Przejdź do zawartości

Sędziowie (dramat)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sędziowie
Autor

Stanisław Wyspiański

Typ utworu

dramat

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Kraków

Język

polski

Data wydania

1907

Sędziowie. Tragedia – utwór dramatyczny Stanisława Wyspiańskiego, wydany w Krakowie w 1907, pierwszy raz wystawiony tego samego roku w Teatrze Miejskim w Wilnie, w reż. Nuny Młodziejowskiej.

Geneza

[edytuj | edytuj kod]

Akcja dramatu oparta została na autentycznych wydarzeniach we wsi Jabłonicy pod Stanisławowem, w Galicji, które miało miejsce w lipcu 1899. Doszło tam do zabójstwa Jewdochy Abramczuk, służącej u karczmarza Heinzla. Kobieta zginęła w wyniku postrzału. Zamordowana znajdowała się w siódmym miesiącu ciąży. Opinia mieszkańców wioski wskazywała, że mordu dopuścił się miejscowy Żyd Natan Marmorosz, 25-letni handlarz bydła, syn Samuela, który pozostawał z dziewczyną w stosunku miłosnym. Śledztwo było utrudnione, gdyż sprawca nie został zatrzymany na gorącym uczynku. W prowadzeniu śledztwa brał udział sędzia śledczy Jan Hroboni[1]. W rok po morderstwie odbyła się rozprawa przed sądem przysięgłych w Stanisławowie. Marmorosz został uniewinniony większością głosów. Obrońcą jego był adwokat dr Leon Bibring. 1899 Wyspiański przebywał na wakacjach w Jaremczu, gdzie zdarzenie to odbiło się głośnym echem[2]. Zarys dramatu Wyspiański stworzył przed uniewinnieniem podejrzanego o ten czyn Natana. Kończąc siedem lat później dramat, nie respektował wyroku sądowego, by nie burzyć kompozycji sztuki. Postać Natana, winnego dokonania z premedytacją zbrodni, pozostaje w sztuce jednoznacznie zła[3].

Fabuła

[edytuj | edytuj kod]

Sędziowie to jedyny utwór dramatyczny Wyspiańskiego, który sam autor nazwał tragedią. Jest to jeden z ostatnich utworów, który kończył redagować tuż przed śmiercią[4]. Dramat nie ma podziału na akty, miejscem akcji jest wnętrze karczmy[3].

Głównymi postaciami są karczmarz Samuel, jego synowie Natan i Joas, służąca Jewdocha, Dziad - ojciec Jewdochy, zrujnowany przed laty przez Samuela, i Urlopnik. Pod koniec zjawia się prowadzący wstępne śledztwo sędzia w towarzystwie miejscowych osobistości, potraktowanych satyrycznie i komediowo. Sędziowie ci reprezentują sprawiedliwość biurokratyczną, nie dorastając do wymiaru tragedii, podczas gdy wymiar taki otrzymuje sprawa, która się toczy wśród głównych osób dramatu. Natan, który uwiódł i skłonił do dzieciobójstwa Jedwdochę, idąc za sugestią Samuela oddaje do niej skrytobójczy strzał i zamierza podejrzenie rzucić na Urlopnika[3].

Postacią wyróżniającą się wrażliwością i czystością moralną jest młodszy z braci, Joas, który mimo miłości do ojca i brata w dramatycznej scenie oskarża właściwych sprawców zbrodni, a będąc zbyt wrażliwym, by to znieść - umiera. Moment ten podnosi całą sytuację na płaszczyznę wzniosłości i tragizmu. Wobec oskarżenia i śmierci Joasa Samuel przyznaje się do winy. Ojciec, patriarcha żydowskiej rodziny, to najbardziej złożona postać. Jest w nim opanowanie i siła człowieka interesu, ale i smutek wynikający z ciężaru mrocznych tajemnic. Ten z pozoru wolny od duchowych rozterek, bezwzględny egzekutor weksli i procentów, w obliczu utraty ukochanego dziecka pojmuje bezmiar swych win[5].

Ty nie umieraj. Tyś jest Mozart,
tyś jest Rubinstein, tyś jest Joachim.
Ty nie umieraj, tyś jest tysiące tysięcy.
Ty skarb, ty mój skarb, ty pałace, ty raj,
ty Eden - ty żyj.

Stanisław Wyspiański, Sędziowie

Zbrodnia w galicyjskiej wsi urasta do wymiarów uniwersalnych. Tam gdzie jest ludzka krzywda, tam jest i zemsta. O nią przychodzą się upomnieć wrogowie rodziny Maramoroschów, wydziedziczeni i pokrzywdzeni. Dramat ukazuje wiejskie środowisko żydowskie w Galicji. Bogatych i cynicznych Samuela i Natana, dla których pieniądz i zysk jest miarą świata, ale także dobrych i sprawiedliwych, jak Jukli, wiejski handlarz i włóczęga, mędrek i filozof, jedyny sprawiedliwy człowiek we wsi. Jest tam też tragedia nieszczęśliwej miłości ukraińskiej dziewczyny do chlebodawcy Żyda, historia zdrady i dzieciobójstwa, opowieść o żydowskiej rodzinie wiejskich bogaczy i lichwiarzy, ludzi bezwzględnych, dla których karczma jest przykrywką do prowadzenia nielegalnych interesów[4].

Scenografia, zaprojektowana w didaskaliach przez Wyspiańskiego w sposób szczegółowy, jest prawie naturalistyczna, lecz wszystkiej jej elementy znaczą, podporządkowane wyższym sensom, po części symbolicznym, podobnie jak ruch sceniczny i gest, a także zróżnicowany język postaci, którego stylizacja biblijna u Joasa i Samuela służy wyrazowi tragicznej idei utworu[6].

Ekranizacje i adaptacje

[edytuj | edytuj kod]

Wybrane inscenizacje

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Z. B.. Ś. p. Jan Wacław Hroboni. „Głos Sądownictwa”. Nr 6, s. 503, 1937. 
  2. Zbrodnia z końca XIX wieku. Cracovia Leopolis. [dostęp 2018-03-03].
  3. a b c Praca zbiorowa pod red. Juliana Kryżanowskiego, od 1975 Czesława Hernasa 1984 ↓, s. 352.
  4. a b Waldemar Modestowicz o "Sędziach" S. Wyspiańskiego. Polskie Radio. [dostęp 2018-03-03].
  5. Janusz R. Kowalczyk: Jasna strona mroku. Rzeczpospolita, Nr 27, 02.02.1999. [dostęp 2018-03-03].
  6. Praca zbiorowa pod red. Juliana Kryżanowskiego, od 1975 Czesława Hernasa 1984 ↓, s. 650.
  7. Rafał Węgrzyniak: Sędziowie Wyspiańskiego. Encyklopedia Teatru Polskiego. [dostęp 2018-03-03].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]