Przejdź do zawartości

Klepsydra

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Klepsydra

Klepsydra (gr. κλεψύδρα od κλέπτω, κλέπτειν „kraść, uchodzić ukradkiem, wymykać się” i ὕδωρ „woda”) – zegar wodny, w późniejszych czasach także piaskowy, składający się z dwóch, zazwyczaj szklanych baniek, z których jedna znajduje się nad drugą, połączonych rurką przepuszczającą określoną ilość wody lub piasku w określonym czasie. Znane są klepsydry odmierzające od kilkudziesięciu sekund do doby.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Najstarsze wersje klepsydry pochodzą z terenów Egiptu i Mezopotamii i datowane są na 1500 lat p.n.e.[1][2].
Starożytni Grecy używali klepsydry wodne do ćwiczeń retorycznych – odmierzany czas powodował, że uczyli się zwięźle formułować myśli i to co chcą przekazać innym. Także starożytni Rzymianie ok. 52 roku p.n.e. ustanowili urząd funkcjonariusza odmierzającego czas w trakcie procesu sądowego, który posługiwał się właśnie klepsydrą. W średniowieczu wodę zaczęto zastępować piaskiem, zmielonymi skorupkami jaj, sproszkowanym ołowiem i cynkiem[2]. W Europie pierwsze piaskowe klepsydry pojawiły się w XV wieku[3].

Dokładność wskazań klepsydry jest mała, gdyż prędkość wypływu wody zależy od wysokości jej słupa ponad otworem (zob. prawo Torricellego)[4]. Dokładność tę zwiększono dzięki zastosowaniu nierównomiernej podziałki[5].

W 1852 r. angielski mistrz szachowy Howard Staunton zaproponował używanie klepsydr do mierzenia czasu podczas rozgrywania partii. Do tego celu klepsydra została oficjalnie wykorzystana po raz pierwszy w 1861 r. w meczu pomiędzy Adolfem Anderssenem a Ignácem von Kolischem, a w kolejnych latach stosowana była coraz powszechniej aż do turnieju w Londynie w 1883 r., kiedy to została zastąpiona zegarem szachowym[6].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. A. Łowicki, Młody Technik: Liczydło czasu
  2. a b Maciej Baczak, Sławomir Łotysz, Dariusz Machla: 1000 wynalazków, czyli historia ludzkiej pomysłowości. Bielsko Biała: Wydawnictwo Dragon, 2020, s. 39-40, ISBN 978-83-8172-554-5
  3. Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 373 ISBN 83-01-11966-7.
  4. Wypływ cieczy przez otwór
  5. Ludwik Zajdler, Dzieje zegara, rozdział 8 Zegary wodne.
  6. * W.Litmanowicz, J. Giżycki, "Szachy od A do Z", tom I, Warszawa 1986, str. 433

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]