Urriaren 25
data
Urriaren 25a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta laurogeita hamazortzigarren eguna da, 299.a bisurteetan. 67 egun falta dira urtea amaitzeko.
_(cropped).jpg)
.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1978 – ETAk, Jose Benito Diaz polizia armatuko kidea erail zuen Bilbon, eta Epifanio Vidal Mazquez eraikuntzako langilea Durangon.
- 1979 – Gernikako Estatutua erreferendum bidez onartu zen.
- 1985 – Nafarroako Gobernuak euskara zonifikatzeko lege euskarafoboa aurkeztu zuen publikoki. PSNko Gabriel Urralburu zen presidentea eta azkenean hurrengo urteko abenduan onartuko zuten Nafarroako Legebiltzarrean.
- 1998ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak.
- 2006 –
- ETAk ustez hirurehun pistolatik gora lapurtu zituen Frantzian.
- Europako parlamentuak, Euskal Herriko bake prozesuari buruzko erresoluzioa bozkatu zuen, baiezkoa irabaziz, 321 botu alde eta 311 botu aurka.
- AP-1 autobidearen mantenuan zebiltzan bi langile hil ziren, kotxe batek harrapatu ondoren.
Mundua
aldatu- 1415 – Agincourteko guduan garaipen ingelesa
- 1825 – Uruguaik Brasilekiko independentzia lortu zuen
- 1905 – Errusiako iraultzan trenbideetako greba deialdia
- 1920 – Terence MacSwiney hil zen 73 egunetako gose grebaren ostean
- 1936 – Bigarren Mundu Gerran Alemania eta Italiaren arteko batasuna sinatu zen
- 1983 – AEBek Grenada inbaditu zuten
- 2009 –
- 150 pertsona baino gehiago hil ziren Bagdad hirian egondako bi atentatu odoltsuetan.
- Gidaririk gabeko estatubatuar hegazkin baten misilek hemezortzi lagun hil zituzten Pakistaneko Bajaur eskualdean.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1948 – "Jorge de Riezu" izengoitiaz Casto Intzaren Flor de canciones populares vascas euskaraz eta gaztelerazko liburua, Buenos Airesko Ekin argitaletxeak plazaratu zuen.
Mundua
aldatu- 1823 – Euryanthe, Karl Maria von Weberren musika eta Helmine von Chézyren libretoa duen opera estreinatu zen Vienako Theater am Kärntnertoren.
- 1978 – Halloween filma estreinatu zen, John Carpenterek zuzendu eta Donald Pleasence eta Jamie Lee Curtis aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1993 – Giza geneak klonatzea lortu zen lehenengoz
- 2001 – Microsoften Windows XP programa saltzen hasi zen.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1848 – Krispin Beobide, euskal idazlea (h. 1891).
- 1880 – Ignacio Telleria, gipuzkoar konpositore eta itzultzailea, musikari entzutetsua Kuban (h. 1944).
- 1885 – Juan Bautista Gisasola, gipuzkoar musikagilea (h. 1948).
- 1888 – Gabino Alustiza, Aiako alkate jeltzalea, frankistek fusilatua (h. 1936).
- 1903 – Fermin Izurdiaga, eskuin muturreko nafar apaiza (h. 1981).
- 1908 –
- Jose Antonio Goiria, aita Txanton, euskal idazlea, euskaltzalea, karmeldarra eta apaiz katolikoa (h. 1990).
- Nemesio Tamayo, bizkaitar futbolaria eta entrenatzailea (h. 1992).
- 1912 –
- Emiliano Álvarez, euskal txirrindularia (h. 1987).
- Juanito Otxoa, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 1998).
- 1915 – Francisco Salinas, nafar legelaria (h. 2006).
- 1916 – Libe Asua, bizkaitar euskaltzalea (h. 2019).
- 1919 – Antonio Altsua, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 1998).
- 1934 – Jesús María Leizeaga, gipuzkoar arraunlaria.
- 1945 – Félix González Gorostizaga, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1954 – Luis Gutierrez, Luigi Anselmi, bizkaitar idazlea eta itzultzailea.
- 1956 – Iñaki Perurena, nafar harri-jasotzailea, historiako handienetakoa, eta aktore, olerkari, bertsolari, eskultore eta historiazalea.
- 1965 – Sofía Martínez, arabar musikagilea.
- 1968 –
- Ignacio Arganda-Carreras, EHU-ko eta Ikerbasqueko bizkaitar ikertzailea.
- Juan Carlos Etxeberria, gipuzkoar kazetaria eta telebistako aurkezlea.
- José Antonio Lozano Alonso, bizkaitar ikertzailea, matematikaria, informatikaria eta EHUko irakaslea.
- 1969 – Antonio Basagoiti, bizkaitar politikaria eta bankaria, Euskadiko Alderdi Popularraren buru ohia, Madrilen.
- 1978 – Beñat Barandiaran, gipuzkoar gitarra-jotzailea eta musikagilea.
- 1982 – Leticia Gaspar, bizkaitar artista eta ikertzailea.
- 1983 – Maite Lizaso, gipuzkoar futbolaria.
- 1986 – Aitor Osuna, gipuzkoar abeslari eta musikagilea.
- 1988 – Jon Olivares, euskal aktore eta irakaslea, Madrilen.
- 1992 – Andoni Aretxabaleta, bizkaitar pilotaria.
- 1998 – Peru Nolaskoain, gipuzkoar futbolaria.
- 1999 - Garazi Fácila, nafar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1683 – Pierre Guillaume de La Vieuxville, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa (h. 1734).
- 1692 – Elisabet Farnesio, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1766).
- 1755 – François-Joseph Lefebvre, frantziar jenerala (h. 1820).
- 1757 – Heinrich Friedrich Karl Reichsfreiherr vom und zum Stein, Prusiar politikaria (h. 1831).
- 1759 –
- William Grenville (Grenvilleko I. baroia), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1834).
- Maria Feodorovna, Errusiako enperatriz ezkontidea (h. 1828).
- 1767 – Benjamin Constant, suitzar jatorriko frantsesezko idazlea eta Frantziako politikaria (h. 1830).
- 1789 – Carlos María de Alvear, Argentinako askatasunaren buruzagia (h. 1852).
- 1802 – Richard Parkes Bonington, ingeles pintore eta litografoa (h. 1828).
- 1811 – Évariste Galois, frantziar matematikaria (h. 1832).
- 1821 – Antonio Ciseri, suitzar margolaria (h. 1891).
- 1825 – Johann Strauss (semea), austriar musikagilea (h.1899).
- 1827 – Marcelin Berthelot, frantziar kimikari eta politikaria (h. 1907).
- 1838 – Georges Bizet, frantziar musikaria (h. 1875).
- 1840 – Helen Blanchard, estatubatuar asmatzailea, josteko makinei lotutako asmakizun ugarirengatik ezaguna (h. 1922).
- 1843 – Pierre Lallement, batzuen ustez bizikletaren asmatzailea (h. 1891).
- 1874 - Emma Gramatica, italiar aktorea (h. 1965).
- 1877 – Henry Norris Russell, estatubatuar astronomo eta filosofoa (h. 1957).
- 1881 – Pablo Picasso, espainiar margolari eta eskulturagilea, XX. mendeko artista esanguratsuenetarikoa (h. 1973).
- 1883 – Nikolai Krestinski, Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari boltxebikea (h. 1938).
- 1886 – Karl Polanyi, ekonomiaren antropologo hungariarra (h. 1964).
- 1888 – Richard Evelyn Byrd, estatubatuar esploratzailea eta hegazkin pilotua (h. 1957).
- 1889 – Abel Gance, frantziar zinemagilea (h. 1981).
- 1895 – Levi Eshkol, Israelgo lehen ministroa (h. 1969).
- 1896 – Sandro Pertini, Italiako 7. Presidentea (h. 1990).
- 1908 –
- Manuel Mur, galiziar zinema-zuzendaria eta idazlea (h. 2003).
- Tauno Palo, finlandiar aktore eta abeslaria (h. 1982).
- 1913 – Klaus Barbie, Lyongo harakina, SS-ko eta Gestapoko goi kargua (h. 1991).
- 1917 – Manuel Alía Medina, espainiar geologoa, Bukraako fosfato-aztarnategien aurkitzailea (h. 2012).
- 1918 – David Ausubel, estatubatuar psikologoa, hezkuntza eta pedagogia arloan berezitua (h. 2008).
- 1920 – Geneviève de Gaulle-Anthonioz, Frantziako Erresistentziako kidea, Ohorezko Legioko Gurutze Handia hartu zuen lehen emakumea (h. 2002).
- 1921 – Migel I.a Errumaniakoa, Errumaniako erregea (h. 2017).
- 1925 –
- Aliya Moldagulova, sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko heroia (h. 1944).
- Vassilakis Takis, greziar eskultorea, arte zinetikoa landu zuena (h. 2019).
- 1926 – Galina Vixnevskaia, errusiar soprano opera abeslaria (h. 2012).
- 1927 –
- Jorge Batlle Ibáñez, Uruguaiko presidentea (h. 2016).
- Lawrence Kohlberg, estatubatuar psikologoa (h. 1987).
- 1928 – Paulo Mendes da Rocha, brasildar arkitekto eta hirigilea.
- 1931 –
- Annie Girardot, frantziar antzezlea (h. 2011).
- Klaus Hasselmann, alemaniar ozeanografo eta klimatologoa, 2021eko Fisikako Nobel Saria.
- María de Macedo, portugaldar biolontxelista eta pedagogoa.
- 1938 – Vija Celmins, letoniar artista.
- 1939 – Elena María Tejeiro, espainiar aktorea.
- 1940 – Apolo Nsibambi, Ugandako lehen ministroa (h. 2019).
- 1941 –
- Susana Brunetti, argentinar aktore, vedette eta abeslaria (h. 1974).
- Anne Tyler, estatubatuar eleberrigilea.
- 1944 – Juan Manuel Santisteban, kantabriar txirrindularia (h. 1976).
- 1947 – Requena Nozal, espainiar margolari eta eskultore autodidakta.
- 1949 – Idir, aljeriar kantautore amatzigha (h. 2020).
- 1952 – Myriam Spiteri Debono, Maltako presidentea.
- 1953 – Douglas Diamond, estatubatuar ekonomialaria, 2022ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1961 – Chimo Bayo, espainiar DJ eta musika-ekoizlea.
- 1962 – Li Jing, taiwandar telebista aurkezle eta modeloa, Taiwango lehenengo telebista aurkezle transexuala.
- 1963 –
- Michael Lynagh, australiar errugbilari ohia.
- Marta Segarra, kataluniar filologoa, unibertsitateko katedraduna eta ikertzailea.
- 1964 – Kevin Michael Richardson, estatubatuar aktorea.
- 1965 –
- Valdir Benedito, brasildar futbolari ohia.
- Frieda Zamba, estatubatuar surflari ohia.
- 1969 –
- Oleg Salenko, ukrano-errusiar futbolari ohia.
- Ilham Tohti, uigur etniako Txinako ekonomialari eta aktibista.
- 1971 – Elif Shafak, turkiar-britainiar idazlea.
- 1972 – Esther Duflo, frantziar ekonomialaria, 2019ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1973 – Suheir Hammad, palestinar jatorriko estatubatuar poeta, idazle, interprete eta ekintzaile politikoa.
- 1974 – Nevenka Fernández, espainiar ekonomialaria, Espainian sexu-jazarpenagatik kargu politiko baten zigorra erdietsi duen lehen emakumea.
- 1978 - Anna Starobinets, errusiar kazetaria, gidoilaria eta zientzia-fikzio idazlea.
- 1980 – Angela Saini, britainiar zientzia-kazetaria.
- 1983 – Idoia Rodríguez Buján, nazioarteko bake-misio batean hildako lehen espainiar emakume militarra (h. 2007).
- 1984 – Katy Perry, estatubatuar pop abeslari eta abesti-idazlea.
- 1987 – Lorena Llamas, kataluniar txirrindulari ohia.
- 1993 – Xander Schauffele, estatubatuar golfaria.
- 1994 – Sara Gil de la Vega, kataluniar eskubaloi jokalaria.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1720 – Antonio IV.a Karlos Agaramontarra, Agaramonteko duke, Gixuneko kondea eta Bidaxuneko printzea, lapurtar militarra (j. 1641).
- 1892 – Juan B. Eustaquio Delmas, bizkaitar kazetaria, idazlea eta inprimatzailea, Madrilen (j. 1820).
- 1912 – Pablo Altzola, donostiar ingeniaria eta Bilboko alkatea (j. 1841).
- 1936 –
- José Joaquín Arin, arrasatear apaiza eta euskaltzalea, fusilatua (j. 1875).
- Jose Markiegi, euskal idazle eta itzultzailea, fusilatua (j. 1895).
- 1964 – Trino Arizkorreta, euskal herritar futbolaria (j. 1902).
- 1965 – Santiago Meabe, bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (j. 1878).
- 1985 – Jose Maria Basabe, bizkaitar apaiz, biologo eta antropologoa (j. 1914).
- 1994 – Francisco Ynduráin Hernández, nafar hizkuntzalari eta literatura-kritikaria (j. 1910).
- 2003 – Gonzalo Nardiz, euskal herritar politikaria (j. 1905).
- 2013 – Ramón Tejela, nafar aktorea, Madrilen (j. 1953).
- 2018 – Amaia Larrañaga, gipuzkoar irakasle eta politikaria (j. 1957).
- 2019 – Joanito Mitxelena, gipuzkoar bertsolaria (j. 1953).
Mundua
aldatu- 625 – Bonifazio V.a, Aita santua.
- 912 – Rodolfo I.a Borgoinakoa, Borgoinako erregea.
- 1047 – Magnus I.a Norvegiakoa, Norvegiako errege bikingoa (j. 1024).
- 1154 – Eztebe Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea.
- 1349 – Jakue III.a Mallorcakoa, Mallorcako erregea (j. 1315).
- 1400 – Geoffrey Chaucer, ingeles poeta eta idazlea.
- 1415 – Karlos I.a Albretekoa, Frantziako kondestablea (j. 1368).
- 1495 – Joanes II.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (j. 1455).
- 1634 – Albrecht von Wallenstein, txekiar jatorriko alemaniar militarra (j. 1583).
- 1647 – Evangelista Torricelli, italiar fisikari eta matematikaria, barometroaren asmatzailea (j. 1608).
- 1760 – Jurgi II.a Erresuma Batukoa, Erresuma Batua eta Britainiar Jabegoen erregea (j. 1683).
- 1826 – Philippe Pinel, frantziar sendagilea (j. 1745).
- 1861 – Friedrich Carl von Savigny, alemaniar legelari eta historialaria (j. 1779).
- 1882 – Emma Stebbins, estatubatuar eskultorea (j. 1815).
- 1889 – Émile Augier, frantziar poeta, antzerkigile eta idazlea (j. 1820).
- 1892 – Caroline Lavinia Scott Harrison, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1822).
- 1902 – Frank Norris, estatubatuar eleberrigilea eta kazetaria (j. 1870).
- 1913 – Frederick Rolfe, ingeles idazlea (j. 1860).
- 1916 – William Merritt Chase, estatubatuar margolari inpresionista (j. 1849).
- 1919 – Eugène Ruffy, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1854).
- 1920 –
- Alexandro Greziakoa, Greziako erregea (j. 1893).
- Duncan MacDougall, estatubatuar medikua (j. c. 1866).
- Terence MacSwiney, irlandar nazionalista, idazlea, politikaria, Cork hiriko alkate ohia eta gose grabalaria (j. 1879).
- 1922 – Emilie Mundt, daniar margolaria (j. 1842).
- 1932 – Anita Owen, estatubatuar kantagilea (j. 1873).
- 1938 – Alfonsina Storni, argentinar postmodernismoko poeta eta idazlea (j. 1892).
- 1941 – Robert Delaunay, frantziar margolaria (j. 1885).
- 1945 – Robert Ley, alemaniar politikari nazia (j. 1890).
- 1951 – Amelia Orleanskoa, frantziar printzesa eta Portugalgo azken erregina ezkontidea (j. 1865).
- 1953 – Holger Pedersen, daniar hizkuntzalaria (j. 1867).
- 1955 – Sadako Sasaki, Hiroshimako neska gaztea, bakearen aldeko mugimenduetan erreferente ezaguna (j. 1943).
- 1956 – Risto Ryti, Finlandiako presidentea (j. 1889).
- 1957 –
- Lord Dunsany, anglo-irlandar idazkea (j. 1878).
- Henry Van de Velde, belgikar arkitektoa, diseinatzaile eta pintorea (j. 1863).
- 1967 – Margaret Ayer Barnes, estatubatuar eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1886).
- 1973 –
- Abebe Bikila, etiopiar atleta, distantzia luzeetan aditua (j. 1932).
- Émile Masson, belgikar txirrindularia (j. 1888).
- 1976 – Raymond Queneau, frantziar idazlea (j. 1903).
- 1977 – Félix Gouin, Frantziako Estatuburua (j. 1884).
- 1989 – Mary McCarthy, estatubatuar idazlea (j. 1912).
- 1993 – Vincent Price, estatubatuar aktorea (j. 1911).
- 1995 – Viveca Lindfors, suediar aktorea (j. 1920).
- 1996 – Solveig Gunbjørg Jacobsen, Antartikako Konbergentzia delako lerrotik hegoaldera jaio eta hazi zen lehen pertsona (j. 1913).
- 1999 – Payne Stewart, estatubatuar golfaria, hegazkin-istripuan (j. 1957).
- 2001 –
- Marvin Harris, estatubatuar antropologo, idazle eta unibertsitateko irakaslea (j. 1927).
- René Philombe, kamerundar eleberrigilea, poeta, saiakera-idazlea eta kazetaria (j. 1930).
- 2002 –
- Richard Harris, irlandar aktore eta zinema zuzendaria (j. 1930).
- René Thom, frantziar matematikaria (j. 1923).
- 2006 –
- Luisa Alberca, eleberri eta gidoi erradiofonikoen espainiar idazlea (j. 1920).
- Emilio Vedova, italiar margolaria (j. 1919).
- 2012 – John Connelly, ingeles futbolaria (j. 1938).
- 2013 –
- Emma de Cartosio, argentinar idazlea, poeta, ipuingilea, saio-idazlea eta irakaslea (j. 1928).
- Amparo Soler Leal, espainiar aktorea (j. 1933).
- Marcia Wallace, estatubatuar aktore, ahots-bikoizle eta komediantea (j. 1942).
- 2014 – Jack Bruce, eskoziar musikari eta baxu-jotzailea (j. 1943).
- 2016 –
- Carlos Rúspoli, Suecako dukea, espainiar aristokrata (j. 1932).
- Carlos Alberto Torres, brasildar futbolari eta entrenatzailea (j. 1944).
- 2019 –
- Salvador Freixedo, apaiz katolikoa eta gai paranormalen ikertzailea, Espainian parapsikologia eta ufologiaren erreferentea (j. 1923).
- Rafael Ninyoles, valentziar soziolinguista, Katalan Herrietako soziolinguistikaren gurasoa (j. 1943).
- 2020 –
- Lee Kun-hee, hegokorear enpresaburua (j. 1942).
- Diane di Prima, estatubatuar poeta (j. 1934).
- 2022 – Pierre Soulages, frantziar margolaria (j. 1919).
- 2023 – Wanda Półtawska, poloniar psikiatra eta idazlea (j. 1921).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Orixe, Sanz eta Sants.
- Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua onartu zen eguna, 1979an.
Kanpo estekak
aldatu