) Paryż (St Lazare) – RouenHawr;
2) Paryż (St Lazare) – Evreux – Cherbourg,
3) Paryż (St Lazare) – Argentan – Granville,
4) Paryż (Montparnasse) – Le Mans – Rennes – Brest;
5) Paryż (St Lazare) – Dieppe;

W 1908 CF Ouest została przejęta przez państwo i zjednoczona z CF État.

  • Chemin de fer du Nord eksploatowała cztery „grandes lignes”:
1) Paryż (Nord) – Creil – AmiensCalais;
2) (Paryż – Creil -) AmiensArrasLille (granica belgijska);
3) (Paryż -) Creil – Saint-QuentinMaubeuge (granica belgijska);
4) Paryż (Nord) – LaonHirson;
  • Chemin de fer de l’Est eksploatowała dwie „grandes lignes”:
1) Paryż (Est) – Châlons-sur-MarneAvricourt (granica niemiecka po 1871, dalej do Strasburga);
2) Paryż (Est) – TroyesBelfort (- Miluza);
  • Chemin de fer Paris-Lyon-Méditerranée (PLM), stworzona na bazie kolei Langwedocji i Prowansji, eksploatowała trzy „grandes lignes”:
1) Paryż (Lyon) – Dijon – Lyon – Awinion – Marsylia – Nicea;
2) Paryż (Lyon) – Nevers – St Germain-des-Fossés – Lyon;
3) Lyon – NîmesMontpellier na prawym brzegu Rodanu;
  • Chemin de fer d’Orléans eksploatowała trzy „grandes lignes”:
1) Paryż (Orléans) – Orlean – Tours – Angoulême – Bordeaux;
2) Paryż (Orléans) – Orlean – VierzonLimogesCapdenac – Tuluza;
3) Tours – NantesQuimperLanderneau.

W 1934 kolej dokonała fuzji z CF Midi.

  • Chemins de fer de l'État (kolej państwowa) w postaci ukształtowanej w 1878 eksploatowała trzy linie główne:
1) Tours – Saintes;
2) Tours – Les Sables d’Olonne;
3) Nantes – La Rochelle – Saintes – Bordeaux.
  • Chemin de fer du Midi, jedyna kolej znaczenia państwowego nieobsługująca Paryża, eksploatowała trzy linie główne:
1) Bordeaux – Agen – Tuluza – Narbona – Montpellier;
2) Bordeaux – Bajonna – Hendaye;
3) BajonnaTarbesTuluza.

Po przegranej przez Francję wojnie z Prusami sieć kolejowa Alzacji i włączonej do Rzeszy Niemieckiej części Lotaryngii przeszła pod zarząd specjalnie utworzonej dyrekcji Kaiserliche General-Direktion der Eisenbahnen in Elsaß-Lothringen (KDEL). Sieć została rozbudowana z 768 do 2030 km, gruntownej przebudowie poddano też węzły w Metzu, Sztrasburgu i Miluzie. Po I wojnie światowej sieć przeszła pod zarząd państwowy francuski; pozostałością po epoce niemieckiej jest utrzymywany nadal ruch prawostronny (w pozostałej części Francji – lewostronny).

Pierwsze elektryfikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • 1900 – kolej CF Paris-Orléans: elektryfikacja trzecią szyną podejścia do dworca Orsay w Paryżu; początek elektryfikacji systemu podmiejskiego tej kolei;
  • 1901 – kolej CF de l'État: elektryfikacja linii Paryż (Invalides) – Wersal; wprowadzenie sterowania ukrotnionego, początek elektryfikacji sieci podmiejskiej tej kolei; obie sieci zasilania dolnego przebudowane na przewody górne do 1978 r.

Modernizacja

[edytuj | edytuj kod]
  • 1926 – elektryfikacja linii Paryż – Vierzon (kolej CF Paris-Orléans), =1500 V;
  • 1933 – wprowadzenie luksusowych spalinowych szynobusów pasażerskich „Autorail Bugatti” zwanych także „Présidentiel” na kolei francuskiej, które osiągały prędkość 140 km/h na trasie Paryż - Hawr[1] i jeździły do Strasburga z prędkością 146 km/h[2].
  • 1938 – upaństwowienie kolei, powstanie SNCF.

Niebagatelne osiągnięcia miały również pociągi parowe, zwłaszcza na sieci CF Nord. W 1935 ekspres Pullmana połączył Paryż z Brukselą w trzy godziny, osiągając prędkość średnią 103 km/h (między zatrzymaniami maksymalna handlowa 108 km/h).

Wszystkie parowozy zostały wyposażone w urządzenia monitorujące prędkość, ostrzegające o sygnałach i awaryjnie zatrzymujące pociąg przy przejechaniu sygnału „stój”.

  • 1954 – kolej SNCF: ValenciennesThionville, jednofazowa elektryfikacja próbna we Francji (~25 kV 50 Hz);
  • 1956 – wprowadzenie klimatyzowanych wagonów pasażerskich na kolei francuskiej (Mistral)[3]
  • 1965 – podwyższenie prędkości na kolei francuskiej do 160 km/h (pociąg elektryczny Mistral z Paryża do Nicei)[4]
  • 1966 – kolej SNCF: Paris NordLille Flandres – pierwsza wielka elektryfikacja jednofazowa we Francji (~25 kV 50 Hz)
  • 1967 – uruchomienie pierwszej w Europie linii kolejowej z prędkością 200 km/h, łączącej Paryż z Tuluzą pociągiem elektrycznym Le Capitole[5]
  • 1969 – uruchomienie pierwszej średnicy paryskiej SKR: linii A kolei RER (zarządzana przez RATP);
  • 1979 – Paryż: otwarcie drugiej średnicy kolei RER po ukończeniu tunelu między dworcami Orsay i Invalides (linia C, SNCF); 1983 – ukończenie średnicy linii B (RATP), 1995 linii D, 1999 częściowe otwarcie średnicy linii E (obie SNCF); system kolei aglomeracyjnych w Paryżu (w tym RER) stanowił w 2006 r. 40% wszystkich planowych połączeń sieci SNCF i obsługiwał 80% wszystkich podróży pociągami sieci krajowej;
  • 1981 – otwarcie LGV Sud-Est, pierwszej linii wysokich prędkości TGV we Francji (260 km/h) łączącej Paryż z Lyonem (SNCF);
  • 1989–1990 – otwarcie LGV Atlantique (Paryż – Le Mans/Tours);
  • 1989 – modernizacja kolei po tragicznym wypadku na Grand de Lyon
  • 18 maja 1990 – światowy rekord prędkości pociągu TGV: 515,3 km/h;
  • 1993 – otwarcie LGV Nord (Paryż – Lille – granica belgijska);
  • 1994 – otwarcie Eurotunelu pod kanałem La Manche;
  • 1997 – odłączenie zarządu infrastruktury od przewoźnika, stworzenie Réseau ferré de France (RFF);
  • 2001 – otwarcie LGV Méditerranée (Valence – Marsylia/Nîmes);
  • 2007 – otwarcie LGV Est Paryż – Baudrecourt (- Strasburg); 3 kwietnia 2007 padł kolejny rekord prędkości pociągu: na linii LGV Est specjalny pociąg TGV osiągnął 574,8 km/h.

Ważniejsi producenci taboru

[edytuj | edytuj kod]
  • Société Alsacienne (SACM); zał. 1839 w Miluzie jako André Koechlin & Cie; 1878 przeniesione do Belfort (pozostała w Alzacji część firmy funkcjonowała do 1918 w połączeniu z inną fabryką w Sztrasburgu jako Elsäßische Maschinenbau-Gesellschaft Grafenstaden EMBG); 1928 fuzja z Thomson-Houston, utworzenie Alsthom;
  • Etablissements Cail (Chaillot), prod. parowozów od 1844, w tym maszyn typu „Crampton”, znanych z osiągania dużych prędkości; 1958 fuzja z Fives-Lille;
  • Fives-Lille, zał. 1861 (Fives koło Lille); od 1958 Fives Lille-Cail, od 1973 Fives-Cail-Babcock;
  • Franco-Belge
  • Schneider (Le Creusot, Burgundia)
  1. „Gwiazda Legranda”; Baptiste A. V. Legrand (1791 – 1848) – francuski polityk, dyrektor Corps des Ponts et Chaussées, grupy inżynierów państwowych, specjalistów od budowy mostów i dróg.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Les réalisations et les projets de trains rapides légers des anciennes compagnies de chemin de fer avant la création de la SNCF Luc Fournier 2012
  2. L'Autorail Bugatti, locomotives légendaires, les trains de légende [online], antiqbrocdelatour.com [dostęp 2021-06-19] (fr.).
  3. Les Mistral 04.06.2019 https://www.dna.fr/edition-de-mulhouse-et-thann/2019/06/04/les-mistral-69-fetent-leur-50e-anniversaire
  4. Andrzej Massel, 25 lat kolei dużych prędkości we Francji, 2006
  5. Two centuries of history | SNCF [online], sncf.com [dostęp 2020-12-17] (ang.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]