Zum Inhalt springen

Meänkieli

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Meänkieli
Verbreitig: SchwedenSchweden Schweede
Sprecher: 30.000 bìs 70.000
Linguistischi
Klassifikation
:
Offizieller Status
Anerkannti Minderheitesprooch vo: SchwedenSchweden Schweede
Sproochchürzel
ISO 639-1

ISO 639-2

fiu

ISO 639-3

fit

Meänkieli ìsch e fìnno-ugrìschi Sprooch ùnd ghört ìn säller Famììlie zù de òstseefìnnìsche Sprooche, woobii's deilwiss au als fìnnìsche Dialäkt bèzeichnet wìrd ùnd nìt als eigeni Sprooch. Es ìsch z Schweede e òffiziälli Mìnderheitesprooch.

S Wòrt „meänkieli“, ùf Fìnnìsch meidän kieli, bèdüttet „ùnseri Sprooch“.

Meänkieli wìrd vor allem ìm Nòrde vò Schweede gschwätzt (Kiruna, Gällivare/Jellivaara, Pajala, Övertorneå ùnd Haparanda/Haaparanta), witteri Sprächer läbe im Nòrdwèste vò Fìnnland ùnd vereinzelt au ìn de andere Städt vò Schweede.

Ursach vò de Èntstehig vòm Meänkieli ìsch de Frììde vò Hamina gsìì, woo di fìnnìsche ùnd lappìsche Deil vòm Chönigriich Schweede an Rùssland abdrätte wòre sìn. S Tornio-Daal, woo al einzigs schweedisch blììbe ìsch, ìsch esoo vòm rèstlige fìnno-ugrìschsproochige Gebiet abgschnìtte wòre; d'Èntwìcklige vòm Fìnnìsche z. B. ìn de Literatur hät's nìt mìtgmacht. Usserdèm sìn viili Lähnwörter ùs em Schweedìsche ùfgnoh wòre, was zwar au ìm Fìnnìsche ìn de gspròchene Sprooch kei Sälteheit ìsch, ìn de gschrììbene Sprooch abber vermììde wìrd.

D'Sprächerzahl bèlauft sìch ìm Tornio-Daal ùf 40.000 bìs 70.000, passiv verstön's aber no meh. Zùdèm sìn's nìt nùme d'Iiwohner vòm Tornio-Daal, woo Meänkieli schwätze: z Schweede lehre's viili Same als Zweitsprooch. D'Müetersproochler sìn fast ussnahmsloos zweisproochig ùnd schwätze meistens Schweedìsch als zweiti Müetersprooch. Ìn de jǜngere Generatione sìnkt d'Sprächerzahl abber kòntinuierlig, au wènn sälli d'Sprooch òft zùmìndest verstön.

Wie di fìnnìschi Standardsprooch hät au Meänkieli z Schweede de Statùs vò-n-re Mìnderheitesprooch. De hìsdorìsch Ùnderschììd zwǜsche dène beide ìsch, dass d'Sprächer vòm Standardfìnnìsche ìn de zweite Hälfti vòm 20. Johrhùndert ìn de Hòffnig ùf Arbet ǜber d'Gränze sìn, während die vòm Meänkieli ìm Johr 1809 dùrch di gschìchtlige Èreignìss zù Schweede choo sìn.

D'Sprooch wìrd au gschrììbe ùnd ìn de Schüele, sogar an de Univèrsitäte vò Stòckhòlm, ùnd Umeå glehrt. S Schweedìsch Radio (Sveriges Radio) hät e Sändig ùf Meänkieli. E Büechautor, woo sìch au fǜr d'Èrhaltig ùnd d'Èrneuerig vò de Sprooch iisètzt, ìsch de Bengt Pohjanen.

D'Emanzipation vòm Meänkieli wìrd nìt sälte au kritisiert: zù de Hauptgrǜnd vò de Geegner ghöört, dass s Ùnderrìchte vòm Fìnnìsche z. B. ìn Bèzùùg ùf d'Literatur nǜtzliger wäär. Zùdèm erkänne si's òft nìt als eigeni Sprooch aa, sòndern òrdne's als fìnnìsche Dialäkt ii. Es ìsch ìm Fìnnìsche zùmìndest esoo ähnlig, dass d'Sprächer vò dène beide Sproche ohni größeri Brobleem verstön; d'Ùnderschììd sìn grìnger wie die zwǜsche Fìnnìsch ùnd Èstnìsch, ùnd au e Fìnne verstoht Èstnìsch ùnd anderst ùme.

Meänkieli Fìnnìsch Alemannìsch
Ruotti Ruotsi Schweede
Ryssä Venäjä Rùssland
täälä täällä doo
kielelä kielellä -sproochig
mie minä, mä ìch
met me mir (1. Person Blural)
oon on ìsch
mukhaan mukaan gmääß
föörskuula (~ sv. förskola) esikoulu Grùndschüel
kramatiikka kielioppi Grammatik
yniversiteeti (~ sv. universitet) yliopisto Universität
Fall Stüehl   Hand Ròss
Nominativ tooli loova käsi hevonen
Geenitiv toolin loovan käen hevosen
Partitiv toolia loovaa kättä hevosta
Èssiv toolina loovana kätenä hevosenna
Akkusativ 1. toolin loovan käen hevosen
Akkusativ 2. tooli loova käsi hevonen
Translativ tooliksi loovaksi käeksi hevoseksi
Ìnèssiv toolissa loovassa käessä hevosessa
Èlativ toolista loovasta käestä hevosesta
Ìllativ toohliin loohvaan kätheen hevosheen
Adèssiv toolila loovala käelä hevosella
Ablativ toolilta loovalta käeltä hevoselta
Allativ toolile loovale käele hevoselle
Abèssiv toolitta loovatta käettä hevosetta
Komitativ toolinheen loovinheen käsihneen hevosinheen
Ìnstrumèntal (omin) toolin (omin) loovin (kaksin) käsin (omin) hevosin

D'Bispiilwörter sìn: tulla (choo), nukkua (schloofe), hypätä (schreie), olla (sii).

  tulla nukkua hypätä olla
mie tulen nukun hyppään olen
sie tulet nukut hyppäät olet
se / hään tullee nukkuu hyppää oon
met tulema nukuma hyppäämä olema
tet tuletta nukutta hyppäättä oletta
net / het tuleva nukkuva hyppäävä oon
Finno-ugrischi Sproche
Ugrisch Ungarisch | Chantisch (Ostjakisch) | Mansisch (Wogulisch)
Finnopermisch Permisch Komi | Komi-Permjakisch | Udmurtisch
Wolgafinnisch Mari | Mordwinisch
Samisch Inarisamisch | Kildinsamisch | Lulesamisch | Ostsamisch | Pitesamisch | Skoltsamisch | Südsamisch | Tersamisch | Umesamisch
Ostseefinnisch Estnisch | Finnisch | Meänkieli | Ischorisch | Karelisch | Livisch | Wepsisch | Wotisch | Võro


Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Meänkieli“ vu de ungarische Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.