Przejdź do zawartości

Paweł Hertz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Paweł Hertz
Ilustracja
Paweł Hertz (między 1949–1957)
Data i miejsce urodzenia

29 października 1918
Warszawa

Data i miejsce śmierci

13 maja 2001
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

pisarz
tłumacz

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej

Paweł Hertz (ur. 29 października 1918 w Warszawie, zm. 13 maja 2001 tamże) – polski pisarz, poeta, tłumacz i wydawca.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w spolonizowanej żydowskiej rodzinie Michała i Pauliny z Turowerów[1]. Uczęszczał do Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie, z własnego wyboru porzucił szkołę i nigdy nie przystąpił do matury. W latach 1935–1937 podróżował po Austrii i Włoszech. W części podróży towarzyszył mu m.in. Jarosław Iwaszkiewicz. Od końca 1937 mieszkał w Paryżu, gdzie uczęszczał na wykłady École des Hautes Études Internationales(inne języki)[potrzebny przypis]. W kręgu ho­mo­sek­su­alistów na­zy­wa­no go wówczas „księżniczką Izra­ela”[2].

Latem 1939 wrócił do Polski. Po wybuchu II wojny światowej dotarł przez majątek Stradecz do Lwowa. Tam w styczniu 1940 został aresztowany i osadzony przez Rosjan w więzieniu zamarstynowskim, a następnie skazany na osiem lat pobytu w obozie, po czym przez więzienia w Chersoniu i Dniepropietrowsku trafił do obozu w Iwdielu na Syberii. Po układzie Sikorski-Majski i amnestii dotarł do polskiej delegatury w Ałma Acie. W 1942 rozpoczął, na zlecenie delegatury Ambasady RP, organizowanie szkół polskich na terenie Kirgizji, a następnie został przedstawicielem ambasady RP. Po zerwaniu stosunków dyplomatycznych między rządem RP a władzami radzieckimi ponownie aresztowany. Po zwolnieniu wyjechał do Samarkandy, gdzie do jesieni 1944 pracował jako bibliotekarz Samarkandzkiego Muzeum Okręgowego i bibliograf w Bibliotece im. A. Puszkina. Swoje przeżycia z tego okresu opisał m.in. w książce Sedan (1948). Do Polski wrócił w grudniu 1945 i początkowo zamieszkał w Łodzi, w 1949 przeniósł się na stałe do Warszawy, gdzie kontynuował pracę twórczą i pracował jako redaktor.

Od 1945 roku był człon­kiem re­dak­cji ty­go­dni­ka „Kuźnica”, wstąpił też do PPR (od 1948 PZPR)[2]. Z cza­sem zajął sta­no­wi­sko opo­zy­cyj­ne wo­bec par­tii[2], a w 1957 r. wystąpił z niej. W marcu 1964 był sygnatariuszem Listu 34 w obronie wolności słowa. W 1969 został członkiem zarządu Polskiego PEN Clubu. W latach 1975–1978 był wiceprezesem, a od grudnia 1980 członkiem zarządu Związku Literatów Polskich. Na chrzest zdecydował się w wieku 60 lat[2]. Należał do Rady Duszpasterstwa Środowisk Twórczych oraz Rady do Spraw Stosunków Polsko-Żydowskich przy prezydencie RP (1991–1995). Był członkiem korespondentem Institut für die Wissenschaften vom Menschen w Wiedniu.

Na Pawle Hertzu Czesław Miłosz wzorował postać Piotra Kwinto w swojej powieści Zdobycie władzy (1955)[3].

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 119-6-17)[4].

Działalność literacka i wydawnicza

[edytuj | edytuj kod]

Debiutował w wieku 16 lat wierszem Popiół w „Wiadomościach Literackich” nr 29 (1934), w okresie międzywojennym swoje wiersze publikował także w „Skamandrze”. Pierwszy tom wierszy Nocna muzyka wydał w wieku 17 lat (1935). W kolejnych latach swoje wiersze, szkice literackie i recenzje publikował m.in. w: „Tygodniku Powszechnym”, „Nowej Kulturze”, „Kuźnicy”, „Więzi”, „Znakach czasu”, „Zeszytach Literackich”. Do jego najbliższych przyjaciół należeli Jarosław Iwaszkiewicz, Czesław Miłosz, Zygmunt Mycielski, Antoni Sobański, Stefan Kisielewski, Julian Stryjkowski, Henryk Krzeczkowski; utrzymywał także bliskie kontakty ze środowiskiem paryskiej „Kultury” – m.in. z Józefem Czapskim, Zygmuntem Hertzem, Konstantym A. Jeleńskim. W latach 1945–1948 należał do zespołu redakcyjnego „Kuźnicy”. W latach 1949–1952 był kierownikiem redakcji klasycznej literatury rosyjskiej w Państwowym Instytucie Wydawniczym, 1954–1959 należał do komitetu redakcyjnego Słownika języka polskiego, a w latach 1955–1978 i 1979–1982 współredagował „Rocznik Literacki”, w 1978 wszedł do rady redakcyjnej pisma „Res Publica” (następnie „Nowa Res Publica”), w 1990 należał do redakcji Tygodnika „Solidarność”. W 1957 roku był jednym z inicjatorów i członków redakcji miesięcznika „Europa” (pismo zostało zawieszone przez władzę przed ukazaniem się pierwszego numeru). Opracował monumentalną 7-tomową antologię XIX wiecznej poezji polskiej Zbiór poetów polskich XIX-wieku, (t. I–VII, 1959–1979), ułożył Księgę cytatów z polskiej literatury pięknej (wraz z Władysławem Kopalińskim, 1975), oraz redagował liczne edycje polskich pisarzy i poetów (m.in. Kazimiery Iłłakowiczówny, Jana Kasprowicza, Zygmunta Krasińskiego, Teofila Lenartowicza, Juliusza Słowackiego). Był inicjatorem reprintowania książek cennych dla kultury polskiej (należał do Rady Programowej do Spraw Reprintów przy Wydawnictwach Artystycznych i Filmowych). W 1977 roku zainicjował w Państwowym Instytucie Wydawniczym serię „Podróże”, gdzie pod swoją redakcją wydał osiemnaście tomów dzieł klasycznej literatury podróżniczej. Opracował wielotomowe polskie wydania dzieł Fiodora Dostojewskiego, Aleksandra Puszkina, Lwa Tołstoja, Iwana Turgieniewa i in.[5][6] 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[7].

Wielokrotnie był nagradzany za swój dorobek translatorski, tłumaczył m.in. Annę Achmatową, Josifa Brodskiego, Jacoba Burckhardta, Antoniego Czechowa, Fiodora Dostojewskiego, Hugo von Hofmannsthala, Pawła Muratowa, Marcela Prousta, Iwana Turgieniewa.

Grób Pawła Hertza na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Cytaty

[edytuj | edytuj kod]

An­drzej Ki­jow­ski na­zwał go „wy­twor­nym piękni­siem i sno­bem” (13 I 1957)[2].

Ma­ria­na Bran­dy­sa złościło funk­cjo­no­wa­nie Pawła Hert­za i jego przy­ja­cie­la Hen­ry­ka Krzecz­kow­skie­go na spe­cjal­nych wa­run­kach w śro­do­wi­sku li­te­rac­kim: „Im się po­zwa­la na mówie­nie ta­kich rze­czy, ja­kich nie ścier­piałoby się od rdzen­ne­go pol­skie­go oene­row­ca, bo nie trak­tu­je się tego na se­rio. Ale już naj­wyższy czas, aby to trak­to­wa­nie zmie­nić, bo Krzecz­kow­ski i Hertz sta­li się naj­bar­dziej zde­cy­do­wa­ny­mi wro­ga­mi i pasz­kwi­lan­ta­mi de­mo­kra­tycz­nej opo­zy­cji” (5 IV 1978)[2].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Tomy poetyckie

[edytuj | edytuj kod]
  • Nocna muzyka, Warszawa, Sfinks, 1935
  • Szarfa ciemności, Warszawa, F. Hoesick, 1937
  • Dwie podróże, Warszawa, Czytelnik, 1946
  • Małe ody i treny, Warszawa, KiW, 1949
  • Nowy lirnik mazowiecki, Warszawa, Czytelnik, 1953
  • Wiersze wybrane, Warszawa, PIW, 1955
  • Pieśni z rynku, Warszawa, PIW, 1957
  • Śpiewnik podróżny i domowy, Warszawa, PIW, 1969
  • Poezje, Warszawa, PIW, 1983
  • Poezje wybrane, Warszawa, LSW, 1992

Proza i eseje

[edytuj | edytuj kod]
  • Z naszej loży (wraz z J. Rojewskim), Łódź, Poligrafika, 1946
  • Notatnik obserwatora, Łódź, W. Bąk, 1948
  • Sedan, Warszawa, Książka, 1948
  • Portret Słowackiego, Warszawa, PIW, 1949 (ostatnie wyd. Zeszyty Literackie, 2009)
  • Dziennik lektury, Warszawa, PIW, 1954
  • Notatki z obu brzegów Wisły, Warszawa, Czytelnik, 1955
  • Domena polska, Warszawa, PIW, 1961
  • Słowacki. Romans życia, Warszawa, PIW, 1961
  • Ład i nieład, Warszawa, PIW, 1964
  • Wieczory warszawskie, Warszawa, Czytelnik, 1974
  • Świat i dom, Warszawa, PIW, 1977
  • Miary i wagi, Warszawa, PIW, 1978
  • Patrzę się inaczej, Warszawa, Pavo, 1994
  • Gra tego świata, Warszawa, Więź, 1997
  • Sposób życia. Z Pawłem Hertzem rozmawia Barbara R. Łopieńska, Warszawa, PIW, 1997
  • Szkice warszawskie. Wyb. i oprac. Marek Zagańczyk. Warszawa, Muzeum Warszawy, 2016

Wydania listów

[edytuj | edytuj kod]

Wybrane tłumaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Wybrane prace redakcyjne

[edytuj | edytuj kod]
  • Aleksander Puszkin Dzieła wybrane, t. I–VI, Warszawa, PIW, 1953–1954
  • Iwan Turgieniew Z pism, t. I–IX, Warszawa, PIW, 1953–1956
  • Fiodor Dostojewski Z pism, t. I–X, Warszawa, PIW, 1955–1964
  • Lew Tołstoj Dzieła, t. I–XIV, Warszawa, PIW, 1956–1958
  • Zbiór poetów polskich XIX-wieku, t. I–VII, Warszawa, PIW, 1959–1979
  • Zygmunt Krasiński Dzieła literackie, t. I–III, Warszawa, PIW, 1973
  • Księga cytatów z polskiej literatury pięknej (wraz z Władysławem Kopalińskim), Warszawa, PIW, 1975
  • Juliusz Słowacki Dzieła wybrane (wraz z Marianem Bizanem), t. I–III, Warszawa, PIW, 1986
  • Portret młodego artysty. Listy Józefa Rajnfelda do Jarosława Iwaszkiewicza (wraz z Markiem Zagańczykiem), Warszawa, Tenten, 1997

Nagrody literackie

[edytuj | edytuj kod]

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tradycjonalista z zapleczem. archiwum.rp.pl, 2001-05-15. [dostęp 2016-11-01]. (pol.).
  2. a b c d e f Niedzisiejszy pan, [w:] Krzysztof Tomasik, Homobiografie.
  3. Czesław Miłosz, Renata Gorczyńska, Podróżny świata, Kraków, Wydawnictwo Literackie, 2002 s. 116.
  4. Cmentarz Stare Powązki: Paweł Hertz, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-06].
  5. Wojciech Karpiński, Paweł Hertz: podróże i rozmowy [online], www.wojciechkarpinski.com [dostęp 2022-05-01].
  6. Paweł Hertz (1918–2001) poeta, tłumacz, wydawca [online], Zeszyty Literackie, 4 marca 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  7. Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s])
  8. M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.
  9. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, tom III, Warszawa, WSziP, 1994.
  • Sposób życia. Z Pawłem Hertzem rozmawia Barbara R. Łopieńska, Warszawa, PIW, 1997.
  • Biogram Pawła Hertza (oprac. Jadwiga Czachowska) [w:] „Zeszyty Literackie” nr 1 / 65, 1999.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]