İçeriğe atla

Yunancanın romanizasyonu

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Yunancanın romanizasyonu, genelde Yunan alfabesi ile yazılan Yunanca metinlerin, Latin alfabesi ile temsili veya bunu yapmayı sağlayan bir sistemdir. Yunancanın romanizasyonu için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, kaynak metnin Eski YunancaModern Yunanca mı olduğuna ve arzu edilen dönüştürmenin transkripsiyon mu transliterasyon mu olduğuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Bilimsel amaçlarda transkripsiyon değil transliterasyon gereklidir çünkü orijinal sözcüğün yazılışına dair bilginin korunması gerekir. Örneğin Yunancada hem "ο" hem "ω" harfleri Türkçe "o" okunur ama ikisi de "o" olarak çevrilirse orijinal yazılışa geri dönüşte hataya kapı açılmış olur, çünkü ikilemden kaynaklanan bir belirsizlik meydana gelmektedir. Transliterasyonda harf veya harf gruplarının çevirileri birebirdir, bilgi kaybı olmadan her iki yöne doğru çeviri yapılabilir. Transkripsiyon, orijinal dildeki telaffuzun kendisine aktarma yapılan dilde yazılı olarak ifade edilmesidir. Transkripsiyon ya ortografik transkripsiyon ya da fonetik transkripsiyon şeklinde yapılır. Fonetik transkripsiyonda, orijinal dildeki her ses farklı bir karakterle belirtilir. Ortografik transkripsiyonda, orijinal dildeki telaffuz, aktarma yapılan dildeki harfler kullanılarak yapılır, özel karakterler kullanılmaz. Bu yüzden fonetik transkripsiyonda ses kaybı ya da değişmesi meydana gelmez, ancak ortografik transkripsiyonda ses kaybı ya da ses değişikliği gerçekleşebilir.

Bu tablo, Yunan alfabesinden Latin alfabesine geçiş için çeşitli transkripsiyon ve transliterasyon kuralları listelemektedir.

Yunanca Eski Modern
Klasik Bilimsel Beta
code
ISO BGN/
PCGN
BM/
ELOT
Türkçe
transliterasyon![1] Türkçe
ortografik
transkripsiyon[1]
Α, α a a A a a a a a
Β, β b b B v v v b v
Γ, γ g g G g g, y[not 1] g g
Δ, δ d d D d dh, d[not 2] d d dh[not 3]
Ε, ε e e E e e e e e
Ζ, ζ z z, (dz) Z z z z z z
Η, η e ē H ī i i ē i
Θ, θ th th Q th th th th th[not 4]
Ι, ι i i I i i i i i
Κ, κ c k K k k k k k
Λ, λ l l L l l l l l
Μ, μ m m M m m m m m
Ν, ν n n N n n n n n
Ξ, ξ x x C x x x ks ks
Ο, ο o o O o o o o o
Π, π p p P p p p p p
Ρ, ρ r, rh[not 5] r, (rh[not 5]) R r r r r r
Σ, σ/ς s s S s s[not 6] s s s, z[not 7]
Τ, τ t t T t t t t t
Υ, υ y y, (u) U y i y y, u[not 8] i
Φ, φ ph ph F f f f ph f
Χ, χ ch ch X ch kh ch kh h
Ψ, ψ ps ps Y ps ps ps ps ps
Ω, ω o ō W ō o o ō o
Sesli harf ikilileri[not 9]
Yunanca Eski Modern
Klasik Bilimsel Beta
code
ISO BGN/
PCGN
UN/
ELOT
Türkçe
transliterasyon![1] Türkçe
ortografik
transkripsiyon[1]
ιa ya
αι ae, e ai AI ai e ai ai e
αυ au au AU au av av[not 7], af[not 10] au av[not 7], af[not 10]
ει i ei EI ei i ei ei i
ευ eu eu EU eu ev ev[not 7], ef[not 10] eu ev[not 7], ef[not 10]
ηυ eu ēu HU īy iv iv[not 7], if[not 10] ēu iv[not 7], if[not 10]
οι oe, e oi OI oi i oi oi i
ου u ou OU ou u ou ou u
υι ui ui UI yi i yi yi i
Sessiz harf ikilileri
Yunanca Eski Modern
Klasik Bilimsel Beta
code
ISO BGN/
PCGN
UN/
ELOT
Türkçe transliterasyon![1] Türkçe
ortografik
transkripsiyon[1]
γγ ng ng GG gg ng ng ṉg ng
γξ nx nx GC gx nx nx gks nks
γκ nc nk GK gk g[not 11], ng[not 12] gk gk
γχ nch nch GX gch nkh nch nkh nh
μπ mp mp MP mp b[not 11], mb[not 12] b[not 11], mp[not 12] mp b[not 13], mp[not 12]
ντ nt nt NT nt d[not 11], nd[not 12] nt nt d[not 11], nd[not 12]
Değiştiriciler (yalnızca klasik Yunanca)
Yunanca Eski  
Klasik Bilimsel Beta
code
 
h[not 14] h[not 14] ( (spiritus asper, δασεῖα)
᾿ none none ) (spiritus lenis, ψιλή)
ͺ i? i? | (İota subscriptum, ὑπογεγραμμένη)[not 15]
Eskimiş harfler
Yunanca Eski  
Klasik Bilimsel Beta
code
 
ϝ w V (digamma)
ϛ st #2 (stigma)
ͱ h[not 14] h[not 14] (heta)
ϻ s, ś #711 (san)
ϸ sh (sho)
ϟ q #3 (qoppa)
ϡ ss #5 (sampi)
Özel harf
Yunanca Eski  
Klasik Bilimsel Beta
code
 
ȷ j (yot)

Türkçe transliterasyonla ilgili ek kurallar:

  1. Yunancada "κσ" harf çifti Türkçeye "k.s" olarak ("ks" olarak değil) çevrilecektir. "ξ" harfi ise "ks" olarak yazılacaktır. Her ikisinin de okunuşu (transkripsiyonu) "ks" şeklinde olsa da, eğer Yunanca orijinaline geri gidişi mümkün kılmak amaçlanıyorsa bu farklılık gözetilimelidir.
  2. Eski metinlerde kullanılan (῾) işareti (spiritus asper) yerine 'h' harfi gelir. Bu işaret çağdaş yazımdan kalkmıştır.[1]

Türkçe transkripsiyonla ilgili ek kurallar:

  1. kelime sonundaki ν harfi, sonraki kelime π, τ, χ ile başlıyorsa, (ikisi bir arada) /mb/, /nd/, /ng/ okunur.
  2. kelime sonundaki ν harfi, sonraki kelime ξ, ψ ile başlıyorsa, (ikisi bir arada) /ngz/, /nbz/ okunur.
  3. γ harfi, χ önünde /n/ okunur.
  4. çift sessizler (σσ ve χχ gibi) tek sesli gibi okunur ve yazılırlar.

Yunancanın geleneksel çok perdeli (politonik) yazımında Eski Yunanca’nın ses vurgulamasını temsil etmek için çeşitli farklı diaktirik işaretler ve kelime başında h 'nin varlığı veya yokluğu kullanılır. 1982'de modern Yunancada resmen tek perdeli (monotonik) yazıma geçildi. Geriye sadece iki diakritik kalmıştır, bunlar vurgu belirtmeye yarayan tiz aksan ve, ardışık iki sesli harfin birleştirilmemesini belirtmeye yarayan dieresistir. Tiz aksan ve dieresis hem BGN/PCGN hem de the UN/ELOT romanizasyon sistemlerinde korunmuştur. Bir istisna vardır: αυ, ευ ve ηυ sesli harf kombinasyonlarında aksan, (v veya f'ye dönüşen) υ'dan bir evvelki sesliye kayar.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ αι, ε, ει, η, ι, οι, υ, υι'den önce
  2. ^ ν ve ρ arasında.
  3. ^ İngilizce (th)e gibi
  4. ^ İngilizce (th)eater gibi
  5. ^ a b spiritus asper ile.
  6. ^ Sesli harfler arasında bazen ikilenir (ör. Larissa).
  7. ^ a b c d e f g β, γ, δ, ζ, λ, μ, ν, ρ önünde.
  8. ^ υ'nun karşılığı y'dir ama αυ, ευ, ου durumlarında au, eu, ou kullanılır.
  9. ^ ikinci seslide diaeresis ( ¨ ) olması haricinde
  10. ^ a b c d e f θ, κ, ξ, π, σ, τ, φ, χ, ψ' önünde ve sözcük sonunda.
  11. ^ a b c d e sözcük başında.
  12. ^ a b c d e f sözcük ortasında.
  13. ^ sözcük başında, sessizden sonra, hece tekrarlandığında ve kimi yabancı sözcüklerde
  14. ^ a b c d sesli üzerinde: sesliden önceki h; ρ üstünde: rh.
  15. ^ uzun seslilerin altında.
  1. ^ a b c d e f g Herkül Millas (1992). "Yunanca'nın Türkçe Harflerle Yazılışı" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt 16. s. 27. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.  Örnekler:
    • Θέλω → Thelo
    • Ξανά → Ksana
    • Ψυχή → Psyhi