Przejdź do zawartości

Purchawka chropowata

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Purchawka chropowata
Ilustracja
Młody owocnik purchawki chropowatej
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

purchawkowate

Rodzaj

purchawka

Gatunek

purchawka chropowata

Nazwa systematyczna
Lycoperdon perlatum Pers.
Observ. mycol. (Lipsiae) 1: 145 (1796)
Młode owocniki purchawki chropowatej
Starszy owocnik purchawki chropowatej
Czasami występuje gromadnie

Purchawka chropowata (Lycoperdon perlatum Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny purchawkowatych (Lycoperdaceae))[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lycoperdon, Lycoperdaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Synonimy[2]:

  • Lycoperdon bonordenii Massee 1887
  • Lycoperdon gemmatum Batsch 1783
  • Lycoperdon gemmatum var. perlatum (Pers.) Fr. 1829
  • Lycoperdon lacunosum Bull. 1782
  • Lycoperdon perlatum var. albidum Alb. & Schwein. 1805
  • Lycoperdon perlatum var. bonordenii (Massee) Perdeck 1950
  • Lycoperdon perlatum var. dobremezianum Kreisel 1976
  • Lycoperdon perlatum var. lacunosum (Bull.) Rea 1922
  • Lycoperdon perlatum var. lacunosum Pers. 1801
  • Lycoperdon perlatum Pers. 1796 var. perlatum

Nazwę polską podał Franciszek Błoński w 1889 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako prochówka kolczysta, purchawka chropawa, purchawka chropowa rozszerzona i purchawka perełkowata[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Owocnik

Wysokość 3–7 cm, średnica 2–4 cm, kształt maczugowaty lub gruszkowaty, o wierzchołku zaokrąglonym, lub zakończonym garbem. Pokryty jest brodawkowatymi kolcami. Początkowo cały owocnik jest biały, dojrzały staje się ochrowy lub brązowy i łysy[4]. Kolce po dotknięciu z łatwością odłamują się, pozostają wówczas po nich okrągławe oczka[5]. W dojrzałym owocniku całe jego wnętrze zamienia się w ogromną ilość zarodników, owocnik na szczycie pęka i przez powstały otwór uwalniają się zarodniki (pod wpływem wiatru lub dotknięcia przez zwierzęta lub ludzi)[6]. Już krople deszczu o średnicy 1 mm są wystarczające do wyrzucenia zarodników. Pojedynczy podmuch wiatru może uwolnić nawet 1 milion zarodników[7].

Dolną część owocnika stanowi podglebie. Początkowo jest białe, podczas dojrzewania ciemnieje i staje się jasnobrązowe, równocześnie stopniowo zamieniając się w glebę i kolumelle. Gleba zajmująca górną część owocnika początkowo jest biała, później stopniowo żółta, oliwkowa i szarobrązowa[8].

Cechy mikroskopowe

Masa zarodników ma barwę oliwkową. Pojedynczy zarodnik jest kulisty, przeźroczysty, bezbarwny lub jasnożółty, słabo brodawkowany i ma rozmiar 3–4,5 μm. Włośnia jest elastyczna, żółtobrązowa. Jej rozgałęzione dichotomicznie strzępki mają grubość 4–5 μm, są dość grubościenne, rzadko septowane, z jamkami[8].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek kosmopolityczny, występujący niemal na całej kuli ziemskiej, stwierdzono jego występowanie nawet w subarktycznych rejonach Grenlandii i w subalpejskich rejonach Islandii[9]. W Polsce gatunek bardzo pospolity[10].

Grzyb naziemny, rosnący w lasach i zaroślach. Czasami rośnie również na spróchniałych pniach. Występuje od lata do jesieni, pojedynczo, lub gromadnie[5].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Saprotrof[3]. Grzyb jadalny, rzadko jednak zbierany. Do spożycia nadają się tylko młode owocniki, których wnętrze jest jeszcze białe i elastyczne. Nadaje się do spożycia w stanie świeżym, może też być suszony. Purchawka chropowata jest mało aromatyczna, jednak bardzo smaczna[10]. Nadaje się jako dodatek do potraw gotowanych, najlepiej jednak smakuje pokrojona w plasterki i usmażona[6]. Jest dobrym źródłem białka, węglowodanów, tłuszczów i wielu mikroelementów[11]. Dominują kwasy tłuszczowe: kwas linolowy (37% całkowitej ilości kwasów tłuszczowych), kwas oleinowy (24%), kwas palmitynowy (14,5%) oraz kwas stearynowy (6,4%)[12].

Badania bioakumulacji wykazały, że purchawka chropowata łatwo akumuluje występujące w glebie metale ciężkie oraz selen, i może być wykorzystana w tym celu jako gatunek wskaźnikowy[13]. Doświadczalnie wykazano też jej zdolność do wiązania jonów rtęci z roztworów wodnych, badana jest jej przydatność w tym względzie do oczyszczania wody i ścieków zanieczyszczonych rtęcią[14].

Gatunki podobne

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Index Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15] (ang.).
  2. Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-20] (ang.).
  3. a b Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
  4. Pavol Škubla. Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007, ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. a b c Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda. Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  6. a b Andreas Gminder. Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008, ISBN 978-83-258-0588-3.
  7. Gregory PH. (1949). "The operation of the puff-ball mechanism of Lycoperdon perlatum by raindrops shown by ultra-high-speed Schlieren cinematography". Transactions of the British Mycological Society 32 (1): 11–5.
  8. a b c Wanda Rudnicka-Jezierska. Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales), Kraków: Instytut Botaniki PAN,1991, ISBN 83-85444-01-7.
  9. Jeppson M. The genus Lycoperdon in Greenland and Svalbard. Arctic and Alpine Mycology. Meddelelser om Grønland Bioscience, Copenhagen: 2006, 6, Denmark: Museum Tusculanum Press. p. 106. ISBN 978-87-635-1277-0.
  10. a b Albert Pilát, Otto Ušák. Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
  11. Nutritional Composition of Some Wild Edible Mushrooms [online] [dostęp 2014-04-07] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-17].
  12. Nedelcheva D, Antonova D, Tsvetkova S, Marekov I, Momchilova S, Nikolova-Damyanova B, Gyosheva M. (2007). "TLC and GC‐MS probes into the fatty acid composition of some Lycoperdaceae mushrooms". Journal of Liquid Chromatography & Related Technologies 30 (18): 2717–27.
  13. Ylmaz F, Işloǧlu M, Merdivan M. (2003). "Heavy metal levels in some macrofungi" [online] [dostęp 2014-04-07].
  14. Sari A, Tuzen M, Citak D. (2012). "Equilibrium, thermodynamic and kinetic studies on biosorption of mercury from aqueous solution by macrofungus (Lycoperdon perlatum) biomass". Separation Science and Technology 47 (8): 1167–76.