Internasionale Fonetiese Alfabet

’n notasiestelsel vir die klanke wat in menslike spraak voorkom
(Aangestuur vanaf IFA)

Die Internasionale Fonetiese Alfabet (/ˌəntərˌnaʃiˈnɑːlə fʊəˈnɪətisə ˈʔɑlfa̙bɛt/) of IFA (Engels: International Phonetic Alphabet (IPA)) is 'n notasiestelsel vir die klanke wat in menslike spraak voorkom. Dit is grotendeels op die Latynse alfabet gegrond.

Internasionale Fonetiese Alfabet
Soort skryfstelsel   Alfabet, met kenmerk-elemente
Tyd gebruik Sedert 1888
Tale Gebruik vir fonetiese en fonemiese transkripsie van enige taal
Nota
Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat
Portaal  Portaalicoon   Skryfstelsels
Die volledige Internasionale Fonetiese Alfabet

In die Uitgebreide IFA (Extended IPA) is 'n reeks addisionele diakritiese tekens byvoeg om klein uitspraakverskille aan te dui. Daar bestaan ook 'n IFA in ASCII-tekens: SAMPA. Die IFA word veral deur taal- en spraakkundiges gebruik.

Geskiedenis

wysig

In 1886 het 'n groep Franse en Britse taaldosente, onder leding van Paul Passy, die Internasionale Fonetiese Assosiasie opgestel.[1] Hierdie organisasie het die eerste fonetiese alfabet saamgestel. Die eerste alfabet was op die Latynse Alfabet gegrond, maar om die stelsel bruikbaar te maak vir alle tale kon dit van taal tot taal verander word. So is die klank [ʃ] byvoorbeeld oorspronklik met <c> weergegee in Engels, maar met <x> in Frans.[1] In 1888 is die alfabet egter aangepas om dit vir alle tale eenvormig te maak.[1][2]

Sedert die skep daarvan het die alfabet talle veranderinge ondergaan. Veral in 1900 en 1932 is groot aanpassings gemaak. Ná 1932 het die alfabet tot 1989 onveranderd gebly. In 1993 is 'n klein aanpassing gemaak. Benewens die byvoeg en weglaat van simbole het die simbole ook dikwels ander name gekry.

Die huidige alfabet is gegrond op die Latynse alfabet, en gebruik so min as moontlik nie-Latynse simbole. Hoewel die alfabet meer as 100 simbole vir klanke bevat, hoef almal nie gelyk gebruik te word nie.

Letters

wysig

Die letters van die alfabet word rofweg in drie groepe verdeel: pulmoniese medeklinkers, nie-pulmoniese medeklinkers, en klinkers.

Pulmoniese medeklinkers

wysig

'n Pulmoniese medeklinker of konsonant is 'n medeklinker wat gevorm word deur lug uit die longe te stoot in plaas van die glottis of mond. Binne hierdie groep word klank onderverdeel volgens artikulasiepunt en manier van artikulasie:

Articulasiepunt Labiaal Koronaal Dorsaal Radikaal Glottaal
Bilabiaal Labiodentaal Dentaal Alveolaar Postalveolaar Retroflex Palataal Velaar Uvulaar Pharyngeaal Epiglottaal
Manier van Artikulasie
Nasaal    m    ɱ    n    ɳ    ɲ    ŋ    ɴ  
Plosief p b t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ   ʡ ʔ  
Frikatief ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ
Approximant    β̞    ʋ    ɹ    ɻ    j    ɰ      
Tril    ʙ    r     retroflexe trill    ʀ    я*  
Tap of Flap    ⱱ̟        ɾ    ɽ      ɢ̆      ʡ̯  
Laterale frikatief ɬ ɮ *    *    *       
Lateral Approximant    l    ɭ    ʎ    ʟ  
Laterale Flap      ɺ    *    ʎ̯    ʟ̆    
Notas
  • 'n Asterisk (*) beteken dat hierdie klank nog nie 'n amptelike simbool in die Internasionale Fonetiese Alfabet het nie.
  • † beteken dat die simbool nog slegs is in Unicode bygevoeg is. Sedert Unicode 5.1.0, is dit die geval vir die labiodentale flap.
  • Waar twee simbole langs mekaar dieselfde vak staan, staan die linkersimbool vir die stemlose klank, en de regtersimbool vir die stemhebbende klank.
  • Grys vlakke is klanke wat gesien word as onmoontlik om uit te spreek.
  • Die simbole [ʁ, ʕ, ʢ] verteenwoordig stemhebbende frikatiewe of approximante.

Mede-Artikulasie

wysig

Mede-Artikulasies is klanke met twee artikulasiepunte, wat gelyktydig gebruik word.

ʍ stemlose labio-velêre approximant
w Stemhebbende labio-velêre approximant
ɥ Labiaal-palatale approximant
ɕ stemlose alveolo-palatale frikatief
ʑ Stemhebbende alveolo-palatale frikatief
ɧ stemlose palataal-velêre frikatief

Affrikate en dubbele artikulasie

wysig

Affrikate en Dubbel geartikuleerde medeklinkers word weergegee met simbole wat bestaan uit twee ander simbole wat met 'n verbindingsstreep gekoppel word.

Teken Naam
t͡s stemlose alveolêre affrikaat
d͡z Stemhebbende alveolêre affrikaat
t͡ʃ stemlose postalveolêre affrikaat
d͡ʒ Stemhebbende postalveolêre affrikaat
t͡ɕ stemlose alveolo-palatale affrikaat
d͡ʑ Stemhebbende alveolo-palatale affrikaat
c͡ç stemlose palatale affrikaat
ɟ͡ʝ stemhebbende palatale affrikaat
t͡ɬ stemlose alveolêre laterale affrikaat
k͡p stemlose labial-velar plosief
ɡ͡b stemhebbende labiaal-velair plosief
ŋ͡m labiaal-velêre nasaal

Nie-pulmoniese medeklinkers

wysig

Nie-pulmoniese medeklinkers is klanke waarvan die lugstroom nie afhanklik is van die longe nie. Die klikklanke, implosiewe en ejektiewe.

Klik Implosief Ejektief
ʘ Bilabial ɓ Bilabiaal ʼ als voorbeeld:
ǀ Laminale alveolêre ("dental") ɗ Alveolaar Bilabiaal
ǃ Apical (post-) alveolaar ("retroflex") ʄ Palataal Alveolaar
ǂ Laminaal postalveolaar ("palataal") ɠ Velaar Velaar
ǁ Laterale coronaal ("lateraal") ʛ Uvulaar Alveolêre frikatief

Klinkers

wysig
Klinkers
Sien ook: IFA, Konsonante
  Voor Naby-voor Sentraal Naby-agter Agter
Geslote
 
i · y
ɨ · ʉ
ɯ · u
ɪ · ʏ
ɪ̈ · ʊ̈
e · ø
ɘ · ɵ
ɤ · o
ɛ · œ
ɜ · ɞ
ʌ · ɔ
a · ɶ
ɑ · ɒ
  Naby-geslote
Geslote-mid
Mid
Oop-mid
Naby-oop
Oop
Waar simbole in pare voorkom verteenwoordig
die een na regs 'n geronde klinker.

Die Internasionale Fonetiese Alfabet deel die klinkers volgens posisie van die tong tydens uitspraak.

Klanke sonder simbole

wysig

Alle klanke het nog nie simbole in die Internasionale Fonetiese Alfabet nie.

Die simbole vir nuwe medeklinkers word dikwels gevorm deur die simbole vir reeds bestaande medeklinkers effens aan te pas.

Toonsoorte

wysig

De "e" kan vervang word.

toonletter in IPA Nederlandse toon uitleg
éé extra hoog
ée hoog
ee middel
èe laag
èè ekstra laag
ee- lang toon
? halflang toon

Eksterne skakels

wysig

Verwysings

wysig
  1. 1,0 1,1 1,2 International Phonetic Association, Handbook, pp. 194–196
  2. Passy, Paul (1888). "Our revised alphabet". The Phonetic Teacher: 57–60.