Przejdź do zawartości

Pancernik obrony wybrzeża

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
"Tordenskjold" z 1898 (Norwegia)
Ostatni typ pancerników obrony wybrzeża - fiński "Väinämöinen" z II wojny św.
Schemat opancerzenia i uzbrojenia typowego pancernika przybrzeżnego - norweski "Norge"

Pancernik obrony wybrzeża (pancernik przybrzeżny) – historyczna klasa średnich lub dużych opancerzonych okrętów artyleryjskich przeznaczonych do obrony wybrzeża. Pancerniki przybrzeżne były większe od kanonierek pancernych, natomiast mniejsze od pancerników; mimo nazwy, nie są one zaliczane ani do pancerników, ani okrętów liniowych.

Historia i opis klasy

[edytuj | edytuj kod]

Klasa pancerników przybrzeżnych powstała w latach 70. XIX wieku. Wykształciła się z jednej strony z monitorów a z drugiej z kanonierek pancernych. Były to silne okręty o małym zanurzeniu, służące do ochrony własnych wybrzeży przed okrętami wroga. Były one tańsze od konwencjonalnych pełnomorskich pancerników, ale o znacznie mniejszej sile. Z drugiej strony, ich nieco mniejsze od pancerników zanurzenie umożliwiało im operowanie w szkierach i fiordach – dlatego klasa ta była szczególnie popularna w marynarkach krajów skandynawskich. Głównie budowano je pod koniec XIX wieku oraz w pierwszej dekadzie XX wieku. Najwięcej jednostek tej klasy – 15 – posiadała Szwecja. Po kilka jednostek miały: Dania, Norwegia (4), Finlandia (2), a ponadto: Holandia (z przeznaczeniem do obrony swoich kolonii w Indonezji), Niemcy (8 typu Siegfried) i Rosja (3 typu Admirał Sieniawin, użyte w bitwie pod Cuszimą, daleko od zakładanego obszaru operacyjnego).

Układ konstrukcyjny pancerników przybrzeżnych był podobny do pancerników generacji przeddrednotów, lecz były one mniejsze i słabsze. Wyporność pancerników przybrzeżnych wynosiła od 3000 do 5000 ton, jedynie kilka jednostek było większych – do 7000 ton. Uzbrojenie stanowiły z reguły 2, a w późniejszych konstrukcjach 4, działa kalibru od 203 do 280 mm, umieszczone w jednej lub dwóch wieżach, na dziobie i rufie oraz kilka dział mniejszych kalibrów, w tym 120-150 mm. Okręty tej klasy były opancerzone - grubość pancerza nie przekraczała zwykle 100-200 mm na pasie burtowym, wieżach artylerii i wieży dowodzenia(inne języki), słabiej opancerzony był pokład. Prędkość nie przekraczała zwykle 17 węzłów. Szybsze były jedynie 3 szwedzkie pancerniki typu Sverige z 1916, które były przy tym najsilniejszymi jednostkami tej klasy (wyporność – 7100 ton, uzbrojenie główne – 4 działa 280 mm, prędkość – 23 w.). Zanurzenie okrętów tej klasy nie przekraczało z reguły 6 m.

Podczas I wojny światowej pancerniki przybrzeżne straciły na znaczeniu, zyskując wrogów takich jak okręty torpedowe a następnie lotnictwo. Po wojnie generalnie zaprzestano budowy okrętów tej klasy – oprócz wykończenia już rozpoczętych, powstały jedynie 2 fińskie niewielkie pancerniki typu Väinämöinen (4000 ton, 4 działa 254 mm) i 2 tajlandzkie małe okręty typu Dhonburi, silnie uzbrojone w 4 działa 203 mm, lecz o pośredniej wielkości między kanonierką a pancernikiem przybrzeżnym (2200 ton).

Oprócz omówionych wyżej specjalnie budowanych pancerników przybrzeżnych, wiele państw (np. Japonia) do takiej roli przeznaczało stare okręty innych klas (głównie pancerniki – przeddrednoty i krążowniki pancerne). Okręty te różniły się charakterystykami od specjalnie budowanych pancerników przybrzeżnych, będąc z reguły większe i silniejsze.

Duża część pancerników obrony wybrzeża była jeszcze w służbie na początku II wojny światowej, aczkolwiek większość ich pochodziła z przełomu wieków. Działania wojenne II wojny wykazały niewielką przydatność okrętów tego typu, a zwłaszcza ich wrażliwość na wybuchy podwodne – norweskie „Norge” i „Eidsvold” zostały błyskawicznie zatopione torpedami niszczycieli niemieckich pod Narwikiem, a fiński „Ilmarinen” równie szybko zatonął na minie. Tajlandzki okręt brał udział w bitwie pod Ko Chang, gdzie został pokonany przez francuski krążownik lekki. Ostatecznie klasa ta zanikła po II wojnie światowej, zastąpiona w zadaniach obrony wybrzeża przez kutry torpedowe i kutry rakietowe.

Przykładowe charakterystyki

[edytuj | edytuj kod]
Nazwa (typ) Państwo /
rok wejścia
do służby
wyporność normalna
(standardowa)
/pełna, t.
długość x szerokość
x zanurzenie, m.
liczba i kaliber dział
artylerii głównej i średniej
pancerz (maksymalny) prędkość
"Helgoland" Dania
1879
5480 / 79,1 / 18 / 5,9 1×305 mm, 4×260 mm, 5×120 mm burty 305 mm,
barbeta 254 mm
13,75 w[1][2]
"Iver Hvitfeldt" Dania
1886 (wod.)
3392 74 mp / 15,1 / 5,6 2×260 mm, 4×120 mm burty 290 mm,
barbety 215 mm
15 w[1]
"Siegfried" Niemcy
1890
3691 79 / 14,9 / 5,7 3×240 mm, 8×88 mm burty 240 mm,
wieże 203 mm
14,5 w[1]
"Admirał Sieniawin" Rosja
1896
4971 87,3 / 15,8 / 5,9 4×254 mm, 4×120 mm burty 254 mm,
wieże 203 mm
16 w[1]
"Herluf Trolle" Dania
1899 (wod.)
3494 / 3785 87,4 / 15,7 / 5 2×240 mm, 4×150 mm burty 195 mm,
wieże 195 mm
15,5 w[3]
"Norge" Norwegia
1901
3645 / 4166 94,6 / 15,4 / 5,4 2×210 mm, 6×150 mm burty 152 mm,
wieże 203 mm
16,5 w[3]
"Aran" Szwecja
1902
3300 / 3735 89,7 / 15 / 5,3 2×210 mm, 6×152 mm burty 175 mm,
wieże 180 mm
16,5 w[3]
"De Zeven Provinciën" Holandia
1910
5644 / 6510 101,5 / 17,7 / 6,15 2x283 mm, 4x150 mm burty 150 mm,
wieże 250 mm
16 w[4]
"Sverige" Szwecja
1917
6970 / 7800 121,6 / 18,6 / 6,8 4×283 mm, 6×152 mm burty 200 mm,
wieże 200 mm
23 w[3]
"Niels Juel" Dania
1923
3800 / 4320 90 / 16,3 / 5 10×150 mm (po ukończeniu) burty 195 mm 16 w[3]
"Väinämöinen" Finlandia
1932
3900 (std.) 93 mp / 16,9 / 4,5 4×254 mm, 8×105 mm plot burty 55 mm,
wieże 100 mm
15 w[3]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d (ang.) Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik, Conway's All The World's Fighting Ships 1880-1905. Annapolis, 1979, ISBN 978-0-85177-133-5
  2. Nikołaj Mitiuckow. Duńskie pancerniki. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 5/2014. XXI (127), s. 11-12, wrzesień – październik 2014. 
  3. a b c d e f (ros.) A.W. Daszjan: Korabli Wtoroj mirowoj wojny – WMS Polszy i stran Skandinawii (Danii, Norwiegii, Szwiecyi i Finlandii), Morskaja Kollekcja nr 3/2005
  4. S.W. Patjanin, M.S. Barabanow, Korabli Wtoroj mirowoj wojny: WMS Niderlandow i małych stran Zapadnoj Jewropy, Morskaja Kampania 2/2006

Literatura

[edytuj | edytuj kod]