Otsailaren 19
data
Otsailaren 19a gregoriotar egutegiaren urteko berrogeita hamargarren eguna da. 315 egun falta dira urtea amaitzeko, 316 egun bisurteetan.
|
|
|
.jpg)
.jpg)
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1794 – Frantziar armadatik desertatu zuten Itsasuko 47 gaztek, Baztanera ihes eginez. Ondorioz, errepresio itzela ezagutu zuten Lapurdin.
- 1981 – ETAk Uruguaiko kontsula bahitu zuen Bartzelonan, eta Austria eta El Salvadorrekoak Bilbon.
- 1985 – Iberiaren 610 hegaldiaren istripua: Madriletik Bilbora zioan Boeing 727 bat Oiz mendian erori zen, 148 hildako utziz.
- 1999 – Euskalduna jauregia inauguratu zuten.
- 2006 – Iruñeako laku baten aurkitutako hegazti hilak, Hegazti gripearen beldurra ekarri zuen Euskal Herrira. Geroago gaixotasun honekin zerikusirik ez zuela frogatu zen.
- 2008 – 6 gazte atxilotu zituzten Gasteizen ustez kale borrokarekin zerikusirik zutelakoan.
Mundua
aldatu- 1937 – Bi gazte eritrear Italiak Etiopian inposatutako Rodolfo Graziani erregeordea hiltzen saiatu ziren. Ekitaldi batean hamar bat granada jaurti zizkioten. 50 lagun zauritu ziren erasoan.
- 1959 – Erresuma Batuak Zipreren independentzia bermatu zuen. Zipre 1960ko abuztuaren 16an independizatu zen.
- 2008 – Fidel Castrok uko egin zion Kubako presidente izateari.
- 2010 – 41 pertsona hil ziren Marokoko Meknes herrian meskita bat behera erortzean.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1853 – El dominó azul, Emilio Arrieta nafar konposatzailearen musika eta Francisco Camprodónen libretoa duen zarzuela estreinatu zen Madrilgo Teatro del Circon.
Mundua
aldatu- 1999 – 8mm filma estreinatu zen, Joel Schumacherek zuzendu eta Nicolas Cage, Joaquin Phoenix, James Gandolfini, Peter Stormare, Anthony Heald eta Chris Bauer aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1986 – SESBk Mir espazio-estazioa orbitan jarri zuen.
- 2010 – IUPACek Kopernizio izena eman zion 112. elementu kimikoari.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2023 – Winter Series 2022/2023 finala: Diego Beaskoetxea gernikarrak eta Imanol Lopez zumaiarrak osatutako bikoteak eskuratu zuen txapela, Xabier Barandika eta Unai Lekerikari irabazi ostean.
Mundua
aldatu- 1910 – Ingalaterrako Manchester hirian Old Trafford estadioa inauguratu zen, Manchester United taldearen futbol zelaia.
Jaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1762 – Jean-Pierre Basterretxe, lapurtar politikaria (h. 1827).
- 1843 – Alvaro Sodupe, arabar militar eta kazetari karlista (h. 1889).
- 1885 – Gabino Garriga, bizkaitar idazlea (h. 1969).
- 1892 – René Labat, lapurtar atleta (h. 1970).
- 1905 – Ximon Ibarra, Zubikoa, nafar bertsolaria (h. 1979).
- 1907 – Pedro Lozano Sotés, nafar artista (h. 1985).
- 1913 – Maria Dolores Goya Mendiola, gipuzkoar irakaslea (h. 1986).
- 1923 – Julita Berrojalbiz, bizkaitar irakasle eta euskaltzalea, Bizkaiko ikastolen mugimenduaren bultzatzailea izandakoa (h. 1998).
- 1924 – Amale Arzelus, gipuzkoar euskaltzalea eta irrati esataria (h. 2015).
- 1933 – Mixel Itzaina, baxenafar idazlea.
- 1936 – Paloma O'Shea, O'Sheako markesa, bizkaitar filantropo eta mezenasa.
- 1937 – Jean Pierre Curutchet, baxenafar idazlea.
- 1950 – Joseba Zubia, bizkaitar politikaria.
- 1958 – Laurent Pardo, lapurtar errugbilari ohia.
- 1959 – Iñigo Barandiaran Benito, gipuzkoar funtzionario eta politikaria.
- 1962 –
- Juan Miguel Alonso, gipuzkoar saskibaloi jokalari ohia.
- Felix Espilla, bizkaitar zesta-puntako jokalari ohia.
- 1966 – Bego Alabazan, bizkaitar ipuin-kontalaria.
- 1978 – Unai Alba, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1979 – Luis Prieto, bizkaitar futbolari ohia.
- 1980 – Iraia Okina, bizkaitar ilustratzailea.
- 1985 – Sébastien Rouet, lapurtar errugbilaria.
- 1986 - Aimar Elosegi Ansa, Moio, gipuzkoar gazte transexuala, bere izaera aldarrikatzeko prozesuan zegoela suizidatu zena (h. 2007).
- 1987 –
- Jagoba Beobide, gipuzkoar futbolaria.
- Beñat Etxebarria, bizkaitar futbolaria.
- 1992 – Kerman Lejarraga, bizkaitar boxeolaria.
- 1998 – Jon Urkiza, bizkaitar futbolaria.
- 2002 – Egoitz Arana, gipuzkoar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1473 – Nikolas Koperniko, prusiar astronomoa, astronomia modernoaren aita (h. 1543).
- 1526 – Carolus Clusius, flandriar botanikaria (h. 1609).
- 1624 – Antonio Bellucci, italiar margolaria (h. 1726).
- 1717 – David Garrick, ingeles antzezle, antzerkigile eta antzerki-ekoizlea (h. 1779).
- 1743 – Luigi Boccherini, italiar konpositore eta txelo-jotzailea (h. 1805).
- 1770 – Francisco Amorós, Soteloko markesa, espainiar pedagogo eta militarra (h. 1848).
- 1791 – Concepción Argüello, Nikolai Rezanov ekin izan zuen maitasunezko historia tragikoaren ondorioz ezaguna (h. 1857).
- 1799 – Ferdinand Reich, alemaniar kimikaria (h. 1882).
- 1804 – Karl von Rokitansky, austriar sendagilea (h. 1878).
- 1812 – Zygmunt Krasinski, poloniar idazlea (h. 1859).
- 1817 – Gilen III.a Herbehereetakoa, Herbehereetako errege eta Luxenburgoko duke-handia (h. 1890).
- 1821 – August Schleicher, alemaniar hizkuntzalaria (h. 1868).
- 1833 – Élie Ducommun, suitzar kazetaria, 1902ko Bakearen Nobel Sariduna (h. 1906).
- 1841 – Felip Pedrell, espainiar musikagilea eta musikalaria (h. 1922).
- 1858 – Gabino Ezeiza, argentinar musikaria eta paialaria (h. 1916).
- 1859 – Svante Arrhenius, suediar kimikaria, 1903ko Kimikako Nobel Sariduna (h. 1927).
- 1863 – Augusto Bernardino Leguía y Salcedo, Peruko presidentea eta diktadorea (h. 1932).
- 1864 – Ferdinand Zecca, frantziar zinemagilea eta produktorea (h. 1947).
- 1865 – Sven Hedin, suediar esploratzaile, geografo, topografo, argazkilari, bidaia-liburuen idazle eta ilustratzailea (h. 1952).
- 1866 – Mary Anderson, estatubatuar etxebizitza sustatzaile, mahastizain eta baserritarra, haizetako-garbigailuaren sortzailea (h. 1953).
- 1868 – Edward S. Curtis, estatubatuar argazkilari eta etnografoa (h. 1952).
- 1869 – Hovhannes Tumanyan, armeniar olerkari, idazle, itzultzaile eta ekintzailea (h. 1923).
- 1876 – Constantin Brâncuși, Frantzian lan egin zuen errumaniar eskultorea (h. 1957).
- 1877 – Gabriele Münter, espresionismoaren alemaniar margolaria, argazkilaria eta Bigarren Mundu Gerran Der Blaue Reiter mugimenduko pinturen salbatzailea (h. 1962).
- 1878 – Kristofer Uppdal, norvegiar idazlea (h. 1961).
- 1880 – Álvaro Obregón, mexikar militar eta politikaria (h. 1928).
- 1882 – Jenny Hempel, daniar botanikoa, landareen fisiologian aitzindaria (h. 1975).
- 1884 –
- John King Davis, australiar esploratzaile eta nabigatzailea (h. 1967).
- Maciej Rataj, Poloniako presidentea (h. 1940).
- 1888 – José Eustasio Rivera, kolonbiar poeta eta eleberrigilea (h. 1928).
- 1893 – Cedric Hardwicke, ingeles aktorea (h. 1964).
- 1896 – André Breton, frantziar idazle eta poeta, surrealismoaren sortzaile nagusia (h. 1966).
- 1899 –
- Lucio Fontana, argentinar-italiar margolari eta eskultorea (h. 1968).
- Josep Tarradellas, Kataluniako Generalitateko 125. Presidentea (h. 1988).
- 1904 – Muiris Ó Súilleabháin, Blasket uharteetako bere umearo eta gaztaroko oroitzapenengatik ospetsua (h. 1950).
- 1911 – Merle Oberon, indiar-britainiar aktorea (h. 1979).
- 1912 –
- Anton Buttigieg, Maltako 2. presidentea (h. 1983).
- Adolf Rudnicki, poloniar idazlea (h. 1990).
- 1914 – Xosé María Díaz Castro, galiziar idazle eta itzultzailea (h. 1990).
- 1917 – Carson McCullers, estatubatuar idazlea (h. 1967).
- 1920 – Jaan Kross, estoniar idazlea (h. 2007).
- 1922 – Władysław Bartoszewski, poloniar politikari, gizarte-ekintzaile, kazetari, idazle eta historialaria (h. 2015).
- 1924 –
- David Bronstein, ukrainiar xake-jokalari eta idazlea (h. 2006).
- Lee Marvin, estatubatuar aktorea (h. 1987).
- 1930 – John Frankenheimer, estatubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta ekoizlea (h. 2002).
- 1934 – Pierre Barouh, frantziar idazle, musikagile eta abeslaria (h. 2016).
- 1937 – Rupiah Banda, Zambiako 4. presidentea (h. 2022).
- 1939 –
- Vladimir Atlantov, errusiar opera-abeslaria, tenorra.
- Alfredo Bryce Echenique, peruar idazlea.
- 1940 –
- Saparmurat Nijazov, Turkmenistango diktadorea (h. 2006).
- Smokey Robinson, estatubatuar musikaria eta abeslaria, rockaren historiako musika-jotzaile eta musikagile nagusietakoa .
- 1941 –
- Carlos Roqué Alsina, argentinar piano-jotzaile eta musikagilea.
- David Gross, estatubatuar fisikaria, 2004ko Fisikako Nobel Saria.
- 1943 – Timothy Hunt, ingeles biokimikaria, 2001eko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1946 – Luis Puenzo, argentinar zinema zuzendari, ekoizle eta antzerkigilea.
- 1948 –
- Pim Fortuyn, herbeheretar politikari, idazle eta soziologoa (h. 2002).
- María Teresa Miras Portugal, espainiar zientzialaria, Madrilgo Konplutenseko biokimika eta biologia Molekularreko irakasle emeritua (h. 2021).
- Tony Iommy, britainiar gitarrajolea eta musikagilea, Black Sabbath taldeko kidea, heavy metal musikan gitarra-jotzaile garrantsienetakotzat joa.
- 1950 –
- Juice Leskinen, finlandiar kantautore, olerkari eta konpositorea (h. 2006).
- Roser Ros i Vilanova, kataluniar pedagogo, idazle, narratzaile, poeta eta dramaturgoa.
- 1951 – Laurence Le Vert, terrorismoaren aurkan espezializatutako frantziar epailea.
- 1952 –
- Amy Tan, estatubatuar idazlea.
- Danilo Türk, Esloveniako presidentea.
- 1953 –
- Cristina Fernández, Argentinako presidentea.
- Massimo Troisi, italiar aktore, gidoigile eta zinema zuzendaria (h. 1994).
- Victoria Vera, espainiar aktorea.
- 1954 – Sócrates, brasildar futbolari eta sendagilea (h. 2011).
- 1955 –
- Soledad Cazorla, Emakumeen aurkako Indarkeriaren salako lehen emakume fiskala (h. 2015).
- Jeff Daniels, estatubatuar aktore, antzerkigile eta bikoiztailea.
- Siri Hustvedt, estatubatuar nobelagile, saiogile eta poeta feminista.
- 1956 – Roderick MacKinnon, estatubatuar biokimikaria eta unibertsitate-irakaslea, 2003ko Kimikako Nobel Saria.
- 1957 – Ray Winstone, ingeles aktorea.
- 1958 – Helen Fielding, ingeles idazlea.
- 1962 –
- Emídio Brasileiro, brasildar idazlea.
- Hana Mandlíková, txekiar tenislari ohia.
- 1963 – Slobodan Dubajić, serbiar futbolari ohia.
- 1964 – Jennifer Doudna, estatubatuar biokimikaria, 2020ko Kimikako Nobel Saria.
- 1967 – Benicio Del Toro, puertorikoar-estatubatuar aktorea.
- 1971 – Gil Shaham, israeldar jatorriko estatubatuar biolin-jotzailea.
- 1973 – Paulien De Groote, belgikar politikaria (h. 2018).
- 1975 – Daniel Adair, kanadar bateria-jotzailea, Nickelback taldeko kidea.
- 1977 – Dani Martín, espainiar abeslari eta aktorea.
- 1979 –
- Romina Belluscio, argentinar kazetaria, aurkezlea eta modeloa.
- Mariana Ochoa, mexikar abeslari eta aktorea.
- 1982 –
- Cristian Garma, kantabriar traineru estropadetako patroia.
- Mayalen Noriega, mexikar-espainiar igerilaria, txirrindularia eta triatleta.
- 1983 –
- Daigo Kobayashi, japoniar futbolaria.
- Mika Nakashima, japoniar abeslari eta aktorea.
- 1985 – Milovan Raković, serbiar saskibaloi jokalaria.
- 1986 – Marta Vieira da Silva, brasildar-suediar futbolaria, inoizko emakume futbolari onenetakoa.
- 1989 – Georgios Bogris, greziar saskibaloi jokalaria.
- 1993 – Victoria Justice, estatubatuar aktore, modelo, abeslari eta kantugilea.
- 1995 – Nikola Jokić, serbiar saskibaloi jokalaria.
- 2000 – Hana Takahashi, japoniar futbolaria.
- 2004 – Millie Bobby Brown, espainian jaiotako britainiar aktorea.
- 2013 – Kim Ju-ae, Ipar Koreako Kim dinastiako kidea.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1740 – Pedro Bernardo Villarreal, euskal ingeniari eta intelektuala (j. 1669).
- 1880 – Miguel Sanz Lafuente, nafar teologo eta apaiza, Oñatiko Unibertsitateko erretorea, Madrilen (j. 1804).
- 1975 – Inazio Larrañaga, gipuzkoar idazlea (j. 1892).
- 1981 – Juan Thalamas Labandibar, gipuzkoar apaiza, filosofo, idazle, poeta eta soziologoa (j. 1906).
- 1998 – Antxon Alonso Susperregi, gipuzkoar eskalatzailea, Patagonian (j. 1958).
- 1999 – Pedro Méndez, gipuzkoar igerilari olinpikoa, Madrilen (j. 1904).
- 2006 – Isidoro Urra, euskal herritar futbolaria (j. 1916).
- 2010 – Antonio Loperena, euskal herritar margolari eta eskultorea (j. 1922).
- 2011 – José Ramón Ibarretxe, bizkaitar futbolaria (j. 1933).
- 2013 – Ramona Pikabea Mitxelena, gipuzkoar trikitilaria, baserritarra eta garaiko bular-tiratzailea (j. 1917).
- 2019 – Alan Roy King, britainiar hizkuntzalaria, itzultzailea, euskalaria eta euskaltzain urgazlea (j. 1954).
- 2024 – Alejandro Echevarría, Mediaset Españaren exekutibo nagusia (j. 1942).
Mundua
aldatu- 197 – Klodio Albino, Erromatar enperadorea (j. c. 150).
- 1133 – Irene Dukas, bizantziar enperatriza (j. 1066).
- 1505 – Matilde Hessekoa, Henrike III.a Hesee Garaikoaren eta Ana Katzenelnbogenekoaren alaba (j. 1473).
- 1553 – Erasmus Reinhold, alemaniar astronomo eta matematikaria (j. 1511).
- 1584 – Ana Medici, italiar noblea (j. 1569).
- 1622 – Frans Pourbus Gaztea, flandriar margolaria (j. 1569).
- 1657 – Evert van Alest, izadi hilen holandar margolaria (j. 1602).
- 1709 – Tokugawa Tsunayoshi, Tokugawa shogunerriko bosgarren shoguna (j. 1646).
- 1794 – Étienne-Charles de Loménie de Brienne, frantziar kardinal eta estadista (j. 1727).
- 1806 – Elizabeth Carter, ingeles idazle, klasizista, itzultzaile eta olerkaria (j. 1717).
- 1827 – Armand de Caulaincourt, frantziar militar eta diplomazialaria (j. 1773).
- 1836 – Giuseppe Fieschi, korsikar konspiratzailea, Luis Filipe erregearen eta bere familiaren aurkako atentatu masiboa egitearengatik ezaguna, burugabetua (j. 1790).
- 1837 – Georg Büchner, alemaniar antzerkigile, olerkari, itzultzaile eta iraultzailea (j. 1813).
- 1847 – José Joaquín de Olmedo, Ekuadorko presidentea (j. 1780).
- 1865 – Francisco Bilbao, txiletar idazle eta filosofoa (j. 1823).
- 1870 – Nathaniel de Rothschild, ingeles enpresaburua, bankaria eta enologoa, Château Mouton Rothschild ezarri zuena (j. 1812).
- 1878 – Charles-François Daubigny, frantziar margolari eta marrazkigilea (j. 1817).
- 1887 – Multatuli, herbeheretar idazlea (j. 1820).
- 1894 –
- Francisco Asenjo Barbieri, espainiar konpositore eta musikologoa (j. 1823).
- Anna Ella Carroll, estatubatuar panfletista, politikari teoriko konstituzionala (j. 1815).
- 1897 – Karl Weierstrass, alemaniar matematikaria (j. 1815).
- 1913 – Dolores Aleu Riera, kataluniar medikua, Medikuntzan lizentziatutako Espainiako lehen emakumea (j. 1857).
- 1916 – Ernst Mach, austriar filosofo eta fisikaria (j. 1838).
- 1924 – Edmond Picard, belgikar idazle, mezenas eta legelaria (j. 1836).
- 1927 – Georg Brandes, daniar filosofo, literatura-kritikari eta kazetaria (j. 1842).
- 1929 – Joseph Boussinesq, frantziar matematikari eta fisikaria, fluidoen mekanikan aditua (j. 1842).
- 1937 – Horacio Quiroga, uruguaitar idazlea (j. 1878).
- 1938 – Edmund Landau, alemaniar matematikaria (j. 1877).
- 1940 – Antonia Torre Yela, Hamalaugarren arrosa, Gazteria Sozialista Bateratuetako (JSU) langilea, fusilatua (j. 1922).
- 1951 – André Gide, frantziar idazlea, 1947ko Literaturako Nobel Saria (j. 1869).
- 1952 – Knut Hamsun, norvegiar idazlea, 1920ko Literaturako Nobel Saria (j. 1859).
- 1957 – Maurice Garin, txirrindularia, lehendabiziko Frantziako Tourraren irabazlea (j. 1871).
- 1960 – H. C. Hansen, Danimarkako lehen ministroa (j. 1906).
- 1963 – Benny Moré, kubatar musikaria (j. 1919).
- 1969 – Violet Bonham Carter, britainiar politikaria eta egunkari idazlea (j. 1887).
- 1975 – Luigi Dallapiccola, italiar musikagilea, dodekafonismoaren aitzindaria Italian (j. 1904).
- 1980 – Bon Scott, eskoziar hard rock abeslaria, letrista, gaitajolea eta baterijolea, AC/DC taldeko kidea (j. 1946).
- 1986 – André Leroi-Gourhan, frantziar etnologo, arkeologo eta historialaria (j. 1911).
- 1988 –
- René Char, frantziar poeta, nazien aurkako erresistentzian parte hartze aktiboa izan zuena (j. 1907).
- André Frédéric Cournand, frantziar-estatubatuar sendagile eta fisiologoa, 1956ko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1895).
- 1990 – Michael Powell, ingeles antzezlea eta zinemagilea (j. 1905).
- 1997 – Deng Xiaoping, Txinako Herri Errepublikako buruzagi komunista nabarmena (j. 1904).
- 2000 – Friedensreich Hundertwasser, austriar margolari eta artista grafikoa (j. 1928).
- 2001 –
- Stanley Kramer, estatubatuar zinema zuzendari eta ekoizlea (j. 1913).
- Charles Trenet, frantziar abeslaria, musikagilea eta poeta (j. 1913).
- 2002 – Sylvia Rivera, estatubatuar LGBT aktibista (j. 1951).
- 2011 – Florinda Chico, espainiar aktorea (j. 1926).
- 2012 – Renato Dulbecco, italiar-estatubatuar sendagile eta mikrobiologoa, 1975eko Medikuntzako Nobel Saria (j. 1914).
- 2013 – Robert Richardson, estatubatuar fisikaria, 1996ko Fisikako Nobel Saria (j. 1937).
- 2016 –
- Carla Cerati, italiar argazkilari eta idazlea (j. 1926).
- Umberto Eco, italiar idazlea, hizkuntzalaria eta filosofoa (j. 1932).
- Harper Lee, estatubatuar idazlea (j. 1926).
- 2017 – Igor Xafarevitx, errusiar matematikaria (j. 1923).
- 2019 – Karl Lagerfeld, alemaniar jostuna (j. 1933).
- 2020 –
- Jean Daniel, frantziar idazlea eta kazetaria, Le Nouvel Observateur astekariaren sortzaileetako bat (j. 1920).
- Fernando Morán, espainiar idazlea, politikaria eta diplomatikoa (j. 1926).
- 2021 – Arturo Di Modica, italiar eskultorea (j. 1941).
- 2022 –
- Gary Brooker, ingeles musikari, abeslari eta piano-jotzailea, Procol Harum taldeko sortzailea (j. 1945).
- Kakuichi Mimura, japoniar futbolaria (j. 1931).
- 2023 – Richard Belzer, estatubatuar aktorea (j. 1944).
- 2024 – Ira von Fürstenberg, italiar socialite eta antzezlea (j. 1940).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Gabi eta Gartxot/Gartzea/Gartze/Gartzene/Gartzi/Gartziñe.
Kanpo estekak
aldatu