Mont d’an endalc’had

Adolf Fredrik Munck

Eus Wikipedia
Ar c'hont Adolf Fredrik Munck o skoazellañ ar roue Gustav III da ober ur mab gant ar rouanez Sofia Magdalena Danmark.
Sofia Magdalena Danmark, rouanez Sveden, war-dro 1792
Gustav III, roue Sveden

Adolf Fredrik Munck, ganet d'an 28 a viz Ebrel 1749 e Rantasalmi, e Finland, ha marvet d'an 13 a viz Gouhere 1831 e Massa, en Italia, a oa un denjentil svedat e lez Sveden, ha mignon d'ar roue Gustav III. Krediñ a reer eo eñ a oa tad gwir ar roue Gustav IV Adolf.

Brudet e oa ar roue da vezañ troet gant ar baotred ha ne oa ket evit ober bugel ebet d'e wreg Sofia Magdalena Danmark (1746-1813). Goulenn a reas skoazell digant e vignon.

Adolf Fredrik Munck a oa mab da Anders Erik Munck af Fulkila (1720 Skaraborg - 4 a viz Gwengolo 1779) ha da Hedvig Juliana Wright (1729 - Lojo 30 a viz Kerzu 1808); dimezet e oa e dud e Mikkeli d'ar 15 a viz Du 1747. Bevañ a rejont e Tarkia, war zouar maner Rantakylä, e Mikkeli, hag eno e voe ganet o mab Adolf Fredrik. Dek bugel o doe, ha c'hwec'h anezho ac'h eas betek an oad gour.

Degouezhout a reas Adolf e lez Sveden ha dont da vezañ mignon d'ar roue Gustav III. Brudet e voe Munck abalamour d'e garantezioù niverus. E-touez e serc'hed e oa Anna Sofia Ramström, matezh gant ar rouanez[1].

E 1775 e voe goulennet outañ gant ar roue dont d'e skoazellañ da speriañ e wreg rouanez; dleet e oa dezhañ kelenn an doareoù efedus d'ar priedoù roueel. Ar roue, a embanne bezañ diouiziek a-grenn war an traoù-se[2],[3] hag a c'halvas Munck d'e skoazellañ da adskoulmañ un darempred aet da fall gant e wreg, ha da ziskouez dezho penaos ober ur bugel ha seveniñ ar briedelezh[4],[5].

D'ar poent-se e oa Munck oc'h ober war-dro marchosi ar roue, ha serc'heg e oa da Anna Sofia Ramström, plac'h a gambr gant ar rouanez [6]. Munck ha Ramström a oa da vezañ en ur pezh e-kichen kambr ar roue, prest da vont da sikour ma vije ezhomm, ha galvet e voe da vont da skoazellañ. Munck e-unan a skrivas an danevell, miret e Dihellva Broadel Sveden, ma kont e rankas stekiñ outo gant e zorn dezho da zont a-benn.[4][5][7] .

Eus ar skoazell-se eo e voe ganet an hini a voe ar roue Gustav IV Adolf e 1778. Trouz bras a voe diwar-benn an abadenn pa voe gouevezet. Munck a veze kaoz anezhañ evel serc'heg ar roue ha hini ar rouanez. Pa voe klevet e oa bet Munck o kemer perzh en emglev etre ar roue hag ar rouanez e voe kontet e oa eñ an hini a oa tad da vugel kentañ Sophia Magdalena[2] (ur mab all he doe c'hoazh goude).

Neuze e savas tabut etre Lovisa Ulrika, mamm ar roue, hag he mab. Ha hi da damall dezhañ leuskel he fried d'ober pezh a gare. Hag eñ gourdrouz harluañ e vamm da Pomerania (Pomerania svedat).

Abalamour da se e voe tamalloù kreñv a-berzh ar gostezenn bolitikel enep e 1786 ha 1789[8] a zisklerie e ouie ar bobl en he fezh e oa bet ar roue o c'houlenn digant Munck brazezañ ar rouanez. Skritelloù a veze peget e kement korn ha kroazhent a oa e kêr Stockholm. Kaoz a voe ivez eus un dimeziñ kuzh etre Munck hag ar rouanez.

Istor an dimeziñ kuzh a zo bet kontet evel-hen gant c'hoar-gaer ar roue, Hedvig Elisabet Charlotta av Holstein-Gottorp en he deizlevr[9]. E 1775, pa ne oa bet bugel ebet c'hoazh gant breur ar roue hag e wreg, e c'houlennas ar roue digant ar rouanez kemer ur serc'h da gaout ur pennhêr, ma c'hallje reiñ ar gurunenn dezhañ. Nac'h a eure-hi, ha neuze e c'houlennas arroue plaenaat an traoù etrezo ha dibab a reas Munck da hanterour, en esper e vefe kavet hoalus an den gant ar rouanez, dre ma seblante plijout dezhi bezañ en e gompagnunezh, ha ma oa heñvelik e zremm ouzh he hini.

Pa zisklerias Munck petra e oa gwir vennad ar roue, ha pa c'houlennas outi ober diouzh mad ar rouantelezh, e nac'has ar rouanez adarre. Dizimeziñ a reas ar roue, ha dimezet e voe ar rouanez da Munck en ul lid kuzh renet gant Johan Wingård. An testoù nemeto en eured-se, war-bouez Munck, ar roue hag ar rouanez, a oa Wingård, a voe anvet da eskob Gothenburg, ma voe souezhet an holl abalamour ma oa kavet gwall yaouank[9] hag Anna Sofia Ramström, a voe roet kaset kuit eus al lez ha kontammet diwezhatoc'h, goude ma n'eo ket gwall sklaer penaos[9].

Kontet e veze, en amzer-se, e oa bet rediet Ramström da guitaat al lez e 1779 abalamour ma oa gwarizi er rouanez, hage oa bet roet ul leve dezhi gant ma tavje war an darempred etre Munck hag ar rouanez[10]

Munck a vije bet gopraet gant ar roue hag ar rouanez war-lerc'h e skoazell. Ur poltred eus ar rouanez, graet ganti, diamantoù outañ, a voe roet dezhañ. Anvet e voe da Riksstallmästare (Mestr ar marchosi), marc'heg, ha gouarnour ar Royal Order of the Seraphim. Savet e voe da varon (Friherre) Munck af Fulkila d'ar 27 a viz Kerzu 1778 (merket e anv e levr an noblañs en 1788, niverenn 309), ha goude da gont (Greve) Munck af Fulkila d'ar 4 a viz Gouhere 1788 (merket e levr an noblañs d'ar 16 a viz Mae 1789 gant an niverenn 103). En 1787 e voe lakaet kement ha 50.000 riksdaler svedat war ur gont-bank gant Sophia Magdalena evit Munck, ha kement-se, a veze brudet, a oa da vezañ e brof a genavo .[11] A-benn neuze e oa Munck oc'h ober war-dro ar ballerina Giovanna Bassi, ha Sophia Magdalena he devoa kas outi ken he doa.[12] Spontet-bras e voe ar roue pa glevas anv eus an arc'hant lakaet er bank gant ar rouanez hag ober a reas e seizh gwellañ evit mirout ouzh an eskemm da vezañ brudet met kazeg a reas. ar prof.[13]

En 1791 e voe kavet Munck oc'h ober bilhedoù-bank faos e Drottningholm Palace, abetting Charles Appelkvist. Lazhet e voe ar roue e 1792 gant iriennerien eus an noblañs. Goude ar marv-se e rankas ar c'hont Munck af Fulkila kuitaat Sveden. A-raok dezhañ mont kuit e c'houlennas an dug Carl, breur ar roue lazhet, digant Munck reiñ un toullad dihelloù a oa en e gerz hag a c'hallfe ober gwall vrud d'an tiegezh roueel ma vijent anavezet gant tud all[9].

En 1795 e c'houlennas aotre da zistreiñ da Sveden, nac'het e voe outañ, ma c'hourdrouzas, hervez a voe kontet, embann an testeni-dimeziñ etre ar rouanez hag eñ[14].

Ur bugel da Giovanna Bassi a vije bet, hervez ar vrud, engehentet gant Munck, ha gwall heñvel e zremm ouzh mab ar roue.[15]

Gwallvrudoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Efed a voe gant ar brudoù-se : goude ma voe distroadet ar roue Gustav IV Adolf e 1809, e klaskas ar gostezenn c'hustavian lakaat anavezout e vab Gustavus, Priñs Sveden evel kronpriñs en 1809 ha 1810, met kazeg a rejont. Ar briñsez Hedvig Elisabet Charlotta av Holstein-Gottorp, rouanez e 1809, an hini a oa e-touez pennoù ar gostezenn c'hustavian. Alies ez ae da welout Frederica, bet rouanez, hag heseizh gwellaén a re da lakaat anavezout ar priñs Gustav evel pennhêr. En he deizlevr e skrivas e oa bet goulennet outi, e kerzh ur goan, gant ar jeneral Georg Adlersparre, en devoa goulennet arjeneral gall Jean-Baptiste Bernadotte ( a voe roue Sveden goude) ha bugale he devoa, ha pa en devoa gouvezet n'he devoa ket e oa bet plijet. Ha hi da respont e oa un hêr d'ar gurunenn, ha mab ar roue distroadet an hini e oa. Hag Adlersparre a savas war e elloù neuze hag a lavaras petra a soñje tud e gostezenn: biken ne gouzantje ar re o devoa graet an taol-stad gwelout hennezh o vont da roue, rak aon o devije e kasje ar priñs-se an dorzh dezho d'ar gêr pa vije roue, hag e rajent o seizh gwellañ da enebiñ, hag ez ajent betek embann ne oa ar roue distroadet, e dad, nemet bastard ar rouanez Sophia Magdalena hag ar c'hont Adolf Fredrik Munck af Fulkila[16]. Eus an afer-se ez eus bet anv el lennegezh svedek. Warni eo diazezet ar romant Drottningens juvelsmycke, gant Carl Jonas Love Almquist, ar c'hentañ romant istorel skrivet e svedeg.

Anvet e voe da gont e Dugelezh Parma ha Piacenza en 1816.

  1. Cecilia af Klercker (1908). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok I 1775-1782 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte II) (in Swedish). P.A. Norstedt & Söners förlag. 14 p. ISBN 412070. 
  2. 2,0 ha2,1 Lars O. Lagerquist (1976). Sverige och dess regenter under 1000 år (Sweden and its regents during a 1000 years) (in Swedish). AB Sporrong. 227 p. ISBN 91-0-075007-7. 
  3. Sten Carlsson & Jerker Rosén (1979). Den svenska historien 10. Gustav III: en upplyst envåldshärskare (The history of Sweden 10. Gustav III: an enlightened despot.) (in Swedish). Albert Bonniers Förlag AB (Stockholm). 91 p. ISBN. 
  4. 4,0 ha4,1 Sten Carlsson & Jerker Rosén (1979). Den svenska historien 10. Gustav III: en upplyst envåldshärskare (The history of Sweden 10. Gustav III: an enlightened despot.) (in Swedish). Albert Bonniers Förlag AB (Stockholm). 91 p. ISBN 91-0-042680-6. 
  5. 5,0 ha5,1 (1968) Den svenska historien. Gustavianska tiden 1772-1809 (History of Sweden. The Gustavian Age 1772-1809) (in svedeg). Albert Bonniers Förlag, Stockholm. 95 p. ISBN. 
  6. Wilhelmina Stålberg & P. G. Berg (40). Anteckningar om svenska qvinnor (Notes on Swedish women) (in svedeg). P. G. Berg, Stockholm. ISBN. 
  7. Adolf Munck [March 22, 1779] (1960). ""Forsoningen" med drottningen", in Beth Hennings: Ögonvittnen om Gustav III. 
  8. Annie Mattson (2010). Komediant och riksförrädare. Handskriftcirkulerande smädeskrifter mot Gustav III (Comedian and traitor. Handwritten libels toward Gustav III) (in svedeg). Edita Västra Aros. 132 p. ISBN 978-91-554-7780-6. 
  9. 9,0 9,1 9,2 ha9,3 Cecilia af Klercker (1923). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok V 1795-1796 (Deizlevr Hedvig Elizabeth Charlotte V 1795-1796) (in svedeg). P.A. Norstedt & Söners förlag Stockholm. 74 p. ISBN 231845. 
  10. Cecilia af Klercker (1908). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok I 1775-1782 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte II) (in Swedish). P.A. Norstedt & Söners förlag. 186 p. ISBN 412070. 
  11. Carl Carlson Bonde (1903). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok II 1783-1788 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte II) (in svedeg). P.A. Norstedt & Söners förlag. 156–157 p. ISBN 412070. 
  12. Carl Carlson Bonde (1903). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok II 1783-1788 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte II) (in svedeg). P.A. Norstedt & Söners förlag. 157 p. ISBN 412070. 
  13. Carl Carlson Bonde (1903). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok II 1783-1788 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte II) (in svedeg). P.A. Norstedt & Söners förlag. 157 p. ISBN 412070. 
  14. Cecilia af Klercker (1923). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok V 1795-1796 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte V 1795-1796) (in svedeg). P.A. Norstedt & Söners förlag Stockholm. 72 p. ISBN 231845. 
  15. Carin Österberg, Inga Lewenhaupt & Anna Greta Wahlberg (1990). Svenska kvinnor: föregångare, nyskapare (Swedish women: Predecessors, pioneers) (in svedeg). Lund Signum. 31 p. ISBN 91-87896-03-6. 
  16. Cecilia af Klercker (1903). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok IX 1807-1811 (Deizlevr Hedvig Elizabeth Charlotte II) (in svedeg). P.A. Norstedt & Söners förlag. ISBN 412070. 


Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

En svedeg:

  • Herman Lindqvist: Historien om Sverige. Gustavs dagar (Istor Sveden. Deizioù Gustav)
  • Alf Henrikson (1993). Svensk historia (Istor svedat) Stockholm: Albert Bonniers Förlag. ISBN 91-0-047053-8.
  • Cecilia af Klercker (översättning och redigering) (1942). Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok IX (Deizlevr Hedvig Elizabeth Charlotte). P.A. Norstedt & Söners förlag. ISBN 412070.

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]