İçeriğe atla

Kıpçak grubu

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Kıpçak dilleri (Kuzeybatı Türk dilleri olarak da bilinir), Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

Kıpçak
Kuzeybatı Türkçesi
EtnisiteKıpçaklar
Coğrafi dağılımOrta Asya, Rusya, Kuzey Kafkasya, Ukrayna
SınıflandırmaTürk dilleri
Alt bölümler
  • Kıpçak-Bulgar
  • Kıpçak-Kuman
  • Kıpçak-Nogay
  • Kırgız-Kıpçak

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Kıpçakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

13-17 yüzyıllarda üç kolda ilerleyen Eski Kıpçakça geriye dönük Kıpçak dilleri sınıflandırmasında Kıpçak-Kuman kolunda ele alınır:

1. Kumanca ya da Altın Orda Kıpçakçası veya Bozkır Kıpçakçası
2. Memlûk Kıpçakçası ya da Arap harfli Kıpçak Türkçesi
3. Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi

Yeni Kıpçakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Kıpçakça dönemi çağdaş Kıpçak dilleri üç ana kolda sınıflandırılır:

Türk dillerinin sınıflandırması (tasnifi) henüz tam olarak yerine oturmuş değildir. Çok çeşitli lehçe ve şivelere ayrılan, yeryüzünde yaklaşık 200 milyondan fazla bir nüfusa sahip Türk boyları tarafından konuşulmakta olan Türkçenin ses bilgisel ve biçimbilimsel özelliklere göre tam bir sınıflandırmasının yapılabilmesi için karşılaştırmalı dil araştırmalarının derinleştirilmesi, her lehçe ve şivenin özelliklerinin tam olarak ortaya konulması gerekmektedir.[1]

Türk dili araştırmaları tarihinde Kıpçak dillerinin sınıflandırılması:[1]

  • Wilhelm Radloff (1882), Kırgız, Kazak, Karakalpak, Tatar, Başkurt dillerini Batı diyalektleri; Karaçay, Balkar, Kumuk, Karaim dilleri ise Oğuz dilleri ile birlikte Güney diyalektleri adı altında sınıflandırır.
  • Aleksandr Samoyloviç (1922), Tav grubu (Kıpçak-Kuzeybatı) adı altında ele alır.
  • Lajos Ligeti, Kıpçak dilleri olarak sınıflandırır.
  • Nikolay Baskakov, Batı Hun kolunun Kıpçak grubu içinde Tatar, Başkurt, Kuman, Karaim, Kumuk, Nogay, Kazak, Karakalpak dillerini, Doğu Hun kolunun Kırgız-Kıpçak grubu içinde ise Kırgız ve Altay dillerini ele alır.
  • Reşid Rahmeti Arat, tav-grubu içinde sınıflandırır.
  • Johannes Benzing ve Karl Heinrich Menges, Batı Türkçesi (Kıpçak-Kuman dilleri) olarak sınıflandırır.

Karakteristik özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kıpçak Türkçesinin karakteristik özelliklerinden biri de ünlüler arasında bulunan /-t-/ seslerinin tonlulaşmamasıdır. (yani tonlulaşıp /-d-/ sesine dönüşmemesidir).[2] Kıpçak Türkçesinin başlıca dil özellikleri şöylece sıralanabilir: 1. Bilinen sekiz ünlünün yanında bérmek / birmek “vermek”, éşitmek / işitmek, béy / biy “bey” gibi sözcüklerde görülen ikili şekiller kapalı “e”nin varlığına işaret eder. 2. İç ve son sesteki “ġ / g”ler v olur: aġır > avur, baġlamak > bavlamak, tögmek > tövmek “dövmek”. 3. İç ve son sesteki “d / ḏ”ler y olur: aḏak > ayak, keḏmek > kéymek (kiymek) “giymek”. 4. Birden çok heceli sözcüklerin sonundaki “ġ / g”ler çoğunlukla düşer: bitig > biti “kitap, yazı”, katıġ > katı. 5. Olumsuzluk için “ermez / ermes” yerine daha çok “degül” kullanılır. 6. İlgi hali eki daima -nın͡g / -nin͡g (zamirlerde -ın͡g / -in͡g) şeklindedir.[3][4][5][6][7][8]

Konuşanların sayısı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dil Konuşanların sayısı Konuşulduğu ülkeler ve konuşan sayısı
Karaimce ölmek üzere †  Litvanya 100

 Ukrayna <10

 Polonya <10

Kumukça 450.000  Rusya (Dağıstan)
Karaçay-Balkarca 400.000  Rusya (Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkarya)
Kırım-Tatarcası 600.000

 Ukrayna 200.000

 Özbekistan 190.000

 Kırgızistan 40.000

Tatarca 6,5 milyon  Rusya 5.500.000

 Özbekistan 470.000

 Kazakistan 330.000

 Kırgızistan 70.000
 Tacikistan 80.000

 Türkmenistan 50.000

 Ukrayna 90.000

 Azerbaycan 30.000
Etnik olarak Tatarlar: 6,6 milyon

Başkurtça 2.2 milyon  Rusya 1,7 milyon

 Özbekistan 35.000

 Kazakistan 20.000

Nogayca 100.000  Rusya (Kuzeykafkas)
Karakalpakça 650.000  Özbekistan
Kazakça 14-16 milyon  Kazakistan 8 milyon

 Çin 1 milyon

 Özbekistan 800.000

 Rusya 650.000

 Moğolistan 100.000

Kırgızca 5 milyon  Kırgızistan 3,3 milyon

 Özbekistan 200.000

 Çin 200.000

Sıbırca 150.000  Rusya (Tümen, Omsk ve Novosibirsk oblastları)
  1. ^ a b Tavkul, Ufuk (2003). Türk lehçelerinin sınıflandırmasında bazı kriterler 28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kırım Dergisi, 12 (45), 2003, 23-32.ss
  2. ^ Eker, Süer (1998). Kıpçak Grubu Türk Dillerinin Karşılastırmalı Ses Bilgisi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1998
  3. ^ Jale Demirci, “Memluk-Kıpçak Edebiyatına Katkılar”, TDe., X/1 (1992), s. 131-142.
  4. ^ J. Eckmann, “Memlûk Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair”, TDAY Belleten(1965), s. 35-41.
  5. ^ Abdülkadir İnan, “XIII.-XV. Yüzyıllarda Mısır’da Oğuz-Türkmen ve Kıpçak Lehçeleri ve «Halis Türkçe»”, TDAY Belleten (1953), s. 53-71.
  6. ^ N. Asım Yazıksız, “Kıpçak Türkçesine Dair”, DEFM, I/4 (1332), s. 380-388.
  7. ^ Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara 1998, s. XVI-XLI.
  8. ^ Ahmet Temir, “Kıpçak Edebiyatı”, TDEK2, III, 103-106.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]