فرانتس فێنوو - ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد

فرانتس فێنوو Frantz Fanon

لەدایکبوون	٢٠ی تەمموزی ١٩٢٥
مردن	٦ی کانوونی یەکەمی ١٩٦١
پیشە	نووسەر
نەتەوە	فەڕەنسی
دەرچووی زانکۆی	لیۆن

فرانتس فێنوو، هەروا ئیبراهیم فرانس فانۆ (بە فەڕەنسی: Frantz Fanon) نووسەر، دەروونناس و فەیلەسووفی ڕامیاریی سەدەی بیستەمی خەڵکی هیندیی ڕۆژاوا-فەڕەنسایە.^[١] ^[٢] کارەکانی کاریگەری هەبوە لە بوارەکانی توێژینەوەی پاش-داگیرکاری، ڕەخنەکردنی تیۆری، و مارکسیزم.^[٣] هاوکات وەک ڕۆشنبیرێک، فێنوو کەسێکی ڕادیکاڵی سیاسی، پان-ئەفریقی، و مارکسیستی مرۆڤدۆست بوو کە سەرقاڵ بوو بە کاریگەرییە دەروونیەکانی داگیرکاری، هەروەها کاریگەری هەڵوەشاندنەوەی داگیرکاری لەسەر مرۆڤ، کۆمەڵگا و ئاکارە کەلتوریەکانی.^[٤]

بەدرێژایی کارکردنی وەک پزیشک و دەروونناسێک، فێنوو پشتیوانی دەکرد لە جەنگی سەربەخۆیی جەزائیر دژ بە فەرەنسا و ئەندامی بەرەی ئازادی نیشتیمانی جەزائیر بوو.

وتراوە کەوا فێنوو "کاریگەرترین بیرمەندی دژ بە کۆلۆنیالیزمی سەردەمی خۆی" بوە.^[٥] زیاد لە پێنج دەیە، ژیان و کارەکانی فێنوو ئیلهامبەخش بوە بە بزووتنەوەی جیاوازی ئازادی نیشتیمانی لە فەلەستین، سری لانکا، باشووری ئەفریقا و ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا.^[٦]^[٧]

فێنوو کاریگەری هەبوە لەسەر عەلی شەریعەتی، ستیڤ بیکۆ لە ئەفریقای باشوور، ماڵکۆم ئێکس و هەروەها چێ گیڤارا (جیڤارا) لە کووبا.

ئەمەش ببینە[دەستکاری]

پێرستی نووسەران بە زمانی فەڕەنسی

پێڕست[دەستکاری]

^ "Frantz Fanon | Biography, Writings, & Facts | Britannica". www.britannica.com (بە ئینگلیزی). Retrieved 2022-12-30.
^ Macey, David (2012-11-13). Frantz Fanon: A Biography (بە ئینگلیزی). Verso Books. ISBN 978-1-84467-848-8.
^ Frantz Fanon Summary (بە ئینگلیزی).
^ Gordon, Lewis R. (2020-09-29), "Fanon as Critique of European Man", FANON and the Crisis of European Man, Routledge, pp. 5–12, ISBN 978-1-003-06153-3, retrieved 2022-12-30
^ Jansen, Jan C.; Osterhammel, Jürgen (2017-01-03). Decolonization: A Short History (بە ئینگلیزی). Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-8488-9.
^ Lang, George (2003-12). "BOOK REVIEW: Alice Cherki.FRANTZ FANON: PORTRAIT. Paris: Seuil, 2000". Research in African Literatures. 34 (4): 175–177. doi:10.2979/ral.2003.34.4.175. ISSN 0034-5210. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
^ Osei-Nyame, Kwadwo (2004-06). "BOOK REVIEW:David Macey. FRANTZ FANON: A LIFE. New York: Picador, 2000". Research in African Literatures. 35 (2): 200–203. doi:10.2979/ral.2004.35.2.200. ISSN 0034-5210. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)

ب و د نووسەران و شاعیرانی سەدەی بیستەمی فەڕەنسا
١٩٠٠–١٩٠٩	لوی برۆکیێ ئانتوان دۆ سانت ئێگزوپێری ڕۆبێر دێسنووس ئاندرێ شامسون ئاندرێ دۆتێل ژوولیەن گرین ئامادو ئامپاتێ با ژۆرژو لەمبوور ژاک پرێڤێر ناتالی سارۆت سووزان لیلار کلۆد ئاڤیلین ژان-ژۆزێف ڕاباریڤێلو ژان پرێڤوو دانیێل ڕۆپس ژان گیتون لانزا دێل ڤاستوو شارل لکوک میشیل لێریس ئاندرێ مالرۆ ئەلێکساندرۆ ڤیالات مارسێل ئیمێ ملکم دو شازال ژولیەن تۆرما لوییز دو ڤیلمۆرا ژان بروله ژان تاردیو ڕەیمۆن ڕادیگێ لووسیەن ڕۆبێتێ ئیرێن نێمیرۆڤسکی ژان فولەن ژۆرژ سیمنۆن ڕیمون کۆنو مارگریت یورسنار ئیلا مایار ژیلبێر لێلی گی لێڤیس مانۆ ژان پۆڵ سارتەر ژرژو شێئادێ لوی سکوتونێر ژان ئامراوش ساموێل بێکیت مادلێن بوردووک ئانری شاریێر شارل ئێکسبرایا ڕۆژێ فریسۆن ڕۆش مۆریس فۆمبێر ڕۆنێ ویگ ئیرێن ئاموا پیەر مۆلێن مۆریس زاکس ڕێمۆن ئابێلیۆ مۆریس بلۆنشۆ ڕۆنێ شار ئاندرێ فرێنۆ پۆل گادێن ڕۆژێ ژیلبێر لۆکونت لویی گیووم ئۆژێن گیڤیک ڤیۆلات لۆدیوک ڕۆژێ پێرفیت ژوولێ ڕوا ڕۆژێ ڤەیان ڕۆنێ دۆمال سیمۆن دێ بۆڤوار ڕۆبێر مێرل سیمۆن ڤێی ڕۆبێر برازییاک گابریێل ڕوا ئاندرێ پیەر دو مۆندیارگ لێئۆ مالێ ژان دوستا ژان گۆمیێ
١٩١٠–١٩١٩	ژان ئانووی ژان ژێنێ ژوولیەن گراک پۆل گووت ژان-لوئی بونکور ئاندرێ ئاردولێ پاتریس دو لا تور دو پەن ڕۆنێ بارژاڤێل گی دکار ئێرڤێ بازن ژان کیرۆل ئارمێل گێرن ئانری ترۆیا ڕافایل تاردۆن پیەر بوول ژاک دو بووربوون بوسێ لێئۆن-گونتران داما ڕۆژێ ئیکور ئۆژێن یۆنێسکۆ ئێدمۆن ژابێس ژان لێسکوور ئارمۆن ڕۆبەن تاوۆس ئامراوش ئانری بۆشۆ ئەلبێر کامو ئێمێ سێزار گیلبێر سێسبرون مۆریس کۆلەن ئالبێر کۆسری پیەر دانینۆس لووک دیتریش موولوود فێرائوون ئارمۆن لانو فلسین مارسو دۆمینیک ڕۆلەن کلود سیمۆن بێئاتریکس بێک لووسیەن بۆدار ژۆرژ-ئێمانوئێل کلانسیێ خولیۆ کۆرتاسار مارگریت دورا ڕۆمەن گاری ڕۆژێ ڕابینیۆ ڕۆبێر ڕیوس فام ڤان کی ژان ئانگلاد ئامێد سێفریوی ڤیرژیل گیۆرگیو ئان ئێبێر پۆل مۆرێل مولود مامری ژان-لوئی کورتی مۆریس دروئۆن لویی ڕێنێ دێ فۆرێ ئالان بۆسکێ میشێل دێئۆن پیەر گامارا ژاک لوران مارک پاتەن ڕوبێر پانژێ ئارمان تووپێ
١٩٢٠–١٩٢٩	ژان-فرانسوا شابرەن ئێمیل دانوئێن بۆریس ڤیان ئالبێر مێمی فرانسین دو سێلڤ گابریێل ڤیتکاپ مۆئامێد دیب ژان پێلێگری فرانسواز دۆبۆن ژان-پیەر شابرۆل ئاندرێ شێدید ژان-شارلو پیشوون فرێدێریک دار لورانس ئیشێ ژێرالد نۆڤوو ژان لاکووتوور فرێدێریک ژاک تامپل ڕۆژێ بووسینۆ ئانتوان بلۆندا ژان-شارل ژان-کلۆد ڕۆنار کلۆد ئۆلیێ ئالان ڕۆب گریێ ئستێفان ڤوول فرێدێریک کیزێل ئیڤ بۆنفوا ڕۆژێ فوولۆن ژرژو پێرۆس ڕۆبێر ساباتیێ ئووسمان سامبێن پێتروو دوومێتریوو فرانسوا ئۆژیێرا ئالفۆنس بوودار فرانتس فێنوو فیلیپ ژاکوتێ ڕوژێ نیمیێ ژان دۆرمێسوون میشێل بوتۆر دریس شرێبی میشێل فووکۆ ژان سێناک ڕۆنێ فالێ ژاک دوپەن ئەمەدوو کۆرووما فرانسوا نووریسیێ ئێدوار گلیسان پیەر شۆندۆرفێر ئاندرێ شۆڤارز-بارت شێیک ئەمیدو کان ئووبێر ئاکەن ماریاما با نیکۆلا بووڤیێ فراسوا چێنگ میلان کوندێرا بێرتران پوارۆ-دێلپێش کاتێب یاسین
١٩٣٠–١٩٣٩	دۆمینیک زاردی فرانسواز مال-ژۆریس ژان برووتۆن فیلیپ بوایه ژیل پێرۆ سێباستیەن ژاپریزو جاک تیۆلوا فرێدێریک تریستان ژۆزێف ژۆفۆ فێرناندۆ ئارابال موونگ بێتی کلۆد پووژاد-رۆنو ژاک گۆدبو زاگلوول مۆرسی ئالان ئامسلێک ڕۆنێ-ڤیکتۆر پیل لیونێل ڕێ ئاگۆتا کریستۆف کلۆد ئێستێبان سیمون له فرانسواز ساگان دانیێل زیمێرمەن فرانکتین ماری ڕوانێ فیلیپ سۆلێرس ژاک بێلفروا ئاسیا جێبار ژان-ئێدێرن ئالیێ دۆمینیک ژامێ ژۆرژو پێرێک مارک ئالین ژانین بواسار ماریز کۆندێ کۆنراد دێترێ ڤێنیووس کووری-گەتا ژان مێتێلوس پیر بیلون ئاندرێ بروونن سیمۆن شڤارز-بارت ژان-لویی مۆنو ماری-کلێر بولێ ژان-پیەر دێستویلیێ پیەر مێرتەنس
١٩٤٠–١٩٤٩	ئانی ئێرنۆ ژان ماری گوستاڤ لۆکلێزیۆ پیەر کوومبێسکوو نەبیل فارێس ئێمیل ئۆلیڤیێ یامبۆ ئۆلۆگم مۆریس تویلیێر ژێرار گێگان ژان-لووک بێنوزیلیو ژان-پۆل دێمور مۆئەمێد کایرێدین ئان-ماری سیمۆن ژان مارسێل کریستیان گایی لێسلی کاپلان میشێل لوارێت ژاک-ئارنو پێنان ژوولیو-ئانریکۆ پیزانی ژان سیمونو ڤاسیلیس ئالێکساکیس تاھر بێن ژیلوون بێرنار لونتریک دانیێل دو ڕوولێ پۆل ئێمۆن دانیێل پێناک تۆما درێتارت پیەر میشۆن ژێرار ئادام ئالیۆن بادارا کولیبالی تونی دوڤێر پاتریک مۆدیانۆ ماکس ژۆنێڤ میشیل-ژۆرژو میکبێرت کەتی ڕێمی میشێل ڕیۆ شانتال تۆما ژان ئالامبر فلۆرانس دو بۆدوس ڕۆنو کامو ژان-ئیڤ کۆلێت ئاندرێ-ژۆزێف دوبوا ئانژێل کوستێر نیکۆل مالانکۆنی بێرنار -رۆژێ ماتیۆ پاتریک ڕامبۆ مۆنیک تۆماسێتیێ ڤالێری ئافاناسیێف ئێتیێن باریێ ژۆئێل برێت ژۆرژ-ئۆلیڤیێ شاتورێنو ڕۆنێ فرێنی گی گۆفێت ژاک ژووێ ڕیشار کایتزین سۆنی لابو تانسی ڕۆبێر لالووند میشێل لێبر ژان مەیێ دانیێل ماکسیمە ئێلین دو مۆنفێران ژان ئیشۆنو تیێرنۆ مۆنێنێمبۆ پاتریک پواڤرۆ دارڤۆر پاتریک ڕووژیێرس ئۆلیڤیێ ڕۆلەن ئێلیزابێت ڤۆناربوورگ بێنار-ماری کۆلتێس ژان-پیەر پۆچۆنی پاسکال کینیار برونو روبر گی شارماسون دیدیێ دێناکس فیلیپ دیژان میشێل فێراچی-پۆری پاسکال گارنیێ ژان-کلۆد ئوک ئەمین مەعلووف کریستیەن ئۆستێر ژان ڕۆلەن سیزیا زیکێ ئانی دۆگرۆت
١٩٥٠–١٩٥٩	ژیل کارپۆنتیێ لۆرانس کۆسێ ژان-پۆل دوبوا پیەر پێرەن دو شاسانگ ئابدێلەک سێران فیلیپ دۆلێرم تیدیان ئێندیایێ ڕۆژێ مارتەن ژان کلۆد میشێئا ئانتوان ڤۆلۆدین ئەزیز شواکی کریستیەن بۆبە ڕامدانی ئیساد لێمی لێمان کۆکۆ نبێرنار سیمۆنێ ئەمید تیبائووچی مووسا کۆناتێ سەلیم ژێ ڕۆنێ دو سێکاتی فرانسوا ئێمانوێل دەن فرانک پێرسی کەمپ ژان ڕووئۆ ئانری ساکی ژێرالد تێنانبۆم ڕافائێل ئۆبێر فرانسوا بون دەنی لافێریێر ژێرار کارامارۆ نانسی ئوستۆن ڕیشار میێ ماریاما ئێندوای فرانسواز اوربان-منینگر ئالان بلۆتیێر پاتریک سینتاس گی دارۆل دانیێل دیبیەن تاھیر جاووت ئاکلی تاجێر لۆران سێگالێن کاترین لابووبێ ئێرڤێ گیبێر کامارا نانگێلا مێرسێدێس دێئامبرۆزیس کارۆلین لامارش ژان-پیەر نۆگرێت ژان-پیەر ڤالۆتون سێرژو ڤۆنتورینی ئوژێن ساڤیتسکایا ڕیشار بێلوون ئالان برووتون ژیزێل پینو ڕۆبێر ڕاسین ژان-پیەر تیۆلێ لیۆنێل ترویۆ ئازووز بێگاگ ئالان دوفۆسێ مارک دوگەن کامیل لوران سالڤاتۆر لۆمباردۆ ئێرڤێ لو تێلیێ ئاندرێی ماکین ئارنۆ پۆنتیێ یووسف ڕزووقە ژان-فیلیپ تووسەن فرێد ڤارگاس پیەر یێرژۆ تیێری بانستانژێل ئالان بۆنەن ئۆلیڤیێ دولۆرم ئێریک زێموور ژان-لووک دووبار فیلیپ فورنیه ژان-مارک ڕووڤیێر میشێل وێلبێک پاتریس لانوا ئیڤ لاپلاس مارک-ئێدوار ناب دێنیس ڕۆبێرت گائێتان سووسی بێلیندا کانۆن بێنوا دامۆن مۆریس ژۆرژو دانتێک ماریلین دێبیۆل مارکوس ھێدیگێر ژێرۆم ئێس ئالان مارک یاسمینا ڕێزا بەنژامەن زێئۆنێ پیەر مێرۆ
١٩٦٠–١٩٦٩	ئیڤ ماری ئادلین کارلۆس ئالڤارادۆ-لارووکۆ ئان پوارێ بێرنار کۆمۆ گزاڤیێ ئانۆت ئاریان لو فۆر شەریف ماژدێلانی ڤیڤیەن موور ئێریک ئێمانوێل ئشمیت فرانسوا ڤالیێرۆ ئان سێر ئینگ شن ژان-کریستۆف گرانژێ تاتیانا دو ڕۆنێ بێرنار ڤێربێر مارک لێڤی ئانتوان بیۆ ئالان بۆلیو پاتریک بووڤێ فیلیپ کلۆدێل کۆسی ئێفوی سۆفی فونتانێل ژان-ئیڤ ماسون کریستیەن مۆرێل دو سارکوس کێڤین بۆکێیلی بێئاتریس ئامێر ئالێکسی جێنی ستێفان ئودگی پیەر بۆتێرۆ ئێریک شۆڤیار شێخمووس داغتەکین فیلیپ دی فۆلکۆ فرێدێریک لونۆرمەن پاتریک لۆوی ستێفان مێلیاد ھونەر سەلیم فیلیپ سێگوور ئۆلیڤیا ڕۆزێنتال پیەر گێری فرێدێریک بێگبێدێ ئان سکات سێدریک بانێل ئان کەلیف ژان-فیلیپ کازیێ کریستۆف فیات ئێریک لائوور سۆفی لووبیێر ئالان مابانکو کریستوف ماری دێلفین دو ڤیگان لۆییک باریێر فیلیپ گوردن مێلیس دو کێرانگێل ژۆناتان لیتێل لۆران مارگانتین لۆران مۆڤینیێ ئەلێکساندر نەژار ماری ئێندیای فرانسواز نیمال ئامێلی نۆتوم ژیل سێبان ئەلێکساندر بێرگامینی فاتوو دیۆمێ کریستۆف فێرێ واژدی مواواد برایان پێرۆ ژان لوک ڕاریمانانا ئێلیێت ئابێکاسیس لوران دو گرو ڤیرژینی دێپانت لویی امون بلاندین لو کالێ پیەر مێنار یان موا
١٩٧٠–١٩٧٩	ڤەنسان ئان ژوئێل ئێگلۆف کریستۆف ئۆنۆرێ تۆما پاری مەمەدۆ مەحموود ئەندۆنگۆ ئاننا گاڤالدا بێاتریس لێکا گوێنائێل گۆبری ژی. ئێم. ئێر ئان گۆدار سەمیرا بێلیل ماتیاس ئێنار اولیویه گودفروا لۆرا گۆدێ کارێل مێنین ڤالێری ئێمرێجێن سیلڤان تێسون ڕۆلان میشێل ترامبلێ کلۆئێ دولۆم مێدی بێلاج کاسێم استانیسلاس ولس نیکولا ره تانگی ڤیێل ئۆلیڤیێ ئادام گیوم موسۆ نێلی ئارکان میریەم سێلاسو ماکسیم شاتام ژان فرانسوا دوڤۆن گرێگوار پۆلێ
١٩٨٠–١٩٨٩	لیندا ماریا بارۆس ژان باتیست دێلامو ماتیو گۆستۆلا دۆمینیک بێلاڤانس ئاریێل کێنیگ فاییزە گێن
١٩٩٠–١٩٩٩	ماریەن دوفالڤارد
پێڕستی نووسەرانی سەدەی بیستەمی فەڕەنسا، پێڕستی نووسەرانی فەڕەنسا