Mont d’an endalc’had

Neptuniom

Eus Wikipedia
Neptuniom
UraniomNeptuniom Plutoniom

Pm
Np
Taolenn beriodek, Neptuniom
Perzhioù hollek
Niver atomek 93
Rummad kimiek Aktinidoù
Strollad Aktinidoù
Trovezh 7
Bloc'h f
Tolz atomek [237]
Aozadur elektronek
Aozadur elektronek an atomoù
[Rn] 5f4 6d1 7s2
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 22, 9, 2
Perzhioù atomek
Niver oksidadur +5
Tredanleiegezh 1,30 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur 1 : 604,53 kJ/mol
2 : 1 110 kJ/mol
3 : 1 900 kJ/mol
Skin atomek 175 pm
Skin kenamsav 171 pm
Skin Van der Vaals 270 pm
Perzhioù fizikel
Arvez Kaled
Douester (≈20 °C) 20,450 g/cm3
Teuzverk 637 °C
Bervverk 4 000 °C
Tredanharzusted 12 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
Neptuniom
Neptuniom
Ur bellenn neptuniom

Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo an neptuniom ; Np eo e arouez kimiek, 93 e niver atomek ha 237,048 e dolz atomek. Ar pempvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

E 1934 e kredas an ijinour tchek Odolen Koblic en doa kavet an elfenn 93 e dour-riñsañ un tamm pitchblende UO2 (uraninit) a oa bet rostet ; bohemium a reas eus an elfenn diwar Bohemia, met ur meskaj wolfram ha vanadiom e oa e gwirionez.
En hevelep bloavezh ez embannas ar fizikour Italian Enrico Fermi (1901-1954) e oa deuet a-benn da genderc'hañ an elfennoù 93 ha 94 dre skinata uraniom gant neutronoù, ar pezh a voe lakaet en arvar gant ar fizikourez ha kimiourez alaman Ida Tacke-Noddack (1896-1978). Hervezi e c'halle ar c'henderc'hadoù-se bezañ an disoc'h eus dazgweredoù nevez etre an neutronoù hag atomoù an uraniom — ganti e oa ar gwir : rakwelet he devoa ar skiriad derc'hanel, a oa bet dizoloet gant E. Fermi hep gouzout dezhañ[1].

Diwezhatoc'h, e 1938, e voe kavet an elfenn 93 en un tamm kailh tantalit [(Fe,Mn)Ta2O6] gant ar gimiourez c'hall Yvette Cauchois (1908-1999) hag ar fizikour roumanat Horia Hulubei (1896-1972) dre skalfadsellerezh ; sequanium a rejont eus an elfenn hervez Sequana, anv latin ar stêr Seine a dreuz Paris. Nac'het e voe ar gavadenn avat, war zigarez ma ne c'halljed ket kavout an elfenn 93 en natur — louc'hoù eus Np-237 hag Np-239 a gaver en natur e gwirionez, ha marteze e oa bet dizoloet 93Np e Paris rak neptuniom a voe kavet en un tamm uraninit e 1952[2].

D'an 8 a viz Even 1940 e voe kenderc'het izotop 239 an elfenn 93 e Skol-veur Kalifornia, Berkeley gant Edwin Mattison McMillan (1907-1991) ha Philip Hauge Abelson (1913-2004) dre skinata uraniom-238 gant neutronoù[3]. Neptunium a rejont eus an elfenn nevez, peogwir e teu goude an uraniom evel m'emañ Neizhan goude Ouran e koskoriad an Heol.
Setu amañ dazgwered E. M. McMillan ha P. H. Abelson e 1940 :

238 U + 1 n —→ 239 U β-
————→
23 mn
239 Np β-
————→
2,355 devezh
239 Pu
92 0 92 93 94

Evel a weler, un neutron a voe ouzhpennet d'an uraniom-238 da reiñ U-239, a zigevanas dre skinoù β ; goude 23 munutenn e roas neptuniom-239, ha hemañ a zigevanas ivez, da reiñ plutoniom-239 tremen daou devezh goude.

E 1951 e voe roet Priz Nobel ar gimiezh da E. M. McMillan evit bezañ kevanaozet ar c'hentañ elfenn pounneroc'h eget an uraniom.

Ur metal liv an arc'hant eo an neptuniom glan. An neptuniom eo an elfenn a chom ar pellañ en he stad dourek etre he stad kalet hag he stad aezhennek : 3 265°C eo ar skalfad etre e deuzverk hag e vervverk.

Dazgweredus-kenañ eo gant an holl drenkennoù ha gant an oksigen.
Par da re an uraniom eo perzhioù kimiek an neptuniom.

Naontek izotop eus an neptuniom zo anavezet, eus 225Np betek 244Np, an hini stabilañ o vezañ Np-237 gant un hanter-vuhez a 2,14 milion a vloavezhioù.
Evel an uraniom-235 ez eo an neptuniom-237 gouest da c'houzañv ar skiriad derc'hanel, ar pezh a c'hall bezañ arveret da fardañ bombezennoù nukleel[4].
Pa zigevan an darn vuiañ eus an elfennoù pounner da reiñ izotopoù eus ar plom 82Pb e tigevan Np-237 war-du Tl-205 ha Bi-209, ar pezh a anver "digevanidigezh ristennek an neptuniom".

Izotopoù stabilañ an neptuniom
Izotop % en natur Hanter-vuhez Digevanidigezh

235Np

kevanaozet

396,1 devezh

α231Pa
ε235U

236Np

kevanaozet

1,54x105 bloavezh

ε → 236U
β-236Pu
α → 232Pa
237Np louc'h 2,144x106 bloavezh SD & α → 233Pa
239Np louc'h 2,356 devezh β-239Pu

Kenderc'hadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Hiziv en deiz e kenderc'her neptuniom-237 en e stumm metalek peuzc'hlan diwar ar barrennadoù trelosk a zo bet arveret er c'hreizennoù derc'hanel : lakaet e vez NpF3 da goazhañ dre vurezh litiom pe variom e 1200 °C, hervez argerzh Van Arkel-De Boer.

  • Ar plutoniom-238 implijet e ganerioù tredan an egorlistri a genderc'her dre skinata Np-237 gant neutronoù, hervez an dazgwered
237 Np + 1 n —→ 238 Np β-
————→
2,117 devezh
238 Pu
93 0 93 94
  • Peogwir e c'hall gouzañv ar skiriad derc'hanel e soñjer en neptumiom evit erlec'hiañ ouzh an uraniom er c'hreizennoù derc'hanel, a-benn kenderc'hañ tredan. Evel-just ez eus bet soñjet en armoù nukleel ivez, met ~60 kg eo tolz eizik an neptuniom, da lavaret eo an tolz bihanañ ma krog an dazgwered ristennek da vont en-dro ; tremen 1 000 gwezh kement-se a gaver er c'hreizennoù derc'hanel bep bloaz, hogen n'eur ket gouest d'o gounez ez-greantel c'hoazh.
  1. NODDACK Ida, Über das Element 93, Angewandte Chemie 1934, niv.47, pp.653–655 Wiley Online Library {{de]] & On Element 93 (en) Liamm oberiant 07 MEU 13
  2. EMSLEY John, Nature's Building Blocks
  3. McMILLAN Edwin M. & ABELSON Philip H., Radioactive Element 93, Physical Review, niv.54, pp.1185-1186 (1940) Physical Review Online Archive (en) Liamm oberiant 07 MEU 13
  4. WEISS P., Little-studied metal goes critical. (Neptunium Nukes?), Science News, 26/10/2002 (en) Liamm oberiant 08 MEU 13
Kimiezh | Elfennoù kimiek

Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anvTaolenn beriodek
Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok