Эчтәлеккә күчү

Gaz

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Gaz latin yazuında])
Gaz NO2

Gaz yäki rix (niderl. gaz, yunança χάος) — matdäneñ dürt agregat xaläteneñ berse, ayırım öleşläre (molekulalar, atomnar, ionnar) arasında bik zäğif bäyläneş köçläre häm zur xäräkätçänlege belän sıyfatlana.

Real' gaz izotermaları. F - qaynaw noqtası, G - çıq noqtası, F tan sulğa - sıyıqça, G dan uñğa - gaz

Rix kisäkçäläre xaotik, tärtipsez, irekle räweştä xäräkät itä, häm ber-berse belän bäreleşkännän soñ, alarnıñ xäräkäte üzgärä.

Şulay uq gaz - temperaturası çik noqtanı arttırğan matdä, bu temperaturada gaz qısu sıyıqçanı buldırmıy. Näq ul üzlege belän gaz budan ayırılıp tora, çönki basım artqanda tuyındırılğan bu öleşçä sıyıqçağa äylänä, ä gaz äylänmi.

Totrıqlı sıyıq yäki qatı agregat xäle mömkin bulğan matdälärneñ gazı - bu dip yörtelä.

Sıyıqça kebek gaz ağuçanlıq häm deformatsiägä qarşı toruçanlığı üzleklärenä xas.

Sıyıqçadan ayırmalı bularaq gaz bilgelängän külämgä iä bulmıy häm irekle öslegen buldırmıy, ä böten ütärlek külämne tutırırğa tırışa.

Gaz xaläte - Ğälämdä (yoldızara matdä, yoldızlar, tomanlıqlar, hawa) matdäneñ iñ taralğan xaläte.

Gaz häm gaz qatnaşmaları ximik üzlekläre küp törle - inert gazlardan şartlatqıçlarğa qädär.

  • İdeal' gaz - molekulalar arasındağı tä'sir iteşü tik parlı bäreleşlär bularaq qarala, farazğa nigezlängän, tabiğättä bulmağan gaz, Klapeyron-Mendeleev tigezlämäse belän taswirlana:
  • Real' gaz - matdäneñ agregat xaläte. Kondesatsiä temperaturası häm çik noqtadan yıraq bulğan xalätlär yaqınça Klapeyron tigezlämäse belän taswirlana.
  • Van der-Waals gazı - Van der-Waals tigezlämäsenä buysınğan ideal' gaz, molekulalar üzara tä'sir iteşe isäpkä alına.
  • Plazma - öleşçä yäki tulısınça ionlaşqan gaz

Gaz molekulaları cılılıq xäräkäteneñ töp üzlege - xäräkätneñ tärtipsezlege.

Molekulalar özleksez xäräkäteneñ dälilläre - diffuziä häm broun xäräkäte bulıp tora.

Basım, küläm, kisäkçälär sanı häm temperatura belän taswirlana.

Qatı cisem gazğa äylänüe sublimatsiä dip yörtelä.

Telägän gazlar bertigez külämnäre bertigez basımda häm temperaturada - bertigez molekulalar sanına iä bula.

Ul qanun 1811 yılda Amedeo Avogadro tarafınnan açılğan. Läkin bu qanun bik qısılğan gazlarnı taswirlamıy.

Matdäneñ molekulär massası mol' (gramnar sanı) belän isäplänä. Avogadro sanı - ber mol'da bulğan molekulalar sanı:

ГОСТ 3651.2-97 buyınça

NA = 6,0221367 · 10 23 ± 0,0000036 · 1023 mol−1

CODATA−2010 buyınça

NA = 6,02214129 · 10 23 ± 0,00000027 · 1023 mol−1

Klassik ideal' gaz xaläte tübändägeçä tigezlämä belän taswirlana:

,

gomum gaz qanunı formasında:

,

Monnan Boyl-Marriott, Şarl häm Gey-Lüssak qanunnarı çığarıla:

Gey-Lüssak qanunı
Şarl qanunı
Boyl-Marriott qanunı

İdeal' gaznıñ eçke energiäse:

biredä

- maxsus konstanta (3/2 beratomlı gaz öçen)

  • U — eçke energiä
  • P — basım
  • V — küläm
  • n — matdä miqdarı (mol')
  • R — gaz daimie
  • T — abs. temperatura
  • N —molekulalar sanı
  • k — Boltsman daimie

Real' gaz - gaz molekulaları arasında üzara tä'sir iteleşe isäpkä alına. Molekulalar arasında üzara tä'sir iteleşe R ≤ 10−9 m arada kürenä.

1873 yılda Van der-Waals real' gaz öçen yaqınça tigezlämä täqdim itä:

  • a - molekulalar arasında üzara tartım köçen isäpkä ala
  • b - gaz molekulalarınıñ küläme
  • Перельман Я. И. Занимательная физика. — Москва: Наука, 1979. — Т. 2.
  • Элементарный учебник физики / Под ред. Ландсберг Г. С.. — Изд. 8-е. — М.: Наука, 1972. — Т. 2. — С. 230—268.
  • ГОСТ 30319.1-96. Газ природный. Методы расчета физических свойств. Определение физических свойств природного газа, его компонентов и продуктов его переработки