Przejdź do zawartości

Wanda Czełkowska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wanda Czełkowska
Data i miejsce urodzenia

18 lub 28 listopada 1930
Brześć nad Bugiem

Data i miejsce śmierci

17 czerwca 2021 (90 lat)
Warszawa

Alma Mater

Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie

Dziedzina sztuki

rzeźba

Ważne dzieła

Stół (1968–1971), Ściana (1975–1976)

„Fortepian Chopina” – projekt Marii Jaremy z 1949 roku, zrealizowany w 2006 przez Wandę Czełkowską. Kraków, Planty przy ul. Franciszkańskiej

Wanda Czełkowska (ur. 18[1] listopada 1930 w Brześciu nad Bugiem, zm. 17 czerwca 2021[2][3][4] w Warszawie) – polska rzeźbiarka[5].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wanda Czełkowska dzieciństwo i młodość spędziła w Wilnie. Początkowo planowała podjęcie studiów w zakresie matematyki. W klasie maturalnej poznała Xawerego Dunikowskiego, co zadecydowało o jej wyborze dalszego kształcenia. W latach 1949–1954 studiowała na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, dyplom zrealizowała w pracowni prof. Jerzego Bandury. Początkowo studiowała malarstwo, jednak już w drugim semestrze pierwszego roku pod wpływem zachęty Jerzego Bandury wybrała rzeźbę. Już w czasie studiów wypracowała swój oryginalny styl rzeźbiarski. Jej pierwsze prace rzeźbiarskie były figuratywne, z czasem zaczęła podążać w kierunku konceptualizmu[potrzebny przypis].

W latach 1969–1981[6] była związana z II Grupy Krakowskiej[7], jednak nie brała czynnego udziału w aktywnościach grupy. Uczestniczyła w wielu wystawach w Polsce i za granicą, m.in. w Norwegii (Wystawa Rzeźby Rzeźbiarzy z Krakowa w 1958), Holandii (Wystawa Rzeźby Współczesnej w 1964), Francji (III Międzynarodowym Biennale de Paris 1963), Wielkiej Brytanii (Międzynarodowy Festiwal w Edynburgu w 1972)[8].

W marcu 1990 Galeria Zderzak w Krakowie zorganizowała dwie wystawy pod różnymi adresami. Pierwsza Elegia (8–11 marca& 1990, ul. Zagrody 23) prezentowała prace z lat 80. i z 1990 r.[9] Druga Przypomnienie po latach (12–20 marca 1990, ul. Grodzka 15), prezentowała prace z lat 1958–1957[10]. Kolejna tak duża indywidualna wystawa pt. Wanda Czełkowska. Retrospekcja[11] miała miejsce w Muzeum Rzeźby w Królikarni, Oddziale Muzeum Narodowego w Warszawie dopiero 26 lat później, na przełomie 2016 i 2017[12]. W 2010 wzięła udział w wystawie Państwo Dydony w PGS w Sopocie (kuratorka Dorota Grubba)[13], a 2 października 2006 na Plantach w Krakowie został odsłonięty pomnik – fontanna Fortepian Chopina, który Czełkowska wykonała na podstawie projektu Marii Jaremy z 1949[14][15].

Przez ponad 50 lat była mieszkanką Krakowa. Mieszkała przy ul. Karmelickiej w mieszkaniu, które zostawił jej Xawery Dunikowski[16]. W 2001 przeniosła się do Warszawy[17]. W 2011 artystka zajęła poprzemysłową przestrzeń (dawny warsztat tirów) na warszawskim Mokotowie, niedaleko Królikarni[16].

W 2011 szczecińska Fundacja Ars & Bonum postanowiła objąć rzeźbiarkę opieką stałą, zajmując się dokumentacją twórczości oraz wspierając w utrzymaniu przestrzeni pracowni-galerii[18]. Opieka fundacji trwała przez 6 lat.

W 2013 rzeźbiarką zainteresowała się Ewa Opałka, która stała się współkuratorką z Agnieszką Tarasiuk jej monograficznej wystawy w Królikarni, a także autorką będącej w przygotowaniu książki Eliminacje. Rozmowy z Wandą Czełkowską – wywiadu rzeki[17]. Opałka jest również inicjatorką powołanej w 2016 Fundacji Introspekcja Na Rzecz Badania i Prezentacji Twórczości Wandy Czełkowskiej[19][20].

Rzeźbiarka zaprezentowała w 2016 na wystawie w nowojorskiej galerii Broadway 1602 jedną rzeźbę i dwa rysunki. Krytyk witryny „Artspace” Andrew M. Goldstein uznał te prace za jedne z dziesięciu najlepszych prac Frieze New York 2016[21].

W 2018 Wanda Czełkowska była obok Rosemarie Castoro i Lydii Okumury jedną z trzech rzeźbiarek-minimalistek prezentowanych na wystawie Land of Lads. Land of Lashes w galerii Thaddaeus Ropac na londyńskim Mayfair (kuratorka: Anke Kempkes we współpracy z Fundacją Introspekcja na Rzecz Badania i Prezentacji Twórczości Wandy Czełkowskiej)[22][23].

Jej pracownię przy ul. Magazynowej 14 na warszawskim Mokotowie uznano w 2019 r. za Warszawską Historyczną Pracownię Artystyczną[24][25][25].

W 2019 brała udział w wystawie Wanda Czełkowska & Paul Czerlitzky w Galerii Piktogram w Warszawie[26]. Galeria Q Contemporary z Budapesztu prezentowała jej prace na londyńskiej wystawie Under the Radar: Contemporary Masters from Central & Eastern Europe podczas Frieze[27].

Na wystawie zbiorowej Kradzieże i zniszczenia w białostockiej Galerii Arsenał w 2020 została zaprezentowana jej rzeźba Głowa z 1968 r. (edycja I/3)[28].

Wanda Czełkowska zmarła w godzinach wieczornych 17 czerwca 2021 w wieku 90 lat[3][4][29], została pochowana na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[30].

W 2023 roku (15 lipca-26 listopada) w Muzeum Susch w Susch w Szwajcarii odbyła się wystawa monograficzna Wanda Czełkowska. Art Is Not Rest. Kuratorką tej wystawy była Matylda Taszycka, kuratorką pomocniczą - Antonina Gugała. Wystawie towarzyszyło wydawnictwo książkowe o tym samym tytule. [31] [32]

Prace w kolekcjach

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Według dokumentów data urodzenia to 18 listopada, natomiast artystka twierdzi, że właściwa data to 28 listopada.
  2. Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Facebook [online], www.facebook.com [dostęp 2021-06-19].
  3. a b Zmarła Wanda Czełkowska, rzeźbiarka związana z II Grupą Krakowską [online], SZUM, 19 czerwca 2021 [dostęp 2021-06-20] (pol.).
  4. a b W wieku 91 lat zmarła wybitna artystka – Wanda Czełkowska – Magiczny Kraków [online], www.krakow.pl [dostęp 2021-06-21].
  5. Wanda Czełkowska | DESA Unicum [online], desa.pl [dostęp 2020-06-28].
  6. „Wanda Czełkowska. Retrospekcja” w Królikarni [online], SZUM, 16 grudnia 2016 [dostęp 2020-06-29] (pol.).
  7. Warszawa: rzeźby Wandy Czełkowskiej na wystawie w Królikarni [online], dzieje.pl [dostęp 2020-06-28] (pol.).
  8. Wanda Czełkowska w Królikarni: retrospekcja, po elipsie – Magazyn O.pl [online], O.pl Polski Portal Kultury [dostęp 2020-06-29] (pol.).
  9. Jan Michalski, Elegia. Wanda Czełkowska [online], zderzak.pl [dostęp 2020-06-30].
  10. Jan Michalski, PRZYPOMNIENIE PO LATACH. Wanda Czełkowska [online], zderzak.pl [dostęp 2020-06-29].
  11. Wystawy czasowe / Królikarnia [online], www.krolikarnia.mnw.art.pl [dostęp 2020-06-29].
  12. Wanda Czełkowska. Retrospekcja [online], Culture.pl [dostęp 2020-06-29] (pol.).
  13. Wydarzenia – „Państwo Dydony” – wystawa polskiej rzeźby współczesnej – Kulturalna Warszawa [online], Kulturalna Warszawa [dostęp 2020-06-29] (pol.).
  14. Fontanna Fortepian Chopina, fontanny.pomp.pl [online], fontanny.pomp.pl [dostęp 2020-06-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-30].
  15. Fontanna Fryderyka Chopina, Kraków – zdjęcia [online], krakow.fotopolska.eu [dostęp 2020-06-29].
  16. a b Wyborcza.pl [online], www.wysokieobcasy.pl [dostęp 2020-06-29].
  17. a b c „Retrospekcja” Wandy Czełkowskiej – nowa wystawa w Królikarni [online], cojestgrane24.wyborcza.pl [dostęp 2020-06-29] (pol.).
  18. Ars Et Bonum [online], www.arsetbonum.pl [dostęp 2020-06-29].
  19. Fundacja Introspekcja na Rzecz Badania i Prezentacji Twórczości Wandy Czełkowskiej [online], e-isbn.pl [dostęp 2020-06-29].
  20. FUNDACJA INTROSPEKCJA NA RZECZ BADANIA I PREZENTACJI TWÓRCZOŚCI WANDY CZEŁKOWSKIEJ | Rejestr.io [online], rejestr.io [dostęp 2020-06-29].
  21. Andrew M. Goldstein, 10 of the Best Artworks at Frieze New York 2016 [online], www.artspace.com, 5 maja 2016 [dostęp 2020-11-24].
  22. Rosemarie Castoro, Lydia Okumura and Wanda Czelkowska in, Ideelart [online], IdeelArt.com [dostęp 2020-06-30] (ang.).
  23. Wallpaper* Magazine, The trio of pioneering female artists who took on minimalism in the 1960s and 70s [online], Wallpaper*, 2 lipca 2018 [dostęp 2020-06-30].
  24. Uchwała nr XXX Zespołu ds. Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych, 4 grudnia 2018.
  25. a b Lista Warszawskich Pracowni Historycznych [online], zabytki.um.warszawa.pl, 15 listopada 2020 [dostęp 2020-11-24].
  26. Wanda Czełkowska and Paul Czerlitzki at Piktogram – Art Viewer [online] [dostęp 2020-11-23] (ang.).
  27. Under the Radar: Contemporary Masters from Central & Eastern Europe | | Galleries | Frieze [online], www.frieze.com [dostęp 2020-11-23].
  28. KRADZIEŻE I ZNISZCZENIA [online], galeria-arsenal.pl [dostęp 2020-11-23] (pol.).
  29. Odeszła Wanda Czełkowska, Wyborcza.pl [online], www.wysokieobcasy.pl [dostęp 2021-06-20].
  30. nekrolog, Gazeta Wyborcza 3 lipca 2021.
  31. Muzeum Susch - Wanda Czełkowska: Art is not Rest - Past - Exposiziuns Temporaras [online], www.muzeumsusch.ch [dostęp 2024-01-05].
  32. Michał Borowik, Rzeźbiarka Wanda Czełkowska wreszcie doczeka się godnej retrospektywy [online], Vogue Polska, 5 sierpnia 2023 [dostęp 2024-01-16] (pol.).
  33. Głowa [online], Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie [dostęp 2020-06-29].
  34. Muzeum Narodowe w Krakowie – zbiory cyfrowe [online], zbiory.mnk.pl [dostęp 2020-06-29].
  35. Artyści w kolekcji – Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku [online], www.rzezba-oronsko.pl [dostęp 2020-06-29] (pol.).
  36. Wanda Czełkowska. Retrospekcja, książka towarzyszy wystawie, Warszawa 2015, s. 96.
  37. Kolekcja - Wanda Czełkowska - Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie [online], artmuseum.pl [dostęp 2024-01-08] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Dorota Grubba: Rzeźby koniecznością życiową jak powietrze, woda i ogień... Wanda Czełkowska, Ludmiła Stehnova, Maria Pinińska-Bereś około 1960 r. [w:] Jestem artystką we wszystkim, co niepotrzebne. Kobiety i sztuka około 1960. Warszawa: 2010, s. 90.
  • Dorota Grubba-Thiede. Wanda Czełkowska, Tadeusz Sieklucki w poszukiwaniu nowoczesności. „Pamiętnik Sztuk Pięknych/ Fine Arts Diary”. 2015/9, Vol 9 (2015), s. 159–178, 1990-03-21. 
  • Dorota Jarecka. Przeciw pomnikom. „Gazeta Wyborcza”, 1990-03-21. Kraków. 
  • Jan Michalski, Rzeźby, idee Czełkowskiej, Galeria „Zderzak”, Kraków 1990.
  • Wanda Czełkowska. Retrospekcja. Książka towarzysząca wystawie. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015, s. 140. ISBN 978-83-7100-404-9.
  • Wanda Czełkowska. Art Is Not Rest. Mediolan, Skira, 2023. ISBN 978-88-572-4995-7

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]