Przejdź do zawartości

Rozmaryn lekarski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Rozmaryn lekarski
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

szałwia / rozmaryn

Gatunek

rozmaryn lekarski

Nazwa systematyczna
Salvia rosmarinus Spenn.
Handb. Angew. Bot. 2: 447 (1835)[3]
Kwitnący rozmaryn lekarski w naturze
Kwiaty
Owoce i nasiona

Rozmaryn lekarski (Salvia rosmarinus / Rosmarinus officinalis) – gatunek krzewu, należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Występuje w stanie dzikim w rejonie Morza Śródziemnego: Azory, Madera, Wyspy Kanaryjskie, Algieria, Maroko, Tunezja, Cypr, Turcja, dawna Jugosławia, Grecja, Włochy, Francja, Portugalia, Hiszpania[4]. Jest uprawiany w wielu krajach świata.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Aromatyczny, wiecznie zielony krzew o wysokości do 2 m.
Łodyga
Czterokancista, drewniejąca w drugim roku.
Liście
Równowąskolancetowate, skórzaste, brzegiem podwinięte, na wierzchu ciemnozielone, spodem kutnerowate.
Kwiaty
niebieskie lub różowe z odcieniami, o dwuwargowym, dzwonkowatym, 5-ząbkowym kielichu. Korona owłosiona z 2-łatkową wargą górną i 3-łatkową dolną; środkowa warga dolnej wargi jest odgięta i mocno wklęsła. W środku 2 pręciki i 1 słupek. Roślina miododajna, owadopylna.
Owoc
Rozłupnia.

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • Roślina uprawna. Uprawiano ją już w starożytnym Rzymie, Egipcie i Grecji. Obecnie do największych producentów należą Francja, Hiszpania, Włochy, Grecja i Meksyk.
  • Roślina lecznicza: zawiera olejkicyneol, pinen, cymen, borneol oraz kwas rozmarynowy[5].
    • Działanie: odkażające, pobudzające, wzmacnia pamięć. Stosowany w postaci naparu jest środkiem żółciopędnym oraz pomaga w dolegliwościach dyspeptycznych, natomiast dodawany do rozgrzewających kąpieli pomaga w bólach mięśniowych, stanach reumatycznych oraz zaburzeniach układu obwodowego[6]. Pomocniczo stosowany w kamicy żółciowej, ogólnym osłabieniu, zwiększaniu sprawności fizycznej oraz psychicznej. Bywa stosowany jako środek przyspieszający rekonwalescencję po zabiegach chirurgicznych lub ciężkich chorobach (pobudza trawienie i apetyt)[7].
  • Sztuka kulinarna: roślina przyprawowa, używana głównie w kuchni hiszpańskiej, bałkańskiej, meksykańskiej do mięs, wędlin i sosów. Kwiaty dodaje się do sałatek, a kandyzowanymi ozdabia się potrawy. Łodyga może być używana jako szpikulec do szaszłyków – nadaje im zapach i smak.
  • Z liści otrzymuje się antyseptyczny środek do mycia przyborów w łazience, a dodane do kąpieli pobudzają krążenie krwi.
  • Roślina ozdobna. W Polsce jest uprawiany w doniczkach jako roślina pokojowa. Jest to „staroświecka” roślina uprawna – jedna z najdawniej uprawianych u nas roślin doniczkowych. Latem można go przetrzymywać na werandach, balkonach, w ogródku.

Uprawa

[edytuj | edytuj kod]

Roślina rosnąca najwydajniej na słonecznych i ciepłych stanowiskach. Gleba - przepuszczalna, łatwo nagrzewająca się o pH obojętnym lub lekko zasadowym. Rozmaryn jest bardzo słabo odporny na mróz (strefa mrozoodporności 8a). Rozmnażanie można wykonać z nasion. Dzięki silnie rozgałęzionemu systemowi korzeniowemu (do 2 m) roślina charakteryzuje się dużą odpornością na suszę[8].

Na świecie hoduje się mnóstwo odmian, m.in. płożących się, karłowatych, różnie ulistnionych czy różnie ubarwionych. M.in. są to:

  • 'Benenden Blue' – o jaskrawoniebieskich kwiatach
  • 'Huntigton Carpet' – krzew o szerokim pokroju i niebieskich kwiatach
  • 'Lockwood de Forest' – szerokorozłożysty krzew o ciemnoniebieskich kwiatach
  • 'Majorka Pink' – o wzniesionym pokroju i różowych kwiatach
  • 'Prostatus' – odmiana płożaca się, szczególnie nadająca się do obsadzania murków i do doniczek

Symbolika

[edytuj | edytuj kod]
  • W kulturze chrześcijańskiej rozmaryn towarzyszy wizerunkom Matki Boskiej, oznacza czystość i dziewictwo[9].
  • w polskich zwyczajach tradycyjnych bukiety z wplecionymi gałązkami rozmarynu noszą goście weselni, druhny i drużbowie[9].
  • Roślina w ludowym języku erotycznym symbolizuje dziewictwo; pojawia się też, gdy tekst mówi o miłości cielesnej[9].
  • Uważa się, że liście i gałązki mają działanie pobudzające erotycznie. Wąchanie rozmarynu też miało pobudzić miłość[9].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. a b Salvia rosmarinus Spenn., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-09-02].
  4. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-22].
  5. Borgis Sp., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS [online], www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21].
  6. Liść rozmarynu, KAWON, znamlek.pl [dostęp 01-12-2015]
  7. Irena Gumowska, Ziółka i my, 1983 Warszawa: PTTK "KRAJ", ISBN 83-7005-089-1.
  8. Agnieszka Mike-Jeziorska: Rozmaryn lekarski. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).
  9. a b c d Małgorzata Drożdż-Szczybura, Symboliczne znaczenie roślin uprawianych w tradycyjnej zagrodzie, [w:] Środowisko Mieszkaniowe, Rocznik 2018, t. 22, Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Wydział Architektury, Politechniki Krakowskiej, 2018, s. 37-45, DOI10.4467/25438700SM.18.006.8516 [dostęp 2020-11-18].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.