James Earl Jones

Zobacz też: James Jones.

James Earl Jones

Imię i nazwisko	James Earl Boggins Jones
Data i miejsce urodzenia	17 stycznia 1931 Arkabutla (stan Missisipi)
Data i miejsce śmierci	9 września 2024 Pawling
Zawód	aktor
Współmałżonek	Julienne Marie (1968–1972; rozwód) Cecilia Hart (1982–2016; jej śmierć)
Lata aktywności	1953–2021
Multimedia w Wikimedia Commons

James Earl Boggins Jones (ur. 17 stycznia 1931 w Arkabutla, zm. 9 września 2024 w Pawling) – amerykański aktor filmowy i teatralny o charakterystycznym basowym głosie.

Odznaczony w 1992 Narodowym Medalem Sztuki. Laureat Oscara za całokształt twórczości. Był jednym z najpopularniejszych czarnoskórych aktorów amerykańskich ostatnich dziesięcioleci^[1].

Urodził się w Arkabutla w stanie Missisipi jako syn Ruth (z domu Connolly), nauczycielki i pokojówki, oraz Roberta Earla Jonesa, boksera, kamerdynera i szofera^[2]. Jego ojciec opuścił rodzinę wkrótce po urodzeniu Jamesa Earla i później został aktorem teatralnym i filmowym w Nowym Jorku i Hollywood. Jones i jego ojciec poznali się dopiero w latach pięćdziesiątych XX wieku, kiedy się pogodzili. W wywiadach powiedział, że jego rodzice mieli mieszane pochodzenie afroamerykańskie, irlandzkie i indiańskie^[3].

W 1949 ukończył Norman Dickson High School^[2] w Brethren w Michigan, gdzie pełnił funkcję wiceprzewodniczącego swojej klasy. W 1953 zdobył stopień bakałarza na wydziale teatralnym na Uniwersytecie Michigan^[2]. W latach 1953–55 służył w United States Army^[2]. W latach 1955–57 studiował aktorstwo w American Theatre Wing w Nowym Jorku pod kierunkiem Lee Strasberga i Tada Danielewskiego^[2].

W latach 1955–59 stawiał pierwsze aktorskie w Manistee Summer Theat^[2] w Michigan. W 1957 trafił na Broadway w roli Perry’ego Halla w przedstawieniu Jajogłowy^[4] z Karlem Maldenem. W 1964 zagrał tytułową rolę w sztuce off-Broadwayowskiej Otello^[5]. Znakomite teatralne kreacje stworzył w szekspirowskich dziełach, takich jak: Król Lear (rola tytułowa), Sen nocy letniej (jako Oberon), Miarka za miarkę (jako Abhorson), Hamlet (jako Klaudiusz)^[5].

Na ekranie debiutował u Stanleya Kubricka w filmie Doktor Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę (1964)^[6]. Swoje najbardziej znane role zagrał w latach 80., m.in. w filmach Conan Barbarzyńca (1982) oraz Książę w Nowym Jorku (1988). Uznanie zdobył podkładając głosy filmowych bohaterów, a w szczególności Dartha Vadera w kolejnych częściach sagi Gwiezdne wojny^[7].

2 stycznia 1968 zawarł związek małżeński z Julienne Marie, w lipcu 1972 doszło do rozwodu. 15 marca 1982 ożenił się z aktorką telewizyjną Cecilia Hart, która zmarła 16 października 2016 na raka jajnika. Mieli syna Flynna (ur. 1982).

W 1971 Jones otrzymał swoją jedyną nominację do Oscara za główną rolę w filmie Wielka nadzieja białych (1970; reż. Martin Ritt). Był wówczas drugim w historii, po Sidneyu Poitier czarnoskórym aktorem nominowanym do tej nagrody. Dwa razy, w 1969 i 1987 zdobył Nagrodę Tony za role teatralne. Był także czterokrotnie nominowany do nagrody Złotego Globu.

W sierpniu 2011 Amerykańska Akademia Filmowa ogłosiła przyznanie Jonesowi honorowego Oscara za całokształt pracy aktorskiej w filmie Doktor Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę (1964)^[8].

Źródła:^[1]

• Doktor Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę (1964) jako porucznik Lothar Zogg
• Haiti – wyspa przeklęta (1967) jako dr Magiot
• Wielka nadzieja białych (1970) jako Jack Johnson
• Claudine (1974) jako Rupert „Roop” Marshall
• Spotkanie z UFO (1975) jako Barney Hill
• Załoga kapitana Lyncha (1976) jako Nick Debrett
• Wyrównane rachunki (1977) jako Joshua Burke
• Ostatni film o Legii Cudzoziemskiej (1977) jako szejk
• Egzorcysta II: Heretyk (1977) jako Kokumo
• Jezus z Nazaretu (1977) jako Baltazar
• Miecz z kraju Bushido (1981) jako więzień
• Conan Barbarzyńca (1982) jako Thulsa Doom
• Las Vegas – gra o wszystko (1984) jako Jack Madrid
• Granice miasta (1985) jako Albert
• Moja mała dziewczynka (1986) jako pan Bailey
• Rasowy stypendysta (1986) jako prof. Banks
• Kamienne ogrody (1987) jako Goody Nelson
• W szachu (1987) jako „Few Clothes” Johnson
• Allan Quatermain i zaginione miasto złota (1987) jako Umslopogaas
• Książę w Nowym Jorku (1988) jako król Jaffe Joffer
• Trójka uciekinierów (1989) jako detektyw Dugan
• Pole marzeń (1989) jako Terence Mann
• Najlepsi z najlepszych (1989) jako Frank Couzo, trener
• Polowanie na Czerwony Październik (1990) jako wiceadmirał James Greer
• Ambulans (1990) jako detektyw Spencer
• Śmierć przychodzi o świcie (1990) jako generał w okularach – „Alice”
• Gorąca noc (1991) jako Bear
• Czas patriotów (1992) jako wiceadmirał James Greer
• Włamywacze (1992) jako Bernard Abbott
• Sommersby (1993) jako sędzia Barry Conrad Isaacs
• Niepohamowana siła (1993) jako Jake
• Amatorzy sportu (1993) jako pan Mertle
• Człowiek-meteor (1993) jako Earnest Moses
• Detektyw bez pamięci (1994) jako John Dolby
• Stan zagrożenia (1994) jako wiceadmirał James Greer
• Naga broń 33 ⅓: Ostateczna zniewaga (1994) – w roli siebie samego
• Jefferson w Paryżu (1995) jako Madison Hemings
• Płacz, ukochany kraju (1995) jako Stephen Kumalo
• Wszystko zostaje w rodzinie (1996) jako Ray Murdock
• Brudny glina (1997) jako Arthur Baylor
• Fantazja 2000 (1999) – gospodarz
• Koniec lata (1999) jako dr William Blakely
• Finder’s Fee (2001) jako Avery Phillips
• Amatorzy sportu 2 (2005) jako pan Mertle
• Czytelnia (2005) jako William Campbell
• Witaj w domu panie Jenkins (2008) jako Roscoe Steven „Papa” Jenkins Sr.

• Gwiezdne wojny: część IV – Nowa nadzieja (1977) – Darth Vader
• Gwiezdne wojny: część V – Imperium kontratakuje (1980) – Darth Vader
• Gwiezdne wojny: część VI – Powrót Jedi (1983) – Darth Vader
• Pinokio i Władca Ciemności (1987) – Władca Ciemności
• Król Lew (1994) – Mufasa
• Sędzia Dredd (1995) – narrator
• Król Lew II: Czas Simby (1998) – Mufasa
• Gwiezdne wojny: część III – Zemsta Sithów (2005) – Darth Vader
• Straszny film 4 (2006) – narrator
• Klik: I robisz, co chcesz (2006) – narrator opowiadający o przeszłości Michaela
• Star Wars: Rebelianci (2014–2016) – Darth Vader
• Łotr 1. Gwiezdne wojny – historie (2016) – Darth Vader
• Król Lew (2019) – Mufasa
• Obi-Wan Kenobi (2022) – Darth Vader

• Doktor Kildare (1966) jako dr Lou Rush (4 odc.)
• Korzenie: Następne pokolenia (1979) jako Alex Haley
• Autostrada do nieba (1987) jako Gabe Wilson (gościnnie)
• Prawnicy z Miasta Aniołów (1988-89) jako Lee Atkins (2 odc.)
• Prawo i porządek (1993) jako Horace McCoy (gościnnie)
• Gdzie diabeł mówi dobranoc (1994) jako Bryant Thomas (gościnnie)
• Nowe przygody Supermana (1994) jako Franklin W. Stern (gościnnie)
• Frasier (1997) jako Norman Royster (gościnnie)
• Dotyk anioła (1997) jako Anioł wśród Aniołów (gościnnie)
• Everwood (2003–2004) jako Will Cleveland (3 odc.)
• Dwóch i pół (2008) jako on sam (gościnnie)
• Dr House (2009) jako Dibala (gościnnie)
• Teoria wielkiego podrywu (2014) jako on sam (gościnnie)

• James Earl Jones (1931−2024) w bazie IMDb (ang.)
• James Earl Jones w bazie Filmweb
• James Earl Jones w bazie Notable Names Database (ang.)
• James Earl Jones w bazie Discogs.com (ang.)